Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δημήτρης Παυλόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ευθυμία Μαυρομιχάλη, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Μαρία Παπαθανασίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Η Ιαπωνία και εν γένει ο πολιτισμός της αποτελεί ένα εξωτικό μέρος για τους Δυτικούς. Βασικός και χαρακτηριστικός τρόπος έκφρασης των αντιλήψεων και της φιλοσοφίας του μυστηριακού αυτού κόσμου αποτέλεσε η ιαπωνική τέχνη, που επέδειξε σημαντικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και η εμφάνιση των «εικόνων του ρέοντος κόσμου», που χαρακτηρίστηκαν με τον όρο "ουκίγιο-ε" (浮世絵).
Τα ουκίγιο-ε ήταν απόρροια της καθημερινότητας και των ζητημάτων, που απασχόλησαν την ανερχόμενη μικρομεσαία τάξη των Ιαπώνων της περιόδου του Edo (17ος-19ος αιώνας), αναδεικνύοντας σε πρωταγωνιστές το θέατρο, καθώς και τις εταίρες του Yoshiwara, της επονομαζόμενης Συνοικίας των Απολαύσεων, που είχε την έδρα του στην πόλη Έντο, δηλαδή το σημερινό Τόκιο.
Χάρη στις εταίρες του Yoshiwara στήθηκε μια ολόκληρη επιχείρηση, που προωθούσε μέσω των έργων διασήμων καλλιτεχνών, όπως των Hishikawa Moronobu (1618-1694), Suzuki Harunobu (1725-1770), Kitagawa Utamaro (1753-1806) κ.α., τις εκδιδόμενες γυναίκες, αλλά και τις υψηλόβαθμες γκέισες (芸者) και οϊράν (花魁), τους οίκους των απολαύσεων, τα καταστήματα τσαγιού και την μόδα των ενδυμάτων. Οι εικόνες των όμορφων γυναικών, που χαρακτηρίστηκαν από τους Ευρωπαίους ως οι "Αφροδίτες των Δρόμων" και είναι σήμερα γνωστές με τον όρο "bijin-ga" (美人画), παρουσίασαν μια εξιδανικευμένη και ουτοπική κατάσταση, που διέφερε ριζικά από την εξαθλιωτική ζωή των πραγματικών εταίρων, οι οποίες ζούσαν περικυκλωμένες από τα τείχη του Yoshiwara σαν φυλακισμένες.
Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, που η παρακμή των bijin-ga στην Ιαπωνία ήταν πλέον αισθητή, σε ένα άλλο μέρος και συγκεκριμένα στην Γαλλία, τα ουκίγιο-ε με τις απόψεις του βουνού Φούτζι του Katsushika Hokusai (1760-1849), τα τοπία του Utagawa Hiroshige (1797-1858), αλλά και τα έργα που απεικόνιζαν τις όμορφες Γιαπωνέζες εταίρες, έτυχαν ευρείας αναγνώρισης και αποδοχής.
Η διάδοση των ιαπωνικών έργων επηρέασε τους Ευρωπαίους και ιδίως τους Γάλλους, όχι μόνο στον καλλιτεχνικό τομέα, αλλά και στον τρόπο ζωής τους. Η υιοθέτηση των ιαπωνικών συνηθειών με αξιομνημόνευτη ταχύτητα και η εισαγωγή χαρακτηριστικών αντικειμένων της Άπω Ανατολής στην καθημερινότητά τους, όπως ήταν τα κιμονό και οι βεντάλιες, οδήγησαν σε ένα είδος μανίας, που είναι γνωστό με τον όρο "ιαπωνισμός".
Με τον τρόπο αυτό, όμως, και με την βοήθεια των ουκίγιο-ε και ειδικότερα των bijin-ga, δημιουργείται για δεύτερη φορά μία εμπορική «βιομηχανία», τώρα στο χώρο της Ευρώπης, η οποία βρίσκει στον ιαπωνισμό το έναυσμα για την καλλιτεχνική της αναζωογόνηση.
Πρωταγωνιστές στην υιοθέτηση στοιχείων από την ιαπωνική τέχνη, όχι με στείρο μιμητισμό αλλά με δημιουργική ματιά, δεν θα μπορούσαν να είναι άλλοι από τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους. Όσον αφορά τις εικόνες των όμορφων γυναικών της Ιαπωνίας, εκείνοι που επηρεάστηκαν περισσότερο και τις προσάρμοσαν καθένας βάσει της δικής του οπτικής και των προσωπικών κριτηρίων, ήταν οι Édouard Manet (1832-1883), Claude Monet (1840-1926), Edgar Degas (1834-1917) και Mary Cassatt (1844-1926).
Σε κάθε περίπτωση, οι "Αφροδίτες των Δρόμων" επηρέασαν τα καλλιτεχνικά δρώμενα τόσο στην Ιαπωνία, επί περίπου δύο αιώνες, όσο και στην Γαλλία, συνδέοντας, έτσι, την Ανατολή με τη Δύση. Γύρω από το πρόσωπό τους, δημιουργήθηκαν μύθοι και ιστορίες, ενώ εγέρθηκαν θέματα προς συζήτηση, όπως είναι η ομορφιά, η μόδα, η κοινωνική και εμπορική εκμετάλλευση και η πορνεία.
Λέξεις-κλειδιά:
ουκίγιο-ε, μπιτζίνγκα, εταίρες, Ιαπωνία, Αφροδίτες, ιαπωνισμός, ιμπρεσιονισμός, Γαλλία
