Περίληψη:
Εισαγωγή: Η Διπολική Διαταραχή (Δ/Δ) , πρόκειται για μια χρόνια, υποτροπιάζουσα ασθένεια με εναλλαγή περιόδων υπερθυμίας (μανιακά επεισόδια) και κατάθλιψης (καταθλιπτικά επεισόδια) , με συχνά σοβαρή συμπτωματολογία,πουμπορεί να οδηγήσει και σε λειτουργική ανικανότητα. Η συμβολή ψυχοκοινωνικών παραγόντων στην πορεία και στη θεραπευτική έκβαση των ψυχικών διαταραχών είναι ευρέως αναγνωρισμένη, στο πλαίσιο της σύγχρονης βιο-ψυχο-κοινωνικής ιατρικής προσέγγισης. Με στόχο την κάλυψη των αναγκών των οικογενειών και τη συμβολή στην καλύτερη πρόγνωση της ψυχικής νόσου, αναπτύχθηκαν παρεμβάσεις που ακολουθούν τις αρχές της ψυχοεκπαιδευτικής προσέγγισης και οι οποίες τεκμηριωμένα έχουν θετική επίδραση τόσο στη βελτίωση της πορείας της νόσου όσο και στη βελτίωση της οικογενειακής ατμόσφαιρας, της λειτουργίας και της γενικότερης ποιότητας ζωής. Έρευνες με κλινικά δείγματα έχουν δείξει ότι η κατανόηση της σχέσης μεταξύ προσωπικότητας και κατάθλιψης μπορεί να συμβάλει στη διευκρίνιση της αιτιολογίας της, στην αναγνώριση των ατόμων που είναι πιθανότερο να αναπτύξουν αυτή τη διαταραχή και στην διαμόρφωση συμβατής ψυχοθεραπείας.
Σκοπός: Ο σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν διττός: α) η διερεύνηση της σχέσης των χαρακτηριστικών προσωπικότητας των ασθενών με διπολική διαταραχή που συμμετείχαν σε ομάδα ψυχοεκπαίδευσης με παράγοντες όπως η ποιότητα ζωής, η λειτουργικότητα και το αίσθημα του αυτοστιγματισμού και β) η διερεύνηση της σχέσης των χαρακτηριστικών προσωπικότητας των συγγενών αυτών των ασθενών με παράγοντες, όπως η καταθλιπτική συμπτωματολογία, το εκφραζόμενο συναίσθημα και η οικογενειακή επιβάρυνση.
Mέθοδος: Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν 51 ασθενείς με Διπολική Διαταραχή, και 54 συγγενείς των ασθενών οι οποίοι παρακολουθούν πρόγραμμα βραχείας ομαδικής ψυχοεκπαιδευτικής παρέμβασης στο Αιγινήτειο. Η μέτρηση τωνχαρακτηριστικών προσωπικότητας έγινε και στις δύο ομάδες με το Ερωτηµατολόγιο Προσωπικότητας του Eysenck (Eysenck Personality Questionnaire, EPQ). Επιπλέον, τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν στους ασθενείς είναι : Φύλο καταγραφής κοινωνικοδημογραφικών και κλινικών δεδομένων, η Κλίµακα Ποιότητας Ζωής (World Health Organisation quality of life, WHOQOL - BREF),το Ερωτηµατολόγιο Βραχείας Εκτίµησης Λειτουργικότητας (Functioning Assesment Short Test, FAST), και η Κλίµακα Αυτοστιγµατισµού Ψυχικής Ασθένειας (Internalized Stigma of Mental Illness, ISMI). Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν στους συγγενείς είναι : Φύλο καταγραφής κοινωνικοδημογραφικών δεδομένων, το Ερωτηµατολόγιο Οικογένειας (Family Questionnaire, FQ), η Κλίµακα Οικογενειακής Επιβάρυνσης (Family Burden Scale, FBS), και η Κλίµακα αυτοαξιολόγησης (καταθλιψης) κατά τον W.K. Zung.
Αποτελέσματα: Αναφορικά με τους ασθενείς με διπολική διαταραχή, η εξωστρέφεια συσχετίστηκε θετικά με την ψυχολογική υγεία, r(51)=0,68, την σωματική υγεία, r(51)=0,61, με την γενική ποιότητα ζωής, r(51)=0,52, και με τις κοινωνικές σχέσεις, r(51)=0,46, καθώς και αρνητικά με την αυτονομία, r(51)=-0,41, την γνωστική λειτουργικότητα, r(51)=-0,44, τις διαπροσωπικές σχέσεις, r(51)=-0,50 και τον ελεύθερο χρόνο, r(51)=-0,45, και αντίστοιχα με τον αποκλεισμό, r(51)=-0,44, την κοινωνική απόσυρση, r(51)=-0,41, και τον αυτοστιγματισμό, r(51)=-0,35. Επιπλέον, στον ψυχωτισμό διαπιστώθηκε να παρουσιάζει αρνητική συσχέτιση με τις κοινωνικές σχέσεις,r(51)=-0,32, και θετική συσχέτιση με τα οικονομικά ζητήματα, r(51)=0,32, καθώς και με τον αποκλεισμό,r(51)=0,37, την στερεοτυπική θεώρηση, r(51)=0,40, την εμπειρία διακρίσεων, r(51)=0,42, την κοινωνική απόσυρση,r(51)=0,38, και τον αυτοστιγματισμό,r(51)=0,43. Ομοίως, ο νευρωτισμός βρέθηκε να συνδέεται αρνητικά με τις κοινωνικές σχέσεις, r(51)=-0,34, και με την ψυχολογική υγεία,r(51)=-0,29, καθώς και θετικά με την επαγγελματική λειτουργικότητα, r(51)=0,35, τον ελεύθερο χρόνο, r(51)=0,32 και την λειτουργικότητα,r(51)=0,33, και αντίστοιχα με τον αποκλεισμό, r(51)=0,58, την στερεοτυπική θεώρηση, r(51)=0,53, την εμπειρία διακρίσεων, r(51)=0,48, την κοινωνική απόσυρση, r(51)=0,48, και τον αυτοστιγματισμό, r(51)=0,57. Όσον αφορά τους συγγενείς, βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες στον νευρωτισμό (t=-2,37, p=0,022), με τις γυναίκες να εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα νευρωτισμού συγκριτικά με τους άνδρες. Η εξωστρέφεια φαίνεται ότι συσχετίστηκε θετικά με την κατάθλιψη, r(54)=0,30, και αρνητικά με την συναισθηματική υπερμπλοκή, r(54)=-0,33. Τέλος, διαπιστώθηκε θετική συσχέτιση μεταξύ του νευρωτισμού και των επικριτικών σχολίων, r(54)=0,38, της συναισθηματικήςυπερεμπλοκής,r(54)=0,44, και αντίστοιχα της επίδρασης στην υγεία και συμπεριφορά, r(54)=0,45, και της οικογενειακής επιβάρυνσης, r(54)=0,28. Ειδικότερα, η κατάθλιψη φαίνεται να εξηγεί το 19% της διακύμανσης της εσωστρέφειας - εξωστρέφειας (R2=0,19). Επιπλέον, διαπιστώθηκε θετική συσχέτιση μεταξύ του νευρωτισμού και των επικριτικών σχολίων, r(54)=0,38, της συναισθηματικής υπερεμπλοκής,r(54)=0,44, και αντίστοιχα της επίδρασης στην υγεία και συμπεριφορά, r(54)=0,45, και της οικογενειακής επιβάρυνσης, r(54)=0,28. Τέλος, τόσο η επίδραση στην υγεία και συμπεριφορά όσο και η οικογενειακή επιβάρυνση φαίνεται να εξηγούν το 34% της διακύμανσης του νευρωτισμού (R2=0,34).
Συζήτηση: Συμπερασματικά, η παρούσα έρευνα οδηγεί και σε σχετικές προεκτάσεις για την κλινική πρακτική. H βασική πρόταση αφορά τη διερεύνηση και τον συνυπολογισμό των χαρακτηριστικών προσωπικότηταςστα πλαίσια των διάφορων ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων όπως είναι η Ψυχοεκπαίδευση. Έτσι, θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος των προσπαθειών για την ενίσχυση των επιστημονικά τεκμηριωμένων προληπτικών και παρεμβατικών προγραμμάτων Ψυχικής Υγείας.
