Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
κ. Ελίνα (Ελένη) Ν. Μουσταΐρα, Καθηγήτρια Συγκριτικού Δικαίου, Τομέας Διεθνών Σπουδών, Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Περίληψη:
Η «Ορέστεια» του Αισχύλου αποτελεί τη μοναδική σωζόμενη τριλογία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η διδασκαλία της έλαβε χώρα για πρώτη φορά στα εν Άστει Διονύσια του 458 π.Χ., δύο χρόνια πριν από τον θάνατο του τραγικού ποιητή και απέσπασε το πρώτο βραβείο.
Παραστάθηκε στο πλαίσιο μίας εορτής, η οποία αποκαλούνταν τα Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια. Τα Μεγάλα Διονύσια αποτελούσαν το επιφανέστερο πλαίσιο για την τραγωδία καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του Αισχύλου.
Στην «Ορέστεια» εντοπίζονται στοιχεία κοινωνικής εξέλιξης και αναζητήσεις περί δικαίου και ηθικής. Συχνά ένα έργο τέχνης αναπαριστά τη δικαιϊκή εξέλιξη με πολύ μεγαλύτερη ευκρίνεια από ότι ένα αμιγώς ιστορικό ή νομικό εγχειρίδιο. Τραγωδία και δικανικός λόγος συμπορεύονται και εξελίσσονται παράλληλα και ο δεύ¬τερος αρκετά συχνά παραχωρεί στην τραγωδία τη μέθοδο της εύστοχης προσέγγισης και απόδοσης της αμφισημίας που συνήθως διακρίνει τις ανθρώ¬πινες ενέργειες.
Η έννοια του δικαίου, της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας έχουν κυρίαρχη θέση στο έργο του Αισχύλου. Η ύπαρξη νομικού προβληματισμού είναι ευδιάκριτη σε όλη την τριλογία. Οι τρεις τραγωδίες της «Ορέστειας», καθώς εξελίσσονται και διαδέχεται η μια την άλλη, ακολουθούν μια πορεία ανάβασης προς μίαν υπέρτερη δικαιοσύνη.
Η τραγωδία «Αγαμέμνων» αποτελεί το πρώτο μέρος της τριλογίας και πραγματεύε¬ται τη δολοφονία του βασιλιά Αγαμέμνονα από τη σύζυγο του Κλυταιμνήστρα, μετά τη νικηφόρο επάνοδο του από την άλωση της Τροίας. Το δεύτερο μέρος της τριλογίας έχει τον τίτλο «Χοηφόροι». Εδώ ο Ορέστης, γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, όντας εξόριστος επιστρέφει προκειμένου να πάρει εκδίκηση, για τη δολοφονία του πατέρα του. Ο Ορέστης φονεύει τη μητέρα του και με αυτήν του την πράξη, θέτει εαυτόν στο στόχαστρο της θεϊκής τιμωρίας. Στο τρίτο μέρος της τριλογίας, στην τραγωδία «Ευμενίδες», o μητροκτόνος Ορέστης καταδιώκεται από τις Ερινύες, χθόνιες θεότητες της τιμωρίας και της εκδίκησης. Η θεά Αθηνά προστάτιδα της Αθήνας, συγκαλεί και προεδρεύει μιας δίκης, η οποία (δίκη) έχει δύναμη και διαύγεια συμβόλου. Η δικαστηριακή διαδικασία περατώνεται με την απαλλαγή του Ορέστη από την αποδιδόμενη κατηγορία και τη μετατροπή των Ερινύων σε Ευμενίδες, θεότητες ευεργετικές.
Η αισχύλεια τριλογία πραγματεύεται το νόημα της «Δίκης» σε τρία επίπεδα: του σωστού - λάθους, της ποινής και της δικαστηριακής διαδικασίας.
Η τραγωδία «Αγαμέμνων» (τραγωδία του φόνου) εμφανίζεται να είναι η μοναδική από τα αισχύλεια έργα, η οποία παραδέχεται μια εμβριθέστερη αντίληψη περί της ενοχής. Η δεύτερη τραγωδία πραγματεύεται την έννοια της τιμωρίας και της εκδίκησης και η τρίτη την ουσία της ψυχικής συντριβής και της μετάνοιας.
Η «Ορέστεια» του Αισχύλου αποτελεί μείζον κείμενο της κλασικής Ελλάδας· μια παρακαταθήκη αστείρευτου κοινωνικού, φιλοσοφικού, ιστορικού, πολιτικού, θεολογικού, δημοκρατικού, ψυχολογικού ακόμη και οικονομικού προβληματισμού. Χωρίς να αίρεται η ποιητική του υπόσταση, ως τραγικού είδους, το κείμενο αυτό λειτουργεί σαν κιβωτός μιας σπουδαίας στιγμής για την ανθρώπινη συνείδηση, περικλείοντας και μεταφέροντας ιδανικά, σκέψεις, θεσμούς, ιδεώδη, διάνοιες, επινοήσεις.
Είναι σημαντικό ότι οι νίκες, ο θρίαμβος και η καθιέρωση της δόξας και του μεγαλείου της Αθήνας, συγχρονίζονται με το ποιητικό έργο του Αισχύλου, όπου άφησαν βαθιά τη σφραγίδα τους.
Το έργο αυτό, πέραν από οτιδήποτε άλλο, επαληθεύει τη φήμη, το κλέος και τη δόξα που ακολουθούσε τον δημιουργό της, ήδη από την αρχαιότητα, ως κορυφαίο εκπρόσωπο και θεμελιωτή της τραγωδίας.
Λέξεις-κλειδιά:
Δίκαιο, Νόμος, Αρχαία Τραγωδία, Αρχαίο Δράμα, Ποίηση, Θέατρο, Τριλογία, Αισχύλος, Ορέστεια
