Περίληψη:
Tο παιδικό ή πρώιμο τραύμα, ΠΤΕ (πρώιμες τραυματικές εμπειρίες) ορίζεται ως κάθε τραυματική εμπειρία, η οποία έχει λάβει χώρα πριν από την ηλικία των 18 ετών (Bishop, 2014).
Το πρώιμο τραύμα πραγματοποιείται σε μία αναπτυξιακή ηλικία κατά την οποία δεν έχει ολοκληρωθεί η σωματική, ψυχική, συναισθητική, ανάπτυξη του ατόμου και για αυτό το λόγο δεν είναι εύκολη η επεξεργασία και η αντιμετώπιση του, και όταν είναι χρόνιο όπως στην περίπτωση της παραμέλησης και κακοποίησης οδηγεί σε κατασκευαστικές αλλαγές στην διαμόρφωση και την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου με αποτέλεσμα την δυσλειτουργική έκκριση ορμονών, ελλείμματα στην επεξεργασία και κατανόηση των πληροφοριών, στην αντιληπτική ικανότητα του ατόμου, στην επικοινωνία, και την μαθησιακή του ικανότητα.
Επιπλέον όπως δείχνουν τα διεθνή ερευνητικά δεδομένα οι ΠΤΕ οδηγούν στην χρήση αλκοόλ και καπνού αλλά και άλλων παράνομων ουσιών όπως μαριχουάνα, κοκαΐνη και ηρωίνη. Ο ψυχικός πόνος, το άγχος, η νευρικότητα που προέρχεται από αυτά τα βιώματα ανακουφίζεται προσωρινά ενώ την ίδια στιγμή ή χρήση αυτών των ουσιών περιορίζει την κοινωνική φοβία, ευνοεί έτσι την ανάπτυξη και διατήρηση κοινωνικών επαφών, εργασιακής συνεργασίας και διαπροσωπικών σχέσεων.(Menard, 2007),(Hovdestad, 2011), (Afifi, 2012).
Επιπροσθέτως έχει μελετηθεί και έχει παρατηρηθεί ότι η συχνότητα εμφάνισης των εξαρτήσεων σχετίζεται άρρηκτα με το πλήθος και την βαρύτητα των πρώιμων τραυματικών εμπειριών. Στην παρούσα μελέτη θα εξετάσουμε την σχέση των ΠΤΕ (πρώιμες τραυματικές εμπειρίες) με τις ουσιοεξαρτήσεις Σε αυτή την έρευνα ερευνάται το πλήθος και το είδος των τραυματικών εμπειριών σε ένα νεαρό κατά βάση πληθυσμό καταρτιζόμενων (18-30)που έχει εκτεθεί στις καταστροφικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης κατά την διάρκεια της πιο τρυφερής ηλικίας τους, την δεύτερη δεκαετία της ζωής και αναμένεται μεγάλο ποσοστό αυτών να αναφέρουν αξιοσημείωτο αριθμό ΠΤΕ.
Οι ΠΤΕ συνδέονται με την έναρξη ουσιοεξαρτήσεων μέσω δυσλειτουργικής έκκρισης ορμονών (ντοπαμίνης, ωκυτοκίνης, ΗΡΑ υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια). Η ντοπαμίνη, ή ορμόνη της ευτυχίας εκκρίνεται σε μικρές ποσότητες στα άτομα με πρώιμες τραυματικές . Ή έλλειψη ντοπαμίνης έχει παρατηρηθεί ότι συνδέεται κατά την εφηβεία και μεταγενέστερα με συναισθηματική και σεξουαλική αστάθεια, επικίνδυνες συμπεριφορές όπως παραβατικότητα, επικίνδυνα αθλήματα με δυνατές συγκινήσεις, χρήση ναρκωτικών ουσιών, καπνού και αλκοόλ που οδηγούν σε αύξηση της έκκρισης της ουσίας που υπολείπεται αναζητώντας έτσι τα άτομα αυτά την ευχαρίστηση και ικανοποίηση που στερήθηκαν τα παιδικά τους χρόνια από τον φροντιστή τους (Macri, S. & H. Wurbel., 2006) (Rondriguez, 2011) (Champaign, 2004,2008), (Brake, 2004), (Rondriguez, 2011), (Buchmann,20 15).
Επιπροσθέτως η ωκυτοκίνη η ορμόνη της αγάπης που συνδέεται με την κοινωνικότητα, την ποιότητα και την εγγύτητα των διαπροσωπικών σχέσεων εκκρίνεται σε μειωμένες ποσότητες στα άτομα με πρώιμες τραυματικές εμπειρίες. Οι μειωμένες δεξιότητες επικοινωνίας και τα κοινωνικά ελλείμματα καθώς και η επακόλουθη κοινωνική απομόνωση είναι σοβαρός προδιαθεσικός παράγοντας έναρξης ουσιοεξαρτήσεων και εμφάνιση ψυχικών διαταραχών ( Meyer-Lindenberg,A ,2011),( Neumann, 2012),( Buisman-Pijlman,2014), (Macri, 2006),( Rondriguez, 2011 ).
Τέλος στο σύστημα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια (the hypothalamus–pituitary–adrenal axis)(ΗΡΑ) παρουσιάζονται μακροχρόνιες και μη αντιστρεπτές αλλαγές που οδηγεί σε υπερδιέγερση του άξονα και υπερέκκριση ορμονών άγχους που σχετίζονται με αγχώδεις διαταραχές, φοβίες, κατάθλιψη και εξαρτητικές συμπεριφορές που καταπραΰνουν τα συμπτώματα των ψυχικών παθήσεων.(Sanchez, 2006),(Gunnar, 2001),(Gunnar, 1996), ( Sanchez,2010), ( Anisman, 1998), ( Caldji, 2000).
Όσον αφορά την σχέση των πρώιμων τραυματικών εμπειριών με την ακαδημαϊκή επίδοση αυτών των παιδιών μακροχρόνιες έρευνες αποδεικνύουν ότι οι δομικές αλλαγές στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου καθώς και η δυσλειτουργική έκκριση των ορμονών του στρες, ή μειωμένη έκκριση των ψυχοδιεγερτικών ορμονών χαράς, ευεξίας, ευτυχίας και αγάπης οδηγούν σε δυσκολίες συγκέντρωσης, προγραμματισμού, επεξεργασίας πληροφοριών και αφηρημένης σκέψης (De Bellis, 2009) (Alokan,2010).
Επιπροσθέτως η ανάπτυξη ΜΤΔΣ (Μετατραυματική Διαταραχή στρες) που εμφανίζουν όλα τα περισσότερα άτομα που έχουν υποστεί τραυματικό σοκ από ένα, περισσότερα ή συνεχή τραυματικά γεγονότα έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της την διαταραχή, κατακερματισμό των αναμνήσεων και κυρίως όσων συνέβησαν κατά τον τραυματισμό αλλά και πολλές φορές όσων έπονται αυτού (Daniels, 2010), (Morey, 2009) ,(Leskin, 2007).
Οι ανεπαρκείς σχολικές επιδόσεις λόγω των νευροορμονικών ελλειμμάτων αλλά της ΜΤΔΣ οδηγούν πολλά παιδιά σε προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολειό, αποτυχία σε σχολικές εξετάσεις, αντικοινωνικές συμπεριφορές όπως παραβατικότητα, ανυπακοή, νεανική εγκληματικότητα, σχολική διαρροή (Lysaker,2001), (Grassi-Oliveira,2008), (Shannon,2011), (Grassi-Oliveira, 2011).
Αναφορικά με τη μεθοδολογία της ποσοτικής μελέτης, το δείγμα αποτελούνταν από 142 καταρτιζόμενοι του τρίτου εξαμήνου σπουδών του ΔΙΕΚ Χαϊδαρίου οι οποίοι συμπλήρωσαν δύο ερωτηματολόγια- κλίμακες το πρώτο μέτρησης παιδικού τραύματος (Early Trauma Inventory-Self-Report-Short-Form, ETI-SR-SF) και το δεύτερο αυτοσχέδιο δημογραφικό δελτίο το οποίο περιείχε πληροφορίες αφορούσαν την κοινωνικοδημογραφική κατάσταση των καταρτιζόμενων. Συγκεκριμένα ερωτήθηκε το φύλο, η ηλικία, η οικογενειακή κατάσταση και ακολούθησαν ερωτήσεις για την χρήση καπνού ( καπνίζετε ΝΑΙ/ΟΧΙ).Όσον αφορά την χρήση αλκοόλ υπήρχαν ερωτήσεις για την συχνότητα αλλά και την ποσότητα κατανάλωσης αλκοόλ. Τέλος οι συμμετέχοντες έπρεπε να δώσουν πληροφορίες όσον αφορά τον μέσο όρο βαθμολογίας του προηγούμενου έτους.
Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας συνάδουν με τα διεθνή ερευνητικά ευρήματα καθώς παρουσιάζονται θετικές σχέσεις μεταξύ του αριθμού, της συχνότητας και της βαρύτητας των τραυματικών εμπειριών με την έναρξη των ουσιοεξαρτήσεων και συγκεκριμένα της χρήσης καπνού και αλκοόλ καθώς και με την χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση στους καταρτιζόμενους του ΔΙΕΚ Χαϊδαρίου που έχουν βιώσει πάνω από 4 τραυματικές εμπειρίες κατά την συμπλήρωση του ερευνητικού εργαλείου, ερωτηματολόγιο των πρώιμων τραυματικών εμπειριών.
Αναλυτικότερα παρατηρήθηκαν ότι τα ποσοστά των πρώιμων τραυματικών εμπειριών στους καταρτιζόμενους του ΔΙΕΚ Χαϊδαρίου είναι υψηλά αφού 98 άτομα από τα 142, το 69,1 %, περίπου το 70% δηλαδή τα 2/3 του δείγματος έχουν από 5 έως σχεδόν 20 τραυματικές εμπειρίες. Η ομάδα με τις περισσότερες τραυματικές εμπειρίες ήταν και η μεγαλύτερη ομάδα. Επίσης βρέθηκε ότι στο πρώτο μέρος του ερωτηματολόγιου που ανιχνεύει τραυματικές εμπειρίες ποικίλης αιτιολογίας τα άτομα με πολλές τραυματικές εμπειρίες έχουν εκτεθεί σε βίαιες καταστάσεις που έλαβαν χώρα στην οικογένεια ή στο στενό κοινωνικό περιβάλλον.
Στο δεύτερο και τρίτο μέρος του ερωτηματολογίου των πρώιμων τραυματικών εμπειριών που αφορούσε επεισόδια σωματικών και συναισθηματικών τραυματικών εμπειριών, η ομάδα με τις πολλές τραυματικές εμπειρίες συγκέντρωσε πολύ υψηλή βαθμολογία αφού απάντησε θετικά σε όλες τις ερωτήσεις αυτού του μέρους αναδεικνύοντας κυρίως την συναισθηματική κακοποίηση την πιο συχνή μορφή κακοποίησης σε αυτή την ομάδα.
Επιπροσθέτως, οι ομάδες με πάνω από πέντε τραυματικές εμπειρίες παρουσίασαν διπλάσια ποσοστά καπνιζόντων και ποσοστών κατανάλωσης αλκοόλ σε σχέση με την ομάδα χωρίς τραυματικές εμπειρίες.
Αξιοσημείωτες είναι επίσης οι διαφορές μεταξύ των ομάδων με μέτριες και πολλές τραυματικές εμπειρίες και με αυτών με λίγες όπου οι τελευταίοι εμφανίζονται να παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό αριστούχων (9-10 μέσο όρο βαθμολογίας προηγούμενου έτους) σε σχέση με τις άλλες δύο ομάδες.
Όσον αφορά τις συγκρίσεις μεταξύ δημογραφικών παραγόντων όπως ηλικία, φύλο και τραυματικών εμπειριών ενδιαφέροντα αποτελέσματα καταγράφηκαν από τη στατιστική ανάλυση. Από την μία πλευρά το ανδρικό φύλο παρουσιάζει μεγαλύτερα ποσοστά τραυματικών εμπειριών, δηλαδή πάνω από 10 τραυματικές εμπειρίες συμπεριλαμβανομένων περισσότερες τραυματικές εμπειρίες σωματικής και συναισθηματικής κακοποίησης και από την άλλη οι νεότεροι καταρτιζόμενοι παρουσίασαν πολύ μεγαλύτερα ποσοστά τραυματικών σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία συναδέλφους τους. Όσο δηλαδή αυξάνεται η ηλικία τόσο μειώνονται οι τραυματικές εμπειρίες και το αντίθετο, όσο δηλαδή μειώνεται η ηλικία τόσο αυξάνονται οι τραυματικές εμπειρίες.
Συνοπτικά τα ευρήματα της μελέτης, αν και δεν μπορούν να γενικευτούν, υποδεικνύουν ότι οι τραυματικές εμπειρίες που λαμβάνουν χώρα πριν την ηλικία των 18 δύναται να έχουν καταστροφικές συνέπειες σε όλους τους τομείς της ζωής του ατόμου αφού επηρεάζονται τόσο η κοινωνικότητα, οι διαπροσωπικές σχέσεις, η σωματική , ψυχική υγεία και ευεξία του ατόμου. Η εξάλειψη των πιο γνωστών επιβαρυντικών και προδιαθεσικών παραγόντων που οδηγούν στις ΠΤΕ όπως φτώχεια, ανεργία, κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες καθώς και η υποστήριξη της μητρότητας, της οικογένειας, η ανάπτυξη των κοινωνικών υπηρεσιών, των υπηρεσιών υγείας και εκπαιδευτικών δομών θα αποτελέσουν ουσιαστικό υποστηρικτικό δίκτυο που θα ανακουφίσουν και θα ενισχύσουν τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και συμβάλουν αποτελεσματικά στην μείωση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και κακοποίησης, θα βελτιώσουν την ψυχική υγεία και ανθεκτικότητα των φροντιστών αλλά και των νεότερων μελών της κοινωνίας.
