Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Αναστάσιος Χαψούλας, Καθηγητής Τμ. Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ
Λάμπρος Λιάβας, Καθηγητής Τμ. Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ
Βασιλική Χρυσανθοπούλου, Επίκ. καθηγήτρια Φιλολ. Τμήματος ΕΚΠΑ
Παύλος Κάβουρας, Καθηγητής Τμ. Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ
Μαρία Παπαπαύλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Τμ. Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ
Βασιλική Λαλιώτη, Επικ. Καθηγήτρια Τμ. Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ
Παναγιώτης Πούλος, Λέκτορας Τμ. Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια ανακαλύφθηκαν, καταγράφηκαν, διασώθηκαν, μέσα από μία διαδικασία έρευνας η οποία πραγματοποιήθηκε στην ελληνική ύπαιθρο όπου και λειτουργούσαν πολιτισμικά. Η διαδικασία αυτή η οποία είχε τις ρίζες της στις συλλογές στίχων του 19ο αιώνα, φαίνεται ότι ξεκίνησε από τις αρχές του 20ου αιώνα, ωστόσο το επιστημονικό μέρος της αφορά στο διάστημα από τη δεκαετία του 1930 έως και μετά το 2000. Οι έρευνες αυτές, άλλοτε συντονίζονταν από κάποια ερευνητικά κέντρα και ιδρύματα όπως το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών ή το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και άλλοτε ήταν ανεξάρτητες. Σε αυτές συμμετείχαν αρχικά μουσικολαογράφοι και εθνομουσικολόγοι αργότερα ανθρωπολόγοι, δίνοντας με τον τρόπο αυτό έμφαση στη διεπιστημονική προσέγγιση μιας τέτοιας διαδικασίας.
Η έννοια του στόχου στην πολυετή αυτή ερευνητική διαδικασία διατυπώνεται τελικά στον πληθυντικό αριθμό επειδή αφορά στους διαφορετικούς λόγους για τους οποίους αυτή πραγματοποιήθηκε. Η ανάγκη διάσωσης των δημοτικών τραγουδιών μέσω της ηχογράφησης, της αρχειοθέτησης και της εκδοτικής και δισκογραφικής δραστηριότητας, η ένταξη της παραπάνω δραστηριότητας στη γενικότερη λαογραφική που πραγματοποιούταν μέσω των «αποστολών» μελέτης του λαϊκού πολιτισμού στην ελληνική ύπαιθρο, η αντιδιαστολή των εννοιών συλλογή στίχων και μουσική καταγραφή καθώς και τα προσωπικά κίνητρα αποτέλεσαν τους σημαντικότερους στόχους για όλο αυτό το σύνολο δραστηριοτήτων.
Οι παραπάνω δραστηριότητες αναπτύσσονταν μέσα σε ένα πλαίσιο, τα σημεία του οποίου καθόριζαν πάντοτε η ιστορική εξέλιξη, ο κοινωνικός μετασχηματισμός, οι επικρατούσες οικονομικές συνθήκες και η αλληλεπίδραση με άλλα πολιτισμικά φαινόμενα. Ωστόσο δόθηκε η δυνατότητα στους περισσότερους από τους ερευνητές αυτούς, ιδιαίτερα σε όσους ήταν καταρτισμένοι στα επιστημονικά πεδία των Λαογραφικών Σπουδών, της Εθνομουσικολογίας και αργότερα, της Ανθρωπολογίας, να αναπτύξουν θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα που αφορούν τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια και την έρευνα γύρω από αυτά. Ταυτόχρονα, ξεκίνησε η διατύπωση της έννοιας της τοπικής και πολιτιστικής ταυτότητας με την ταυτοποίηση των μουσικών ρεπερτορίων με τον χώρο και το χρόνο, ενώ αναδείχτηκε και ο τομέας της παραδοσιακής οργανολογίας.
Η αποτύπωση της ιστορικής πορείας και μεθοδολογικής πρακτικής της παραπάνω πολυετούς διαδικασίας, μέσα από την κριτική μελέτη των πηγών και των δημοσιεύσεων των ερευνών, αποτέλεσε και το αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής του υποφαινομένου. Από τη διατύπωση του θέματος «Μουσική Λαογραφία και Εθνομουσικολογία στην Ελλάδα: Λαογραφικές, Μουσικολογικές και Ανθρωπολογικές διαστάσεις» προέκυψε και η πρόθεση της συνεξέτασης των παραπάνω δραστηριοτήτων από τις οπτικές των τριών συναφών προς το θέμα επιστημών. Των ερευνητικών συναφειών και διαφοροποιήσεων, της συνεργασίας, διεπιστημονικότητας αλλά και αντιπαράθεσής τους αφού το σκεπτικό κάθε μιας, επιχειρείται από διαφορετικό σημείο εκκίνησης.
Η ερμηνευτική στάση μας απέναντι στις θεωρητικές αρχές, τη μεθοδολογία και τις ερευνητικές γραμμές κάθε επιστήμης αφορά και στους κυριότερους εκπροσώπους τους. Στο πώς δηλαδή εφάρμοσαν τις αρχές της επιστήμης τους, στο πώς κάποιοι διαμορφώσαν το κατάλληλο εκείνο υπόβαθρο για να λειτουργήσει, στο πόσο ωφελήθηκε η έρευνα και κατ’ επέκταση η ελληνική μουσική από την παρουσία τους στο ερευνητικό πεδίο καθώς και στο πώς έγινε περισσότερο προσδιορίσιμο ένα σημαντικό μέρος του ελληνικού μουσικού πολιτισμού.
Δευτερευόντως, υπήρχαν ζητήματα τη συνεξέταση των οποίων με την ερευνητική διαδικασία των μουσικών καταγραφών ή γενικότερα των ερευνών, θεωρήσαμε αναγκαία. Επίσης, κάποια από αυτά, προσδιορίστηκαν σαφέστερα μέσα από αυτή τη διαδικασία. Τέτοια ήταν, η σχέση δημοτικών τραγουδιών και λαογραφικών φαινομένων, η έννοια της ιστορικότητας του λαϊκού πολιτισμού, νοθεία και καθαρότητα κατά τη διαδικασία της καταγραφής και έκδοσης των τραγουδιών, η παρτιτούρα ως αντιθετικό στοιχείο μεταξύ λόγιας και δημοτικής μουσικής, παράδοση και μουσική παράδοση, η σχέση δημοτικού τραγουδιού – δημιουργού και κοινωνίας, η μνήμη (παράδειγμα αποτελεί ο ρόλος των δημοτικών τραγουδιών στην ανασύσταση της εθνικής μνήμης, ανάλογα την εποχή ή ο ρόλος της μνήμης στη σχέση ερευνητή και ερευνώμενου), η έννοια της ταυτότητας (παράδειγμα ο ρόλος των δημοτικών τραγουδιών στη συγκρότηση συλλογικής ταυτότητας, ή στην τοπική ταυτότητα, η παραδοσιακή οργανολογία, η συμβολή στη βιβλιογραφία, οι ιδεολογικές διαστάσεις που αποκτούσε κατά εποχές η έρευνα και άλλα.
Λέξεις-κλειδιά:
Ελληνικά δημοτικά τραγούδια, καταγραφές, συλλογές, Εθνομουσικολογία, Λαογραφία, Μουσική Λαογραφία, Ανθρωπολογία, μουσικές και μουσικολαογραφικές αποστολές, παραδοσιακή οργανολογία, μουσικός πολιτισμός, ταυτότητα, μνήμη, μουσική παράδοση, παραδοσιακή μουσική.
