Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Κωνσταντίνος Ράπτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Γεράσιμος Παγκράτης, Καθηγητής Ιταλικής Ιστορίας και Πολιτισμού, Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Δημήτριος Παυλόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Μαρία Παπαθανασίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Αικατερίνη Κωνσταντινίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Ιωάννης Τσόλκας, Καθηγητής Ιστορίας Ιταλικής Λογοτεχνίας και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας), Ε.Κ.Π.Α.
Παναγιώτης Ιωάννου, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Περίληψη:
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΤΗΣ ΥΠ. ΔΙΔΑΚΤΟΡΟΣ ΣΤΕΛΛΑΣ ΡΕΝΤΟΥΜΗ ΜΕ ΤΙΤΛΟ:
«Εθνικισμός Και Τέχνη στην Ιταλία του Ριζορτζιμέντο μέσα από τα κείμενα του Ματσίνι και την καλλιτεχνική παραγωγή της εποχής».
Αντικείμενο μελέτης της παρούσας έρευνας αποτελούν τα κείμενα για την τέχνη και τη λογοτεχνία που έγραψε ο κήρυκας του ιταλικού εθνικισμού Giuseppe Mazzini, κατά το χρονικό διάστημα 1826-1841, καθώς και η σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ εθνικισμού και τέχνης (και λογοτεχνίας) στην Ιταλία του Risorgimento όπως εκφράστηκε μέσα από τα κείμενα αυτά, αλλά και τη γενικότερη καλλιτεχνική και λογοτεχνική παραγωγή της εποχής.
H περίοδος του Risorgimento (1815- 1870) ήταν σημαντική, όχι μόνο επειδή οδήγησε στην ανεξαρτησία και ενοποίηση της Ιταλίας, αλλά και ως η περίοδος κατά την οποία, επινοήθηκε και επαναδιαμορφώθηκε μια κοινή εθνική παράδοση και συγκεντρώθηκαν οι εικόνες που θα αναπαριστούσαν την Ιταλία ως έθνος. Οι εγγενείς δυσκολίες στην ιστορική πραγματικότητα της Ιταλίας του Risorgimento, όπως η διαίρεση της ιταλικής χερσονήσου και η κατοχή της από διαφορετικές δυνάμεις, η απουσία ενός σταθερού προϋπάρχοντος κράτους ή ενός βασιλικού οίκου που να εξέφραζε ολόκληρο το ιταλικό έθνος, μετέτρεψαν την κουλτούρα σε ισχυρό μέσο διαμόρφωσης του νέου έθνους. Έτσι, η λογοτεχνία και η ιστορία (ιστοριογραφία) αλλά και οι τέχνες -καθώς παρέχουν τη δυνατότητα δυναμικών οπτικών αναπαραστάσεων του έθνους- έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτιστικής και ειδικότερα της συλλογικής εθνικής μνήμης των Ιταλών.
Ο Mazzini υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες του Risorgimento και της ευρωπαϊκής διανόησης του 19ου αιώνα και ως εκ τούτου ο βίος, η δράση και η σκέψη του έχουν απασχολήσει πληθώρα ερευνητών εντός και εκτός Ιταλίας. Στην έρευνα αυτή, επιχειρούμε μια διαφορετική προσέγγιση του Mazzini, όχι μέσα από τα κείμενά του για την πολιτική, αλλά μέσα από τα λιγότερο γνωστά κείμενά του που συγγράφει και δημοσιεύει για τις τέχνες της ζωγραφικής, της μουσικής αλλά και τη λογοτεχνία- την οποία ο Mazzini, δεν διαχωρίζει από τις τέχνες, ιδιαίτερα την ποίηση, την οποία θεωρούσε ανώτερη όλων των τεχνών. Στα -υπό εξέταση- κείμενα, ο Mazzini ασκεί κριτική και εκφράζει τις ιδιαίτερα μαχητικές απόψεις του για την τέχνη και την αποστολή της, στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης τέχνης –εθνικισμού την περίοδο του Risorgimento. Ταυτόχρονα, όπως αναλύεται σε όλη τη διατριβή αυτή, ο Mazzini με μέσο τα κείμενά του, αποσκοπεί στο να επικοινωνήσει τις πολιτικές και αισθητικές απόψεις του και για να καθοδηγήσει τους Ιταλούς λογοτέχνες και καλλιτέχνες ως προς τις στρατηγικές αναπαράστασης που πρέπει να υιοθετήσουν για τη συγκρότηση της νέας πολιτιστικής ταυτότητας του Ιταλικού έθνους.
Σκοπός της διατριβής αυτής, είναι η παρουσίαση και ανάλυση των κειμένων αυτών του Mazzini καθώς και των έργων που παρουσιάζει αλλά και των δημιουργών τους, μέσα από την πολιτιστική προσέγγιση του Risorgimento, στα πλαίσια της διερεύνησης του ρόλου της διασταύρωσης της πολιτικής ιστορίας και της καλλιτεχνικής παραγωγής στο κεντρικό θέμα της εθνικής ταυτότητας. H έρευνα αυτή, παρουσιάζεται σε τέσσερις ενότητες: το πρώτο κεφάλαιο που αφορά στα κείμενα Di una letteratura europea (1829) και Italian Literature since 1830 (1837) καθώς και μικρότερα άρθρα του Mazzini με αντικείμενο τη λογοτεχνία, το δεύτερο που πραγματεύεται τα κείμενα του Mazzini: Poesie-Arte (1837) και De l’Art en Italie, à propos de Marco Visconti, roman de Thomas Grossi (1835) που αφορούν συνδυαστικά στη τέχνη και τη λογοτεχνία, το τρίτο με αντικείμενο τη μουσική και την πραγματεία Filosofia della Musica (1835) και το τέταρτο με αντικείμενο την τέχνη της ζωγραφικής μέσα από το άρθρο του Mazzini, Modern Italian Painters(1841).
Η πρωτοτυπία της διατριβής έγκειται στο γεγονός ότι επιχειρείται για πρώτη φορά η αναλυτική και συγκριτική παρουσίαση των σημαντικότερων κειμένων του Mazzini, αναφορικά με τη λογοτεχνία και τις τέχνες της μουσικής και ζωγραφικής στην Ιταλία, καθώς και η συγκέντρωση και αναλυτική παρουσίαση των έργων που αναφέρει ο Mazzini, στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης εθνικισμού και τέχνης την περίοδο του Risorgimento. Ταυτόχρονα, μέσα από τα κείμενα του Mazzini- που αποτελούν καταγραφή της ήδη διαγραφείσας πορείας της Ιταλικής λογοτεχνίας, μουσικής και ζωγραφικής από τις αρχές του 19ου αιώνα ως και το 1841- και την παρουσίαση και ανάλυση των δημιουργών και των έργων τους, στην παρούσα διατριβή γίνεται δυνατή η ανάδειξη πολύτιμου υλικού και πληροφοριών για τους πρωταγωνιστές του Risorgimento στο επίπεδο του πολιτισμού, το ρόλο τους, τον αντίκτυπο που είχαν τα έργα τους καθώς και του δικτύου που κινείται γύρω τους, αναφορικά με τους δημοσιογράφους, τους πάτρωνές τους, τους εξόριστους Ιταλούς και τους ξένους υποστηρικτές τους, που συνθέτουν την εικόνα του Risorgimento της εποχής.
Στην παρούσα έρευνα, η συγκέντρωση και ανάλυση των σημαντικότερων άρθρων του Mazzini για αυτό που συνολικά χαρακτήριζε ως τέχνη (λογοτεχνία, μουσική, ζωγραφική), μας έδωσε και τη δυνατότητα συγκριτικών προσεγγίσεων σε αυτά. Όπως επισημαίνω λοιπόν, κοινά χαρακτηριστικά τους ήταν η ιστορική αναδρομή, η ανάλυση του παρόντος και η προφητεία για την τέχνη του μέλλοντος, όπως και η προβολή και επανάληψη των αισθητικών και πολιτικών πιστεύω του Mazzini - περισσότερο μαχητικά και ξεκάθαρα, προϊόντος του χρόνου- που αποσκοπούσαν στο να εκπαιδεύσουν, να προσηλυτίσουν και κυρίως να οδηγήσουν στη δράση. Η «εργαλειοποίηση» της τέχνης και της λογοτεχνίας και η αξιοποίησή τους για τη διασπορά πατριωτικών και επαναστατικών μηνυμάτων –στα πλαίσια της πατριωτικής προπαγάνδας του Mazzini-είναι φανερή σε όλα του κείμενα, με μια σταδιακή κλιμάκωση και μαχητικότητα ωστόσο ως το άρθρο του για τη ζωγραφική, που ακολουθεί θεωρώ, την ανάπτυξη και εξέλιξη του αγώνα του Risorgimento. Παράλληλα, στην παρούσα έρευνα, αναδεικνύεται η διασύνδεση μουσικής – λογοτεχνίας – ζωγραφικής, όπου και όποτε υπάρχει, στα έργα που παρουσιάζονται.
Oλοκληρώνοντας, είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως στην παρούσα έρευνα, μέσα από την παρουσίαση, ανάλυση και εμβάθυνση στα κείμενα/κριτικές του Mazzini, επιχειρήθηκε και η ανάδειξη αυτών των σημαντικών ιστορικών κειμένων που πέρα από τις επαναλήψεις, τους βερμπαλισμούς και τις «δασκαλίστικες» οδηγίες τους, χαρακτηρίζονταν από βαθιά γνώση του αντικειμένου, διαύγεια και επίγνωση του σκοπού τους, και ήταν πρωτοποριακές γιατί πρότειναν μια νέα μορφή αλληλεπίδρασης τέχνης και πολιτικής αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την ισχύ των πολιτιστικών ελίτ και την ικανότητα τους να παρεμβαίνουν στα πραγματιστικά οράματα των πολιτικών ηγετών για την «κατασκευή» του έθνους καθώς, δεν ήταν μόνο οι ηγέτες και οι πολιτικοί θεσμοί, πρωταγωνιστές της Ιταλικής εθνικής ανάπτυξης.
