Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Βαγγέλης Καραμανωλάκης, αναπληρωτής καθηγητής, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Δήμητρα Λαμπροπούλου, λέκτορας, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Δέσποινα Παπαδημητρίου, αναπληρώτρια καθηγήτρια, τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Πάντειο
Περίληψη:
Το θέμα της παρούσας διπλωματικής εργασίας αφορά την ηρωοποίηση του Αλέκου Παναγούλη, κατά τη διάρκεια της μακράς ελληνικής δεκαετίας του 1970, από το 1967 έως το 1981. Η αντίσταση κατά της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974) τροφοδότησε το συλλογικό φαντασιακό της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας με ηρωικές μορφές, συλλογικές όσο και ατομικές. Αν στο επίπεδο του συλλογικού ήρωα το «Πολυτεχνείο» κατέχει αδιαμφισβήτητα κυριαρχική θέση, η κεντρική υπόθεση της εργασίας εδράζεται στην πρωτοκαθεδρία του Αλέκου Παναγούλη μεταξύ των ατομικών ηρώων της αντιδικτατορικής πάλης. Με άλλα λόγια, αντιμετωπίζοντας τον Παναγούλη ως τον υποδειγματικό επώνυμο ατομικό ήρωα του αντιδικτατορικού αγώνα, επιχειρώ να ανιχνεύσω ποιες υπήρξαν οι συνθήκες και ποιοι οι μηχανισμοί εντός των οποίων και μέσω των οποίων ηρωοποιήθηκε.
Η εργασία παρακολουθεί τις διαδικασίες ηρωοποίησης του Παναγούλη κατά τη διάρκεια της ζωής του όσο και κατά την πρώτη πενταετία μετά το θάνατό του. Αποπειρώμαι να φωτίσω τις συγκροτητικές πρακτικές του συμβόλου «Παναγούλης», τις σημασιολογικές φορτίσεις της ηρωικότητας που του αποδόθηκε, καθώς και το ποιες ήσαν εκείνες οι κοινότητες μνήμης που «ενορχήστρωσαν» την ηρωοποίησή του. Καταβάλλεται, ακόμα, προσπάθεια να δειχθεί πως τα τέσσερα μείζονα διακυβεύματα με τα οποία συνδέθηκε ο Παναγούλης [δυναμικός αντιδικτατορικός αγώνας, άκαμπτα μαχητικό ποιητικό έργο, κάθαρση-αποχουντοποίηση μεταπολιτευτικά και έρευνα για την Κύπρο] αποτέλεσαν τα κεντρικά νήματα, η διαπλοκή των οποίων διαδραμάτισε διαμορφωτικό ρόλο στην ηρωοποίησή του. Στο κεντρικό επιχείρημα, υποστηρίζεται πως μετά τη Μεταπολίτευση του 1974, κατά το ρουν των δεκαετιών της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, ο Παναγούλης κατέστη σταδιακά ένας κοινώς αποδεκτός ήρωας, το οικουμενικό και ενωτικό σύμβολο μιας περασμένης αυταρχικής όσο και ηρωικής εποχής. Επιστρέφοντας στην πρώτη χρονικά περίοδο της ηρωοποίησης, επιχειρείται να δειχθεί πρώτον, πως τα πράγματα δεν ήταν πάντοτε έτσι και δεύτερον, πως η εν λόγω τελική έκβαση της ιστορίας, η ηρωοποίηση δηλαδή, προέκυψε ως το αποτέλεσμα μιας δέσμης ανομοιογενών και πολύπλοκα διαπλεκόμενων διαδικασιών, γεμάτων ενδεχομενικότητες και απουσία τελεολογιών.
Η δομή της εργασίας είναι τριμερής και καθορίζεται εν πολλοίς από την περιοδολόγηση, στην οποία οδήγησε το υλικό. Στο πρώτο κεφάλαιο ερευνώνται οι ηρωοποιητικές διεργασίες που έλαβαν χώρα από τον Αύγουστο του 1968 και τη διάπραξη της απόπειρας κατά του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου έως την αποφυλάκιση του Παναγούλη, πέντε χρόνια μετά, τον Αύγουστο του 1973. Στη διάρκεια της πρώτης αυτής πενταετίας, η έμφαση τοποθετείται στη γενεσιουργό στιγμή των ηρωοποιητικών διαδικασιών κατά τη διάρκεια της εκστρατείας ευαισθητοποίησης ευρωπαϊκής και διεθνούς κοινής γνώμης για την αποτροπή της εκτέλεσης της θανατικής καταδίκης, στα αντιστικτικά δίπολα που εκδιπλώθηκαν στην περί τον Παναγούλη κειμενογραφία αντιδικτατορικού τύπου όσο και βιβλίων που αναφέρονταν στην απόπειρα, καθώς και στα πρώτα ανιχνεύσιμα μοτίβα της ηρωοποιητικής συμβολοποίησης. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται οι δυναμικές της ηρωοποίησης κατά την τριετία 1973-1976, κατά τη μοναδική δηλαδή περίοδο μετά τη διάπραξη της ηρωικής πράξης -βλέπε απόπειρα-, που ο Παναγούλης ήταν ταυτόχρονα ζωντανός και ελεύθερος. Εκεί, επιχειρείται να δειχθεί πώς συνυπήρξαν -παράλληλα και συμπληρωματικά- η έξωθεν ηρωοποίηση και η αυτοσκηνοθεσία εκ μέρους του Παναγούλη ή αλλιώς, η αυτοηρωοποίηση. Τέλος, στο τρίτο και εκτενέστερο κεφάλαιο, η εστίαση τοποθετείται στα μοτίβα και τις πρακτικές των διαδικασιών συγκρότησης της ηρωικής μνήμης του Παναγούλη κατά την πρώτη πενταετία μετά το θάνατό του, από το 1976 έως το 1981. Για τον φωτισμό και την κατανόηση των διεργασιών της μεταθανάτιας ηρωοποίησης εξετάζονται τρία σημεία. Πρώτον, ο πολιτικός λόγος που αρθρώθηκε περί του θανάτου του κατά το Μάιο-Ιούνιο 1976, πώς δηλαδή η μυστηριώδης εκδημία του κατέστη πολιτικό διακύβευμα και σημείο τομής στην ηρωοποίηση, καθώς και οι θεματικές και οι τροπικότητες της πρώιμης μεταθανάτιας συμβολοποίησης. Δεύτερον, ερευνώνται οι τρόποι ενθύμησης και οι κατασκευαστικές πρακτικές του ήρωα κατά τις επετείους της πρώτης πενταετίας μετά το θάνατό του. Τρίτον, μελετάται το ερώτημα: «πώς περνά ο ήρωας στη βιβλιογραφία;», μέσα από την επίσκεψη στα έξι βιβλία που γράφτηκαν την πενταετία 1976-1981, με κεντρικό θέμα τον Παναγούλη.
Λέξεις-κλειδιά:
στρατιωτική δικτατορία, αντιδικτατορικός αγώνας, χούντα 1967-1974, ηρωοποίηση, ήρωες, ηρωισμός, μεταπολίτευση, Παναγούλης
