Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Επιβλέπων: Καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου
Μέλος: Ομότιμος Καθηγητής Ηλίας Νικολακόπουλος
Μέλος: Διευθυντής Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών Σωτήρης Ριζάς
Επταμελής Εξεταστική Επιτροπή
Μέλος: Αναπληρωτής Καθηγητής Ευάγγελος Καραμανωλάκης
Μέλος: Αναπληρωτής Καθηγητής Σπυρίδων Πλουμίδης
Μέλος: Αναπληρωτής Καθηγητής Γρηγόριος Ψαλλίδας
Μέλος: Επίκουρη Καθηγήτρια Δήμητρα Λαμπροπούλου
Περίληψη:
Εμμανουήλ Σαρλάμης «Ο κεντρώος πολιτικός χώρος 1950-61»
Σκοπός της παρούσας διδακτορικής εργασίας είναι να απαντήσει σε ερωτήματα που προκύπτουν μέσα από την μελέτη του κεντρώου πολιτικού χώρου κατά την περίοδο 1950-1961. Ειδικότερα, βασικός ερευνητικός άξονας αποτελεί η ανάλυση των σταδίων της πορείας συγκρότησης και οριοθέτησης του Κέντρου ως αυτόνομου και διακριτού πολιτικού χώρου και ταυτόχρονα της καθιέρωσής του ως ένας από τους δύο κυρίαρχους πυλώνες του εγχώριου μεταπολεμικού πολιτικού συστήματος και παγίωσής του ως εναλλακτικής προοδευτικής κυβερνητικής πρότασης, με αφετηρία την ανάδυσή του κατά την πρώτη μεταπολεμική εποχή, έως και την ίδρυση της Ένωσης Κέντρου το 1961. Έτερος ερευνητικός άξονας αποτελεί η ανάδειξη των βασικών ιδεολογικών προταγμάτων του Κέντρου μέσα από την εξέταση των κύριων προγραμματικών κειμένων των κομμάτων, των προεκλογικών ομιλιών, καθώς και των τοποθετήσεων των εκπροσώπων τους για διάφορες πτυχές της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής στον Τύπο και στη Βουλή.
Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στο να καλύψει το κενό που υπάρχει σχετικά με τον κεντρώο χώρο σε σχέση με τη μελέτη των έτερων εγχώριων μεταπολεμικών πολιτικών παρατάξεων, καθώς όσον αφορά ειδικότερα το Κέντρο δεν υπάρχει κάποια συνολική μελέτη για την εποχή προ της συγκρότησης της Ένωσης Κέντρου. Η παρούσα εργασία βασίζεται σε εκτενή έρευνα, πέρα από τη διαθέσιμη βιβλιογραφία, πρωτογενών πηγών, όπως των ιστορικών αρχείων διαφόρων ηγετικών πολιτικών προσωπικοτήτων, των Επίσημων Πρακτικών των Συνεδριάσεων της Βουλής των Ελλήνων, των εφημερίδων της εποχής και τέλος, της σειράς των δημοσιευμένων εγγράφων του αμερικανικού ΥΠΕΞ για την εξεταζόμενη χρονική περίοδο.
Στην εισαγωγή της παρούσας διδακτορικής εργασίας, λαμβάνει χώρα μια σύντομη ανασκόπηση των ετών 1945-49, εποχή κατά την οποία συγκροτήθηκε ένας πολιτικός χώρος του Κέντρου μέσω της μετεξέλιξης της παλαιάς βενιζελικής/βενιζελογενούς παράταξης. Όπως διαπιστώνεται και από τη μελέτη και άλλων περιπτώσεων από τη σύγχρονη έρευνα, αντίστοιχα και στην ελληνική περίπτωση, ο πολιτικός χώρος του Κέντρου αρχικά συγκροτήθηκε ως διπλή αντίθεση ανάμεσα στην Αριστερά και στην Δεξιά. Ως σύνορο με την πρώτη χρησιμοποιήθηκε η διαχωριστική γραμμή από τις εμφύλιες συγκρούσεις εκείνης της περιόδου, ενώ με τη δεύτερη οι ιστορικές διαιρέσεις της εποχής του Εθνικού Διχασμού, οι τελευταίες όμως σε λανθάνουσα μορφή μετά το πολιτειακό δημοψήφισμα του 1946. Ταυτόχρονα, η ανάδυση μιας κεντρώας ταυτότητας σε εκείνα τα χρόνια επηρεάστηκε καθοριστικά από την εμπειρία του Εμφυλίου Πολέμου.
Στο πρώτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται η περίοδος 1950-52, οπότε οι κεντρώοι πολιτικοί σχηματισμοί άσκησαν την εξουσία, μέσω διαφόρων κυβερνητικών συνασπισμών. Ωστόσο, η ενότητα του Κέντρου ακόμη και σε εκείνες τις συνθήκες αποδεικνύεται ιδιαιτέρως προβληματική, λόγω των συχνών ενδοκυβερνητικών και εσωκομματικών αντιπαραθέσεων, παράγοντας που αντικατοπτρίστηκε τόσο στο δημόσιο λόγο όσο και στην εν γένει αναποτελεσματικότητα αυτών των κυβερνήσεων ως προς την υλοποίηση μακροπρόθεσμων προοδευτικών πολιτικών.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, εξετάζεται ο κεντρώος χώρος από τη θέση της αντιπολίτευσης κατά την περίοδο της διακυβέρνησης Παπάγου (1952-1955), όπου κυρίαρχη εικόνα παραμένει η συνέχιση της έντονης κεντρώας πολυδιάσπασης, και της αποτυχίας τόσο να αντιμετωπίσει τη Δεξιά, όσο και να αποτελέσει, μέσα στο εκρηκτικό σκηνικό κρίσης του Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 1955, μια εναλλακτική θετική αντιπρόταση εκ του ευρύτερου αστικού χώρου ως προς την αναπλήρωση του κενού εξουσίας που άφησε ο θάνατος του Παπάγου.
Στο τρίτο κεφάλαιο, αναλύεται ο κεντρώος χώρος κατά την περίοδο διακυβέρνησης Καραμανλή, από τον Οκτώβριο του 1955 μέχρι και τις εκλογές του Οκτωβρίου του 1961, οπότε βρισκόταν εκ νέου στην αντιπολίτευση, όπου και επισημαίνεται ότι το πρόβλημα της κεντρώας ενδοπαραταξιακής ασυνεννοησίας και διχόνοιας έφθασε πλέον σε κορύφωση, δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα, μέχρι την ενοποίησή του υπό τον Παπανδρέου στον ενιαίο σχηματισμό της Ένωσης Κέντρου στις εκλογές του 1961.
Στα τρία ανωτέρω κεφάλαια, καθώς και στα συμπεράσματα της παρούσας διδακτορικής εργασίας, αναλύεται η σχετική αποτυχία του πολιτικού χώρου του Κέντρου στα χρόνια αυτά, με εστίαση στα ενδογενή αίτια και ιδίως στην ενδοπαραταξιακή ιδεολογική διχόνοια, στην προσωποποίηση των διαφορών, στην απουσία αδιαμφισβήτητης ηγεσίας, καθώς και στην έλλειψη μιας σαφούς πολιτικής θεματολογίας ικανής να αντιμετωπίσει τα πολυεπίπεδα προβλήματα της εποχής. Απαραίτητη επισήμανση, όμως, ότι η αυτή η αποτυχία ήταν μόνο σχετική και όχι καθοριστική, διότι, υπό το δεδομένο αντικομμουνιστικό εγχώριο και διεθνές θεσμικό πλαίσιο, εντούτοις το Κέντρο, παρά τις όποιες αντιφάσεις και οπισθοδρομήσεις του, διέθετε την ουσιαστική δυνατότητα ανάδειξης εκ του αστικού χώρου των ιδιαίτερων προοδευτικών ιδεολογικών προταγμάτων του ως προς την περαιτέρω πολιτική φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας σε συνδυασμό με την υιοθέτηση φιλολαϊκών κοινωνικοοικονομικών μέτρων και τέλος την προβολή μιας πιο ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής εντός του φιλοδυτικού πλαισίου με κύριο γνώμονα την βελτίωση της πολιτικής και οικονομικής κατάστασης ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων.
