Περίληψη:
Η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας είναι ζωτικής σημασίας διότι αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ευημερία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), αλλά και του κόσμου ολόκληρου. Η θάλασσα δημιουργεί ανάπτυξη και παρέχει βασικές περιβαλλοντικές υπηρεσίες. Άλλωστε η ασφάλεια της θάλασσας εντάσσεται στο πλαίσιο των ιδρυτικών αρχών της ΕΕ. Η ΕΕ έχει αναπτύξει μια προοδευτική στρατηγική για την ασφάλεια στη θάλασσα (European Union Maritime Security Strategy - EUMSS) με σκοπό να προστατέψει τα «θαλάσσια» συμφέροντά της, η οποία βασίζεται στη βελτίωση της διασυνοριακής και δια-τομεακής συνεργασίας για να αναβαθμίσει τη σταθερότητα, το κράτος δικαίου και τη χρηστή διακυβέρνηση στον παγκόσμιο ναυτιλιακό τομέα. Η ασφάλεια της ναυτιλίας πρέπει να συμπεριλαμβάνεται σε όλους τους τομείς στρατηγικής πολιτικής. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση και η κοινή αντιμετώπιση είναι ιδανικές, καθώς δημιουργούν καλύτερες συνθήκες για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη, βελτιώνοντας τόσο την αποτελεσματικότητα όσο και την αποδοτικότητα. Η ΕΕ συμμετέχει στην πρόληψη των συγκρούσεων και στη διασφάλιση της ειρήνης και του κράτους δικαίου, καθώς το 90% του διεθνούς εμπορίου είναι ναυτιλιακό. Η ΕΕ υποστηρίζει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η οποία καθορίζει τα δικαιώματα και τις ευθύνες των εθνών, που αφορούν στη χρήση των ωκεανών από αυτά, χαράσσοντας κατευθυντήριες γραμμές για τις επιχειρήσεις, το περιβάλλον και τη διαχείριση των θαλασσίων φυσικών πόρων. Η ΕΕ ανησυχεί για την προστασία του πληθυσμού, των υποδομών και των δραστηριοτήτων της, καθώς το 50% του ΑΕΠ και του πληθυσμού της ΕΕ βρίσκεται σε θαλάσσιες περιοχές. Η ΕΕ ενδιαφέρεται για τον έλεγχο των θαλασσίων εξωτερικών συνόρων της (> 90.000 χιλιόμετρα) προκειμένου να αποτρέψει την παράνομη διέλευση μεταναστών και προσφύγων. Οι αποκλειστικές οικονομικές ζώνες όλων των κρατών μελών αποτελούν αθροιστικά τη μεγαλύτερη ΑΟΖ στον κόσμο (20 Mkm2), την ΑΟΖ της ΕΕ, η οποία πρέπει να δηλωθεί σαφώς και όπου δεν συμβαίνει αυτό, η ΕΕ πρέπει να παρεμβαίνει με σκοπό ένα νόμιμο ψήφισμα, αναγνωρισμένο από όλα τα κράτη μέλη, τους συμμάχους και εταίρους. Η ΕΕ ενδιαφέρεται για τον έλεγχο των θαλασσίων εξωτερικών συνόρων της προκειμένου να αποφευχθεί η παράνομη διέλευση των μεταναστών και των προσφύγων, καθώς επίσης και επειδή διαθέτει τη μεγαλύτερη αποκλειστική οικονομική ζώνη στον κόσμο. Η ΕΕ πρέπει να εξασφαλίσει παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, ασφάλεια και ελευθερία ναυσιπλοΐας, καθώς το 30% των πλοίων σε όλο τον κόσμο και πάνω από το 42% της αξίας του ναυτιλιακού εμπορίου διαχειρίζεται από Ευρωπαίους πλοιοκτήτες. Η ΕΕ δίνει έμφαση στη προστασία της άγριας ζωής των θαλασσών και στην πρόληψη της παράνομης, ανεξέλεγκτης και άναρχης αλιείας, καθώς πάνω από το 15% των παγκόσμιων αλιευμάτων λεηλατείται, ενώ επιπλέον χάνονται οικονομικά οφέλη λόγω κακοδιαχείρισης της παγκόσμιας αλιείας. Εκτός από τα προαναφερθέντα συμφέροντα της ΕΕ, υπάρχουν διεθνείς απειλές στο θαλάσσιο χώρο που πρέπει να αντιμετωπιστούν όπως, η διακίνηση όπλων, οι εδαφικές διαφορές και οι ένοπλες συγκρούσεις, η πειρατεία και η ένοπλη ληστεία, οι φυσικές καταστροφές και η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η τρομοκρατία και άλλες εκ προθέσεως παράνομες πράξεις, το οργανωμένο έγκλημα και η εμπορία ανθρώπων και τέλος όλες οι συνθήκες που αποδυναμώνουν την τάξη στον θαλάσσιο χώρο και τις δυνατότητες ανάπτυξης. Οι διαθέσιμες δυνατότητες πρέπει να αντιστοιχούν στην κλίμακα, την πολυπλοκότητα και τις πιθανές επιπτώσεις των θαλάσσιων κινδύνων. Η συνδυαστική χρήση αυτών καθώς και η ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών, με αποτελεσματικό, βιώσιμο και συνεργατικό τρόπο, φαίνεται να είναι η μοναδική λύση για την ΕΕ ως σύνολο. Προκειμένου να εφαρμοστεί άμεσα η στρατηγική για την ασφάλεια στη θάλασσα, έχει εγκριθεί σχέδιο το οποίο περιλαμβάνει 130 δράσεις για άμεση προώθηση. Τα κράτη μέλη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι υπηρεσίες της ΕΕ πρέπει να υποβάλλουν περιοδικά έκθεση σχετικά με την πρόοδο του σχεδίου δράσης. Η συνεργασία είναι ζωτικής σημασίας για τη δια-τομεακή προσέγγιση, καθώς η θαλάσσια ασφάλεια συνδέει τα ζητήματα της εσωτερικής ασφάλειας με αυτά της εξωτερικής ασφάλειας. Οι απειλές είναι διεθνικές και διασυνδέονται από τη φύση τους, με βαθιές ρίζες και ποικίλες εκφράσεις. Κανένας μεμονωμένος δρών δεν μπορεί να εξασφαλίσει μόνος του τη ναυτική ασφάλεια. Η EUMSS αποτελεί κοινή προσπάθεια για όλες τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές της ΕΕ και των κρατών μελών. Καλεί όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να συνδράμουν και να εξοπλίσουν την ΕΕ με κρίσιμη ικανότητα, δημιουργώντας ένα κοινό πλαίσιο για τη διασφάλιση συνεκτικής ανάπτυξης και κοινής αντίδρασης. Προκειμένου να υιοθετήσει μια συνεκτική και ενιαία φωνή, η EUMSS προωθεί την πολυμερή συνεργασία μεταξύ διεθνών και περιφερειακών φόρουμ και οργανισμών, τρίτων χωρών και ιδιωτικών φορέων. Η λειτουργική ακεραιότητα μπορεί να επιτευχθεί με βάση τις υπάρχουσες εντολές, ευθύνες και αρμοδιότητες και εστιάζοντας σε αυτά που μπορούν να επιτευχθούν καλύτερα με συνεργασία. Για να είναι όμως η συνεργασία αποτελεσματική, οι κανόνες και οι αρχές πρέπει να τηρούνται από όλους τους εμπλεκόμενους. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να επιτευχθεί σταθερότητα και συνθήκες βασισμένες σε κοινή, διαφανή και βασισμένη σε κανόνες χρηστή διακυβέρνηση, οι οποίες μπορούν να προστατεύσουν καλύτερα τα ανθρώπινα δικαιώματα και να διασφαλίσουν τις προβλέψεις της UNCLOS. H EUMSS είναι μια πραγματικά ολοκληρωμένη στρατηγική. Η επιτυχία της επιχείρησης EUNAVFOR Atalanta, η οποία συμπληρώθηκε με συνεχείς και ευρείες πρωτοβουλίες σε περιφερειακό επίπεδο, απέδειξε την αξία της διεθνούς συνεργασίας για την καταπολέμηση της ανασφάλειας και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης σε περιοχές υψηλού κινδύνου. Η εξωτερική δράση της ΕΕ βασίζεται στην υιοθέτηση μιας συντονισμένης προσέγγισης στις διεθνείς σχέσεις, στην υλοποίηση του παγκόσμιου ναυτιλιακού οράματος της ΕΕ, στην ενίσχυση και υποστήριξη των περιφερειακών ενεργειών της ΕΕ, στη στήριξη της οικοδόμησης ικανοτήτων σε τρίτες χώρες και περιφερειακούς οργανισμούς, την ενίσχυση της ετοιμότητας της ΕΕ για μελλοντικές έκτακτες ανάγκες και την προώθηση των μηχανισμών επίλυσης διαφορών στο πλαίσιο της UNCLOS. Οι έγκαιρες και ακριβείς πληροφορίες είναι ζωτικής σημασίας για τη θαλάσσια επιτήρηση και ετοιμότητα. Η μη αποτελεσματική συνεργασία οδηγεί σε επικαλυπτόμενες προσπάθειες και ανεπαρκή ετοιμότητα. Η ανταλλαγή πληροφοριών σε βάση «γνωρίζουμε τα αναγκαία και μοιραζόμαστε την ευθύνη» είναι επωφελής για όλους. Βασιζόμενο στα υπάρχοντα εθνικά και Ευρωπαϊκά συστήματα, το Κοινό Περιβάλλον Ανταλλαγής Πληροφοριών (Common Information Sharing Environment - CISE) έχει ως στόχο να παρέχει σε όλες τις αρχές, τις πληροφορίες που χρειάζονται, διασυνδέοντας τις υπηρεσίες της ΕΕ. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, είπε κάποτε «Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν». Η πρόληψη είναι το θεμέλιο της προστασίας. Υψηλότερος βαθμός προετοιμασίας, πρόληψης και απόκρισης μπορεί να επιτευχθεί, εάν όλοι οι δρώντες δεσμευθούν να συνεργαστούν ανοιχτά κατά την αντιμετώπιση των κινδύνων και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας, αναπτύσσοντας προληπτικά μέτρα, κοινές διαδικασίες διαχείρισης κινδύνων και κοινά σχέδια έκτακτης ανάγκης, προκειμένου να προστατεύσουν τις κρίσιμες ναυτιλιακές δομές. Η έρευνα και η καινοτομία μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των καταστάσεων που οδηγούν σε συγκρούσεις και στο θαλάσσιο έγκλημα. Τα προγράμματα της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία, FP7 και Horizon 2020, έχουν ήδη επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα, και έχουν αναγνωριστεί τόσο στην πολιτική όσο και στην αγορά. Η εκπαίδευση και η κατάρτιση μέσω κοινών εκπαιδευτικών ενοτήτων και κοινών επιχειρήσεων, καθώς και η οικοδόμηση ικανοτήτων στις συνεργαζόμενες χώρες, βελτιώνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των επαγγελματιών στη ναυτική ασφάλεια. Η ενίσχυση της συνεργασίας στους κόλπους της ΕΕ, στον τομέα της ασφάλειας στη θάλασσα, είναι μια εξαιρετικά δύσκολη, αλλά πρωταρχικής σημασίας ευθύνη. Πρόκειται για μια μακροπρόθεσμη διαδικασία που περιλαμβάνει πολλούς και ποικίλους εταίρους σε όλα τα επίπεδα. Για να λειτουργήσει η EUMSS και να μεγιστοποιηθεί το όφελος για τους ανθρώπους, τις επιχειρήσεις και τα οικοσυστήματα, είναι απαραίτητη η πλήρης δέσμευση των αρχών και των ατόμων. Στην παρούσα διπλωματική εργασία αναλύεται η Ευρωπαϊκή στρατηγική για την ασφάλεια στη θάλασσα, αναζητούνται οι λόγοι που οδήγησαν στην ανάγκη διαμόρφωσής της και αναπτύσσονται οι αρχές και οι στόχοι αυτής. Παρουσιάζεται η εφαρμογή της και τελικά γίνεται μία προσπάθεια αξιολόγησης των επιτευγμάτων, εντοπισμού των αδυναμιών και διερεύνησης επίτευξης των αναμενόμενων αποτελεσμάτων από τους μηχανισμούς που έχουν ήδη δημιουργηθεί. Εξετάζονται οι δυνατότητες ανάπτυξης, βελτίωσης, καθώς και προοπτικών επέκτασης της συνεργασίας των κρατών μελών στο πλαίσιο της στρατηγικής για τη θαλάσσια ασφάλεια. Μελετάται επίσης ο ρόλος της Ελλάδας, λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης, της λειτουργίας της ως αποσβεστήρας κραδασμών μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας, καθώς υποδέχεται τις μεταναστευτικές ροές από την Ανατολή, αλλά και λόγω της δεσπόζουσας θαλάσσιας ισχύος της στην παγκόσμια ναυτιλία, παρά τις οικονομικές αδυναμίες της.
