Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ευδοξία Ντεροπούλου- Ντέρου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών "Ειδική Αγωγή", Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Η παρούσα μελέτη εστιάζει στη διερεύνηση της ενταξιακής διάστασης της εργοθεραπευτικής πρακτικής. Μελετά την επιστήμη της εργοθεραπείας σε μια προσπάθεια να κατανοήσει αν και κατά πόσο ένα παραϊατρικό επάγγελμα, το οποίο ασχολείται με ανάπηρα παιδιά, μπορεί να υιοθετήσει μια ενταξιακή ματιά και να την εφαρμόσει στην πράξη.
Το επάγγελμα της εργοθεραπείας έχει περάσει από αρκετά στάδια στο πέρασμα των χρόνων τα οποία εκφράζονται μέσα από τα «Παραδείγματα». Στην παρούσα φάση, το «Σύγχρονο Παράδειγμα» το οποίο αντιπροσωπεύει την ταυτότητα του επαγγέλματος έχει επηρεαστεί έντονα από τις μελέτες της αναπηρίας, υποστηρίζοντας ότι η αναπηρία δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της βλάβης ή της πάθησης αλλά και του περιβάλλοντος που θέτει φυσικούς, οικονομικούς και πολιτικούς φραγμούς (Oliver, 1996). Μεγάλη επίδραση επίσης στο επάγγελμα της εργοθεραπείας έχει ασκήσει και η Διακήρυξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (2011) και η Marmot Review (2010) που επικεντρώνονται στην επίδραση παγκόσμιων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών παραγόντων που οδηγούν σε φαινόμενα ανισότητας και έλλειψης δικαιοσύνης. Αυτή η νέα άποψη, που έκανε τις θεωρίες γύρω από το επάγγελμα της εργοθεραπείας να απομακρυνθούν από την μέχρι πρότινος ιατρική κατεύθυνση, καθοδηγεί τους εργοθεραπευτές να υιοθετήσουν μια ενταξιακή οπτική, να δουν πέρα από την βλάβη και να ασχοληθούν με τρόπους που θα μπορέσουν να περιορίσουν τους περιβαλλοντικούς φραγμούς. Ωστόσο, ένα βασικό ερώτημα είναι αν οι επιρροές αυτές από τις θεωρίες που πλαισιώνουν το επάγγελμα, εφαρμόζονται και στην πρακτική των εργοθεραπευτών.
Οι επαγγελματίες υγείας, άρα και οι εργοθεραπευτές, ασχολούνται με ανάπηρα άτομα και έχουν μελετήσει στις σπουδές τους θέματα σχετικά με την αναπηρία και τα ανάπηρα άτομα. Ποια είναι όμως η άποψή τους για την αναπηρία; Όπως είναι γνωστό, οι επαγγελματίες υγείας πολλές φορές έχουν μια θέση εξουσίας απέναντι στα ανάπηρα άτομα με τα οποία συνεργάζονται (McDonnell, 2012). Η άποψή τους για την αναπηρία επηρεάζει αναπόφευκτα την πρακτική τους και την αντιμετώπισή τους προς τα ανάπηρα άτομα. Παραδοσιακά, η αναπηρία έχει θεωρηθεί ως ατομική, ιατρική κατάσταση οδηγώντας στην υιοθέτηση μιας πολιτικής που επικεντρώνεται στην πρόληψη και την θεραπεία παρά στην προσαρμογή του περιβάλλοντος ή της κοινωνίας. Σε κάποιο βαθμό, αυτή η άποψη εξακολουθεί να είναι εμφανής μέχρι και σήμερα. Η όποια αλλαγή λοιπόν, σε θεωρητικό επίπεδο είναι δύσκολο να αντικαταστήσει το ιατρικό μοντέλο που συναντάται στην πράξη.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θέλησα να διερευνήσω την εργοθεραπευτική διαδικασία που ακολουθείται σε μια ιδιωτική δομή με ανάπηρα παιδιά. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση των απόψεων της συμμετέχουσας εργοθεραπεύτριας. Επίσης, ερευνάται το πώς η εργοθεραπεύτρια νοηματοδοτεί την αναπηρία και την ένταξη αλλά και πώς συμβάλλει μέσα από τις πρακτικές της προς αυτήν την κατεύθυνση. Ως καταλληλότερη μέθοδος για την συγκεκριμένη μελέτη κρίθηκε η ποιοτική έρευνα για μια εις βάθος διερεύνηση των απόψεων της συμμετέχουσας εργοθεραπεύτριας καθώς και των πρακτικών που ακολούθησε. Πραγματοποιήθηκαν δύο κύκλοι ημιδομημένων συνεντεύξεων και 21 (με την πιλοτική) μη συμμετοχικές παρατηρήσεις κατά την περίοδο 2018-2019 ενώ η επιλογή του δείγματος έγινε με τη μέθοδο της «βολικής» δειγματοληψίας. Τα ευρήματα αναλύθηκαν με τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης.
Από τη συγκεκριμένη μελέτη αναδύθηκε έντονα η επιρροή του ατομικού/ ιατρικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας τόσο στον λόγο της συμμετέχουσας όσο και στις πρακτικές που υιοθετεί. Η αναπηρία αντιμετωπίζεται ως βλάβη που πρέπει να αποκατασταθεί με τις κατάλληλες εργοθεραπευτικές πρακτικές. Ο ρόλος της εργοθεραπεύτριας αφορά την ενδυνάμωση των τομέων που τα ανάπηρα παιδιά υπολείπονται ενώ ταυτόχρονα υιοθετείται από πλευράς της ο ρόλος του «ειδήμονα» ειδικού επαγγελματία. Παράλληλα, η έννοια της ένταξης κατανοείται από την εργοθεραπεύτρια ως την προσπάθεια που οφείλει να κάνει το ανάπηρο παιδί προκειμένου να καταφέρει να ενταχθεί στο σχολείο ή την κοινωνία. Γίνεται φανερό πως τα ανάπηρα παιδιά τίθενται σε μια διαδικασία «κανονικοποίησης» μέσα από θεραπευτικά προγράμματα παρέμβασης και αποκατάστασης που στοχεύουν στην καλύτερη προσαρμογή τους στην κοινωνία. Μέσα από τη μελέτη, αναδεικνύεται έντονα η ανάγκη για μετάβαση από τις βιοϊατρικές πρακτικές του επαγγέλματος σε εργο-βασιζόμενες καθώς φαίνεται πως οι πρακτικές των εργοθεραπευτών συνεχίζουν να είναι επηρεασμένες από παλαιότερες θεωρίες και παραδείγματα ακολουθώντας μια κλινική προσέγγιση και κάνοντας την ανάγκη για στροφή στο επάγγελμα να μοιάζει επιτακτική.
Λέξεις-κλειδιά:
εργοθεραπευτικές πρακτικές, ειδικοί επαγγελματίες, αναπηρία, ένταξη, ατομικό/ιατρικό μοντέλο αναπηρίας
