Μονάδα:
Τμήμα ΘεολογίαςΒιβλιοθήκη Θεολογικής Σχολής
Ημερομηνία κατάθεσης:
2020-05-25
Συγγραφέας:
Καρατζάς Ανδρέας
Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Μητρ. Μεσσηνίας Χρυσόστομος-Γεώργιος Σαββάτος, Καθηγητής, τμήμα Θεολογίας, Θεολογική Σχολή, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνος Κορναράκης, Αναπληρωτής Καθηγητής, τμήμα Θεολογίας, Θεολογική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μαρίνα Κολοβοπούλου, Επίκουρος Καθηγήτρια, τμήμα Θεολογίας, Θεολογική Σχολή, ΕΚΠΑ
Αθανάσιος Γλάρος, Επίκουρος Καθηγητής, τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας, Θεολογική Σχολή, ΕΚΠΑ
Σταύρος Γιαγκάζογλου, Επίκουρος Καθηγητής, τμήμα Θεολογίας, Θεολογική Σχολή, ΕΚΠΑ
π. Αρίσταρχος Γκρέκας, Επίκουρος Καθηγητής, τμήμα Θεολογίας, Θεολογικής Σχολή, ΕΚΠΑ
Γεώργιος Σταυρόπουλος -Γιουσπάσογλου , Επίκουρος Καθηγητής, τμήμα Θεολογίας, Θεολογική Σχολή, ΕΚΠΑ
Πρωτότυπος Τίτλος:
Η Σχέση Ψυχής και Σώματος στην περί Σωτηρίας Διδασκαλία Συμεών του Νέου Θεολόγου
Γλώσσες διατριβής:
Ελληνικά
Μεταφρασμένος τίτλος:
Η Σχέση Ψυχής και Σώματος στην περί Σωτηρίας Διδασκαλία Συμεών του Νέου Θεολόγου
Περίληψη:
Στη διατριβή αυτή διερευνάται η σχέση ψυχής και σώματος στην περί σωτηρίας διδασκαλία του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου. Μέσα στο ιστορικό και θεολογικό πλαίσιο της εποχής του Συμεών του Νέου Θεολόγου όπου αναδύεται μια αντίθεση της φιλοσοφικής προσέγγισης της θεολογίας με τον εμπειρικό και αποκαλυπτικό τρόπο θεολογίας ο Συμεών παρουσιάζεται να κατανοεί την ορθόδοξη ανθρωπολογία υπό το πρίσμα της σχέσης κτιστού και ακτίστου και οι αναφορές του στην ψυχή και στο σώμα να έχουν στόχο να επισημάνουν τη δυνατότητα που έχει δοθεί στον κτιστό άνθρωπο με το «κατ’εικόνα και το καθ’ομοίωσιν» να μετέχει κατά χάρη με την ψυχή και το σώμα του στη θεότητα της Αγίας Τριάδας. Τονίζεται ιδιαιτέρως ότι η διδασκαλία του Συμεών αποσκοπεί στο να ανατρέψει την πεποίθηση των συγχρόνων του ότι λαμβάνουν την επίγνωση της αλήθειας του Θεού μέσῳ της σοφίας του κόσμου, προβάλλοντας την εμπειρία του για το δυνατό της θέας της δόξας του Θεού από σύνολη την ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου κατά την παρούσα ζωή. Η θέωση του ανθρώπου για τον Συμεών, η οποία αποτελεί και τη σωτηρία του, δεν πραγματώνεται μόνο στην ψυχή αλλά στο σύνολο της ψυχοσωματικής ενότητας του ανθρώπου, αναδεικνύοντας το σώμα ως συμμέτοχο της θέωσης.
Επίσης, αναδεικνύεται η συμβολή του Συμεών στην ανάπτυξη της χριστιανικής ανθρωπολογίας με την έμφαση που δίνει ο άγιος στην ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου και με την εμπειρική διερεύνηση των σχέσεων των δύο φύσεων του ανθρώπου, ψυχής και σώματος, κατά το μέγιστο γεγονός της σωτηρίας του, την κατά χάρη θέωση. Ο τρόπος ένωσης του Θεού με τον άνθρωπο δεν μπορεί να γίνει κατανοητός για τον Συμεών παρά μόνο μέσα από την κατανόηση του τρόπου που ενώνονται αμίκτως και ασυγχύτως η ορατή και νοερά του φύση, το σώμα και η ψυχή.
Η διδασκαλία του Συμεών παρουσιάζεται ως απάντηση σε ένα διάχυτο συντηρητισμό της εποχής που υιοθετούσε ένα εκκλησιαστικό και ασκητικό ήθος, το οποίο εκφραζόταν διά της εξωτερικής συμμόρφωσης στις εντολές του Θεού, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα προσωπείο χριστιανικής ευσέβειας και εγκλωβίζοντας με αυτό τους πιστούς σε μια ψευδεπίγραφη σωτηρία. Η εμπειρική αλήθεια που κομίζει ο Συμεών ως απάντηση είναι ότι στην κατά χάρη θέωση μετέχουν ταυτόχρονα η ψυχή και το σώμα, γιατί ο άνθρωπος είναι ταυτόχρονα ψυχή και σώμα. Η μετοχή του σώματος στην θέωση από την παρούσα ζωή προβάλλει κατά συνέπεια ως απαραίτητο τον ψυχοσωματικό προσανατολισμό του πιστού προς τον Θεό και αναδεικνύει τόσο την τήρηση των εντολών όσο και τη συμμετοχή στα ιερά μυστήρια της Εκκλησίας ως το μέσο επίτευξής του.
Υπογραμμίζεται ότι το υπόστρωμα όλης της διδασκαλίας του Συμεών για την κατά χάρη θέωση του ανθρώπου φαίνεται να συντίθεται από μια συνειδητή προσπάθεια ανάδειξης της σχέσης του υλικού σώματος και της νοεράς ψυχής, διά της οποίας το σώμα αρχίζει να πνευματικοποιείται, όταν η ίδια μετέχει στη δόξα του Θεού. Έτσι, τονίζεται ότι η δυνατότητα της αφθαρσίας του σώματος στη διδασκαλία του Συμεών δεν είναι δευτερεύουσα διδασκαλία αλλά κύρια θεολογική θέση πάνω στην οποία στηρίζει τη δυνατότητα ένωσης του κτιστού και ορατού ανθρώπου με τον άκτιστο, αθάνατο και άφθαρτο Θεό. Όταν η ψυχή καθαρθεί από τον ἐν πράξει προσανατολισμό της ψυχοσωματικής ενότητας του ανθρώπου στον Θεό, διά του νου θεωρεί το φως της δόξας του Αγίου Πνεύματος και η λαμπρότητα του νου μεταδίδεται και στο κτιστό σώμα καθιστώντας το πιο πνευματικό. Το σώμα «ενδύεται» με το ιμάτιο του Κυρίου, τη θεία δόξα, και διά των μυστηρίων του βαπτίσματος και της θείας μετάληψης γίνεται σύσσωμο με το θεωμένο σώμα του Ιησού Χριστού και μετέχει στη θεότητά Του. Τα μυστήρια της Εκκλησίας στη διδασκαλία του Συμεών λειτουργούν κατά συνέπεια ως ο ελκυσμός του ψυχοσωματικού ανθρώπου στην πνευματικότητα, στην πνευματική ζωή της ψυχής και του σώματος και διά αυτής στη θέα και οικειοποίηση του Αγίου Πνεύματος, με το οποίο το σώμα θα βρεθεί σε κατάσταση αφθαρσίας επιτρέποντας την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό και την αμυδρή από την παρούσα ζωή θεωρία Του.
Η κατανόηση της σχέσης σώματος και ψυχής στη διδασκαλία του Συμεών φαίνεται να αποτελεί προϋπόθεση για την εμβάθυνση στην περί σωτηρίας διδασκαλία του και στο γεγονός της κατά χάρη θέωσης του ανθρώπου. Στη σκέψη του Συμεών η υλική φύση του ανθρώπου, το σώμα, δεν μπορεί από μόνη της να έχει καμιά σχέση με τον νοερό κόσμο, ακόμα και με την νοερά ψυχή. Ως εκ τούτου ο ασύγχυτος και άμικτος συγκερασμός σώματος και ψυχής στην υπόσταση του ανθρώπου καθιστά το σώμα όργανο της ψυχής, διά του οποίου η νοερά ψυχή βλέπει την υλική κτίση και μεταφέρει σε αυτή διαμέσου του σώματος τη δόξα του Θεού, ως λαμπρότητα. Η απώλεια της δόξας του Θεού από την ψυχή επιφέρει την απώλεια της δόξας του Θεού και από το σώμα, το οποίο ενδύεται τη γυμνότητα της φθοράς, καθίσταται φθαρτό και αποκτά ανάγκες, τις οποίες η ψυχή πρέπει να θεραπεύει. Οι ανάγκες του φθαρτού σώματος, οι άλογες επιθυμίες, και αυτό ακόμα το βάρος του σώματος ενισχύουν τις εμπαθείς επιθυμίες της νεκρωμένης ψυχής και μαζί δημιουργούν την σάρκα, η οποία αποτελεί πλέον την ουσία της ψυχής και του σώματος. Η σάρκα και το σαρκικό φρόνημα στη διδασκαλία του Συμεών είναι το ψυχοσωματικό αποτέλεσμα της απομάκρυνσης της ψυχής από τα αγαθά και της προσκόλλησής της στα πονηρά. Με τον τρόπο αυτό ο Συμεών απενοχοποιεί πλήρως το σώμα, αναγνωρίζοντας όλη την ευθύνη για την ανθρώπινη τραγωδία στην στάση της ψυχής και του νου έναντι του Θεού. Επιπλέον, συνηγορεί αγαπητικά υπέρ του σώματος, το οποίο μη έχοντας δικό του θέλημα, άρα και ευθύνη, υφίσταται την φθορά και τον καταλογισμό σε αυτό του σαρκικού φρονήματος. Με την αντίληψη αυτή για το σώμα, όπως διαφαίνεται στα έργα του, ο Συμεών θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο «πλησίον» του σώματος.
Για να εκθέσουμε τη διδασκαλία του Συμεών ως προς τη σχέση ψυχής και σώματος και του ρόλου τους στη σωτηρία του ανθρώπου προκρίναμε τη διερεύνηση και παρουσίασή της σε τέσσερις περιόδους, που αντιστοιχούν σε τέσσερα διακριτά κεφάλαια της εργασίας αυτής: Ο άνθρωπος ως δημιούργημα του Τριαδικού Θεού, Ο άνθρωπος «γυμνός» από τη δόξα του Θεού, Ο άνθρωπος στην οδό προς τη σωτηρία, Η ψυχή και το σώμα μετά τον βιολογικό θάνατο. Εμβόλιμα αυτών των κεφαλαίων ο αναγνώστης θα συναντήσει τέσσερα κεφάλαια τα οποία θεωρήσαμε ότι είναι απαραίτητα για την κατανόηση της σκέψης και διδασκαλίας του Συμεών για την ψυχή και το σώμα και τη μεταξύ τους σχέση. Αυτά είναι: Χαρακτηριστικά και λειτουργίες του ψυχοσωματικού ανθρώπου, Ένωση ανθρωπίνης και θείας φύσης στο πρόσωπο του Χριστού, Ο άνθρωπος κατά την Όγδοη Ημέρα, Η διά των μυστηρίων της Εκκλησίας σωτηρία του ανθρώπου.
Κύρια θεματική κατηγορία:
Θρησκεία
Λέξεις-κλειδιά:
σώμα, ψυχή, αφθαρσία, σωτηρία, θέωση, θέα φωτός, εντολές, μετάνοια, μυστήρια, όγδοη ημέρα
Αρ. σελίδων ευρετηρίου:
0
Αρ. βιβλιογραφικών αναφορών:
429
