Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Λήδα Αναγνωστάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια, ΤΕΑΠΗ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στην ανάπτυξη της κοινωνικής επάρκειας των ατόμων, εξαιτίας ερευνών που υποστηρίζουν τη σημαντικότητά της στις ζωές τους. Ως εκ τούτου έχουν δομηθεί προγράμματα που απευθύνονται σε άτομα μαθητικής ηλικίας, στοχεύοντας περαιτέρω στην ανάπτυξη της κοινωνικής τους επάρκειας. Ένα εξ αυτών αποτελούν οι ομάδες εκπαίδευσης κοινωνικών δεξιοτήτων. Αν και υπάρχει πληθώρα ερευνών σχετικών με την αποτελεσματικότερη λειτουργία των ομάδων, δεν υπάρχει αντίστοιχο ερευνητικό ενδιαφέρον αναφορικά με απόψεις και εμπειρίες των επαγγελματιών που τις συντονίζουν σχετικά με αυτές.
Η παρούσα έρευνα αποτελεί μια ποιοτική έρευνα και εστιάζει σε απόψεις και εμπειρίες επαγγελματιών που συντονίζουν ομάδες εκπαίδευσης κοινωνικών δεξιοτήτων σε κέντρα παρεμβάσεων σε σχέση με τη δόμηση και λειτουργία τους. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά οκτώ επαγγελματίες ¬¬¬–τέσσερις λογοθεραπεύτριες, τρεις ψυχολόγοι και μια εργοθεραπεύτρια. Τα ερευνητικά δεδομένα συλλέχθηκαν με το ερευνητικό εργαλείο της συνέντευξης και συγκεκριμένα της ημιδομημένης, ενώ η ερμηνεία τους βασίστηκε στη θεματική ανάλυση.
Από τα ερευνητικά δεδομένα φάνηκε πως οι περισσότεροι επαγγελματίες υιοθετούν μια ιατροκατευθυνόμενη λογική, η οποία επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο νοηματοδοτούν τον λόγο ύπαρξης των ομάδων, επιμέρους πτυχές του επαγγελματικού τους ρόλου σε αυτές, αλλά και τη βίωση συναισθημάτων και εμπειριών κατά τον συντονισμό τους.
Συγκεκριμένα, φαίνεται να κατανοούν τις ομάδες ως πλαίσιο θεραπείας ατόμων με αναπηρία, αποσκοπώντας στην αντιμετώπιση των κοινωνικών τους ελλειμμάτων, ώστε να επιτευχθεί η ενεργός συμμετοχή τους στην κοινωνία. Επιπροσθέτως, δήλωσαν πως οι ομάδες απευθύνονται κυρίως σε άτομα με διαγνώσεις Διαταραχών Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) και Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), εξαιτίας της σύνδεσής τους με την ελλειμματική εκδήλωση κοινωνικών δεξιοτήτων.
Σε άμεση σύνδεση με τη νοηματοδότηση των ομάδων ως πλαίσιο θεραπείας ατόμων με αναπηρία βρίσκεται η αξιολόγηση της κοινωνικής τους επάρκειας, η οποία και αναδείχθηκε ως σημαντική αρμοδιότητα των επαγγελματιών στις ομάδες. Καταρχάς, η διαδικασία της αξιολόγησης συμβάλλει στον εντοπισμό των κοινωνικών ελλειμμάτων των συμμετεχόντων με σκοπό τη βελτίωσή τους. Επίσης λειτουργεί ως εχέγγυο αποτελεσματικότητας των ομάδων στη βάση τροποποίησης της κοινωνικής συμπεριφοράς των συμμετεχόντων προς μια κοινωνικώς αποδεκτή πορεία.
Ως προς τον τρόπο συντονισμού των ομάδων οι επαγγελματίες δεν αναφέρθηκαν στη χρήση δομημένου πρωτοκόλλου. Η μη χρήση δομημένου πρωτοκόλλου θα μπορούσε να αποτελεί συνειδητοποιημένη διαφοροποίηση των επαγγελματιών από το ιατρικό μοντέλο. Ωστόσο, ο ρόλος του ειδικού που υιοθετούν σε συνδυασμό με την ελλιπή τους εξειδίκευση ως προς τον συντονισμό των αλληλεπιδράσεων εντός των ομάδων, αλλά και η επιλογή αποτελεσματικών τεχνικών εκπαίδευσης στη βάση τροποποίησης της κοινωνικής συμπεριφοράς των συμμετεχόντων αναιρούν μια τέτοια διαφοροποίηση.
Επίσης, οι επαγγελματίες τάχθηκαν υπέρ της αναγκαιότητας συνεργασίας τόσο με τις οικογένειες των συμμετεχόντων, όσο και με τις σχολικές δομές στις οποίες φοιτούν για μια αποτελεσματικότερη λειτουργία των ομάδων. Ωστόσο, φαίνεται να μην έχουν λάβει εκπαίδευση, ούτε να έχουν ιδιαίτερη επαγγελματική εμπειρία ως προς τη διαχείριση αυτών των συνεργασιών. Εξαιτίας των προαναφερθέντων λόγων, αλλά και της θετικιστικής αντίληψής τους φαίνεται να υιοθετούν τον ρόλο του ειδικού κατά την υλοποίησή τους. Έτσι, δεν επιχειρούν αμοιβαιότητα σε αυτές, ούτε θεωρούν πως έχουν ευθύνη σε δυσκολίες που συναντούν, με αποτέλεσμα να αναζητούν λύσεις για τη βελτίωση αυτών των συνεργασιών σε παράγοντες πέραν της δικής τους συμπεριφοράς.
Τέλος, το γεγονός ότι δεν επιλέγονται ως συντονιστές των ομάδων επαγγελματίες με συγκεκριμένη επαγγελματική κατάρτιση και εμπειρία, αφήνει κάποιους εξ αυτών εκτεθειμένους. Συγκεκριμένα, αρκετοί δεν έχουν επαγγελματική εμπειρία, ούτε επαρκή εκπαίδευση, ενώ επίσης δεν τους παρέχεται εποπτεία από τα κέντρα στα οποία εργάζονται. Ως εκ τούτου οι ίδιοι φαίνεται να νιώθουν ανασφάλεια ως προς το επαγγελματικό τους έργο. Αυτή η ανασφάλεια σε συνδυασμό με την ιατροκατευθυνόμενη αντίληψή τους επηρεάζει τη βίωση εμπειριών και συναισθημάτων κατά τον συντονισμό των ομάδων. Παρά τις δυσκολίες που παραδέχθηκαν πως βιώνουν μη γνωρίζοντας, ούτε λαμβάνοντας στήριξη στο πώς να τις διαχειριστούν, οι περισσότεροι επαγγελματίες δεν έθιξαν την ανάγκη υποστήριξής τους, ίσως σε μια προσπάθεια διατήρησης ενός θετικού επαγγελματικού ρόλου.
Λέξεις-κλειδιά:
ομάδες εκπαίδευσης κοινωνικών δεξιοτήτων, κοινωνικές δεξιότητες, επαγγελματίες, συντονιστές
