Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Κλέα Κατσουγιάννη, Καθηγήτρια, Ιατρική σχολή, ΕΚΠΑ
Ευαγγελία Σαμόλη, Aν. Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνα Δημακοπούλου, Μεταδιδάκτωρ, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Τα τελευταία χρόνια, οι επιπτώσεις των μετεωρολογικών παραγόντων στην υγεία έχουν ανακύψει ως ένα μείζον ζήτημα λόγω της παρατηρηθείσας και προβλεπόμενης αλλαγής του κλίματος. Μια καλύτερη κατανόηση του τρόπου και του μεγέθους με τον οποίο η θερμοκρασία επηρεάζει τις εκβάσεις υγείας σε επίπεδο περιοχής είναι καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη πολιτικών προσαρμογής και δράσεων προστασίας των πολιτών από περιβαλλοντικούς κινδύνους για την υγεία και την ευημερία. Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας ήταν η διερεύνηση των βραχυχρόνιων επιδράσεων των μετεωρολογικών παραγόντων στην ημερήσια θνησιμότητα από φυσικές αιτίες των κατοίκων 10 πόλεων της Ελλάδας, την περίοδο 2008-2016. Επιπροσθέτως, πέραν της ποσοτικοποίησης του μεγέθους της επίδρασης που έχει η θερμοκρασία στη θνησιμότητα ξεχωριστά για κάθε πόλη, διερευνήθηκε η όποια ετερογένεια μεταξύ τους, και τέλος, τα αποτελέσματα αποτιμήθηκαν συνολικά. Πιο συγκεκριμένα, τις 10 αυτές ελληνικές πόλεις αποτελούν η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, ο Βόλος, η Λάρισα, το Ηράκλειο, τα Ιωάννινα, η Καβάλα, η Λαμία και η Χαλκίδα. Υλικό και Μέθοδος: Oι χρονοσειρές, για κάθε μία από τις 10 ελληνικές πόλεις, αποτελούνταν από τον ημερήσιο αριθμό θανάτων από φυσικά αίτια και την ημερήσια τιμή της μέσης θερμοκρασίας και της μέσης σχετικής υγρασίας. Σε κάθε πόλη εφαρμόστηκαν μοντέλα παλινδρόμησης Poisson που επέτρεπαν για την ύπαρξη υπερδιασποράς, ξεχωριστά για τη ψυχρή (Οκτώβριος-Μάρτιος) και τη θερμή περίοδο (Απρίλιος-Σεπτέμβριος) καθώς είναι αποδεδειγμένο πως η επίδραση των υψηλών θερμοκρασιών ακολουθεί μία διαφορετική συμπεριφορά από αυτή των χαμηλών. Αρχικά προσδιορίστηκε η χρονική δομή της σχέσης ξεχωριστά για κάθε περίοδο. Οι δομές χρονικής υστέρησης προσδιορίστηκαν χρησιμοποιώντας Μοντέλα Χρονικά Κατανεμημένων Μη Γραμμικών Επιδράσεων (Distributed Lag Nonlinear Models, DLNM). Τέλος, καταλήγοντας και στην μορφή της σχέσης της μέσης θερμοκρασίας με τη θνησιμότητα τη ψυχρή και τη θερμή περίοδο (από τα γραφήματα των Γενικευμένων Προσθετικών Μοντέλων, Generalized Additive Models) εφαρμόστηκαν τα τελικά μοντέλα για την διερεύνηση της επίδρασης της μέσης ημερήσιας θερμοκρασίας στην ημερήσια θνησιμότητα. Στα μοντέλα για κάθε πόλη λήφθηκαν υπόψιν πιθανοί συγχυτικοί παράγοντες, όπως η ημέρα της εβδομάδας, οι αργίες του κάθε χρόνου, ο μήνας καθώς και γραμμικοί και τετραγωνικοί όροι του χρόνου για τον έλεγχο της μακροχρόνιας τάσης. Σε δεύτερο στάδιο πραγματοποιήθηκε μετα-ανάλυση των τελικών εκτιμήσεων των σχετικών κινδύνων θανάτου (Relative Risk, RR) που υπολογίστηκαν από κάθε πόλη, ξεχωριστά για την κάθε περίοδο. Για τη σύνθεση των εκτιμήσεων κάθε πόλης χρησιμοποιήθηκαν μοντέλα Σταθερών (Fixed-Effects Models) και Τυχαίων (Random-Effects Models) Επιδράσεων.
Αποτελέσματα: Με βάση τα αποτελέσματα των Μοντέλων Χρονικά Κατανεμημένων Μη Γραμμικών Επιδράσεων (Distributed Lag Nonlinear Models, DLNM), η επίδραση της μέσης θερμοκρασίας εκφράστηκε από τη μέση τιμή των τιμών της μέσης θερμοκρασίας της ίδιας ημέρας (lag 0) και των 13 προηγούμενων συνεχόμενων ημερών (lags 1-13), τη ψυχρή περίοδο και από τη μέση τιμή των τιμών της μέσης θερμοκρασίας της ίδιας ημέρας (lag 0) και των 3 προηγούμενων συνεχόμενων μερών (lags 1-3), τη θερμή. Τα αποτελέσματα των γενικευμένων προσθετικών μοντέλων (Generalized Additive Models, GAM) επιβεβαιώνουν πως η σχέση μεταξύ της μέσης θερμοκρασίας και της θνησιμότητας έχει V μορφή με τη τιμή της θερμοκρασίας για την οποία παρατηρείται η μικρότερη θνησιμότητα να ονομάζεται όριο- κατώφλι (threshold). Για μείωση της μέσης θερμοκρασίας (μέσος όρος των υστερημένων επιδράσεων, average of Lags 0–13) κατά 1οC, ο αριθμός των ημερήσιων θανάτων από όλες τις αιτίες αυξάνεται κατά 2.2% (95% διάστημα εμπιστοσύνης: 1.9, 2.5). Το συνοπτικό όριο (meta- analytic estimate of the threshold) για όλες τις πόλεις, όπως εκτιμήθηκε από την μετα-ανάλυση, ήταν 25.1οC (95% διάστημα εμπιστοσύνης: 24, 26.1). Για αύξηση της μέσης θερμοκρασίας (μέσος όρος των υστερημένων επιδράσεων, average of Lags 0–3) κατά 1οC πάνω από την εκτίμηση του συνοπτικού ορίου για όλες τις πόλεις, ο αριθμός των ημερήσιων θανάτων από όλες τις αιτίες αυξάνεται κατά 5.7% (95% διάστημα εμπιστοσύνης: 3.7, 7.6). Συμπεράσματα: Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας επιβεβαιώνουν την αρνητική επίδραση των υψηλών και χαμηλών θερμοκρασιών στη θνησιμότητα. Παρά της πρόσφατης εστίασης στους καύσωνες, οι θάνατοι λόγω ψύχους δε παύουν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας και έτσι η επίδρασή τους δεν πρέπει να υποτιμάται. Επιπροσθέτως, επιβεβαιώνεται ότι οι επιδράσεις της μέσης θερμοκρασίας διαρκούν περισσότερο τη ψυχρή παρά τη θερμή περίοδο, κατά την οποία η επίδραση της θερμοκρασίας είναι πιο άμεση. Τα συμπεράσματά μας δείχνουν πως τόσο οι υψηλές όσο και οι χαμηλές θερμοκρασίες αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία στην Ελλάδα. Με βάση τα αποτελέσματα, το μέγεθος της επίδρασης της μέσης θερμοκρασίας στη θνησιμότητα διαφέρει μεταξύ των ελληνικών πόλεων για άγνωστους λόγους. Πιθανολογείται ότι αυτή η ετερογένεια οφείλεται τόσο στη κλιματική μεταβλητότητα όσο και σε δημογραφικούς, πολιτιστικούς και κοινωνικο- οικονομικούς παράγοντες. Ωστόσο το ζήτημα χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση. Εν κατακλείδι, οι δημόσιες υπηρεσίες της χώρας θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της εμφάνισης πολύ χαμηλών ή υψηλών θερμοκρασιών στην υγεία των πολιτών και συστήνεται η ενημέρωση και η λήψη μέτρων προφύλαξης του κοινού τις ημέρες εκείνες.
Λέξεις-κλειδιά:
Βιοστατιστική, Χρονοσειρές, Θνησιμότητα, Θερμοκρασία, Μετεωρολογικοί παράγοντες
