Μονάδα:
Κατεύθυνση Φιλοσοφία της Επιστήμης και της ΤεχνολογίαςΒιβλιοθήκη Σχολής Θετικών Επιστημών
Ημερομηνία κατάθεσης:
2021-04-15
Συγγραφέας:
Μπρούσαλης Κοσμάς
Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ψύλλος Στάθης, Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, ΕΚΠΑ
Αραμπατζής Θεόδωρος, Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, ΕΚΠΑ
Στεφάνου Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, ΕΚΠΑ
Πρωτότυπος Τίτλος:
Ρεαλισμός Divide et Impera: Ανασκευές και Κατωφερή Μονοπάτια
Γλώσσες εργασίας:
Ελληνικά
Μεταφρασμένος τίτλος:
Ρεαλισμός Divide et Impera: Ανασκευές και Κατωφερή Μονοπάτια
Περίληψη:
Όλες οι μορφές σύγχρονου επιστημονικού ρεαλισμού υποστηρίζουν ότι αντικείμενο δικαιολογημένης πεποίθησης δεν θα πρέπει να αποτελούν οι επιστημονικές θεωρίες ως ολότητες, αλλά μονάχα συγκεκριμένα θεωρητικά τμήματα – τα τμήματα που είναι «ουσιώδη» για την εμπειρική «επιτυχία» των αντίστοιχων θεωριών. Αυτή είναι η βασική ιδέα της αποκαλούμενης «στρατηγικής divide et impera», την οποία εφαρμόζει ο Σ. Ψύλλος (1999) προκειμένου να υποστηρίξει τον επιστημονικό ρεαλισμό απέναντι στη διάσημη Απαισιόδοξη Μετα-Επαγωγή. Στο πρώτο τμήμα της παρούσας μελέτης, σκιαγραφείται η προσέγγιση του Ψύλλου και εξετάζεται ένα τμήμα της κριτικής που του έχει ασκηθεί εν προκειμένω, κυρίως από τον K. Stanford και τον T. Lyons. Βασικός στόχος του πρώτου αυτού τμήματος είναι η αποτίμηση των αρετών και των αδυναμιών της στρατηγικής divide et impera του Ψύλλου.
Στη συνέχεια, η προσοχή μου στρέφεται στο έργο του P. Vickers, το οποίο συνιστά μια απ’ τις πιο εκλεπτυσμένες προσπάθειες επεξεργασίας της θεώρησης του Ψύλλου εκ μέρους των ρεαλιστών φιλοσόφων της «νέας γενιάς». Ο Vickers διατυπώνει μια νέα «συνταγή» για τη διάκριση μεταξύ «ουσιωδών» και «αδρανών» θεωρητικών τμημάτων, το οποίο θα αποκληθεί «κριτήριο V». Σε αυτό το σημείο, επιχειρείται μια πολύπλευρη αξιολόγηση του εν λόγω κριτηρίου. Απ’ τη μια πλευρά, υποστηρίζεται ότι το κριτήριο V είναι απολύτως εύλογο και γνωσιολογικά στέρεο. Ανταποκρίνεται ικανοποιητικά απέναντι στην Απαισιόδοξη Μετα-Επαγωγή, ενώ φαίνεται ότι καταφέρνει να υπερβεί ένα μέρος των προβλημάτων της θεώρησης του Ψύλλου. Απ’ την άλλη, η θεώρηση του Vickers δεν είναι δίχως προβλήματα. Μεταξύ αυτών αναδεικνύεται ως μείζον το ότι η εν λόγω θεώρηση αδυνατεί να κωδικοποιήσει φιλοσοφικά την ενοποιητική διάσταση της επιστημονικής έρευνας.
Επιπλέον, η θεώρηση του Vickers έχει μια συνέπεια που, μολονότι κι ο ίδιος υποπτεύεται, δεν την εξετάζει περαιτέρω. Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι η εφαρμογή του κριτηρίου V μάς ωθεί στην επικράτεια του Επιστημικού Δομικού Ρεαλισμού (ΕΔΡ). Θέτοντάς το με τη χαρακτηριστική ορολογία του Ψύλλου (2001), ο Vickers είναι καταδικασμένος να διαβεί το «κατωφερές μονοπάτι» προς τον ΕΔΡ. Συνεπώς, δεδομένου ότι η θεώρηση του Vickers είναι απλά μια ελαφρώς επεξεργασμένη εκδοχή της στρατηγικής divide et impera του Ψύλλου, η ανωτέρω διαπίστωση φέρνει στην επιφάνεια την υποψία ότι η στρατηγική divide et impera (ήδη από την κατά Ψύλλο εκδοχή της) ενέχει στον πυρήνα της «τον σπόρο του ΕΔΡ». Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, ένας κύριος στόχος της παρούσας μελέτης είναι η υποστήριξη της θέσης ότι η πιστή εφαρμογή της στρατηγικής divide et impera εκβάλλει αναπόδραστα στον ΕΔΡ. Με άλλα λόγια, επιχειρηματολογώ αναλυτικά ότι η στρατηγική divide et impera είναι εγγενώς συνδεδεμένη με τον ΕΔΡ και ότι ο επιλεκτικός επιστημονικός ρεαλισμός δεν μπορεί παρά να είναι δομικός.
Εντούτοις, όπως είναι γνωστό, ο ΕΔΡ αντιμετωπίζει την κατηγορία ότι είναι τετριμμένος. Τούτη η κατηγορία εγείρεται εξαιτίας του θρυλικού προβλήματος Newman, σύμφωνα με το οποίο η κύρια γνωσιολογική θέση του αγνού ΕΔΡ, ότι δηλαδή μπορούμε να γνωρίζουμε τη μη-παρατηρήσιμη πραγματικότητα «μόνο μέχρι τα όρια του ισομορφισμού», είναι τετριμμένη εφόσον γνωρίζουμε a priori ότι κάθε αφηρημένη δομή πραγματώνεται αρκεί το πεδίο της δομής να έχει κατάλληλη πληθικότητα. Με αναφορά στη Ραμσιανή εκδοχή του ΕΔΡ, αυτό σημαίνει ότι μια Ραμσοποιημένη θεωρία είναι τετριμμένα αληθής αρκεί να είναι εμπειρικά επαρκής και το πεδίο της θεωρίας να έχει κατάλληλη πληθικότητα. Τούτη η διαπίστωση θέτει εν αμφιβόλω τον ρεαλιστικό χαρακτήρα του ΕΔΡ και δείχνει ότι ο ΕΔΡ εκφυλλίζεται σε ένα είδος σκεπτικιστικού εμπειρισμού. Υποστηρίζεται δε ότι ο μοναδικός τρόπος να αποφευχθεί η ανωτέρω κατηγορία είναι η υιοθέτηση της «Απόκρισης Περιορισμένης Ποσόδειξης» (ΑΠΠ). Δηλαδή, περιορίζοντας το πεδίο ποσόδειξης των δευτεροβάθμιων ποσοδεικτών της Ραμσοποιημένης θεωρίας (TR) στο σύνολο των φυσικών ιδιοτήτων, αποφεύγουμε το πρόβλημα της τετριμμένης ικανοποίησης της TR, διότι δεν είναι a priori εγγυημένο ότι η αφηρημένη δομή που ικανοποιεί την TR είναι ισόμορφη με ένα τμήμα της «φυσικής δομής» της πραγματικότητας. Παρότι είναι κοινώς αποδεκτό ότι η ΑΠΠ αντιμετωπίζει επιτυχώς το πρόβλημα της τετριμμένης ικανοποίησης, υποστηρίζεται ότι προδίδει τον ΕΔΡ καθώς αναγνωρίζει τη δυνατότητα εντασιακής ερμηνείας του δευτεροβάθμιου, μη-λογικού και μη-παρατηρησιακού κατηγορήματος «η x είναι φυσική οντότητα». Στόχος μου σε αυτό το τμήμα της μελέτης είναι να υποστηρίξω ότι ο «ελαφρώς νοθευμένος» ΕΔΡ, που είναι αποτέλεσμα της εφαρμογής της ΑΠΠ, μολονότι αυστηρά μιλώντας «νοθευμένος», εξακολουθεί να διατηρεί τις κρίσιμες γνωσιολογικές δεσμεύσεις του ΕΔΡ. Έτσι, εντέλει, το πρόβλημα Newman δεν συνιστά καν πρόβλημα, παρά μόνο αν είμαστε ταγμένοι σε ένα αχρείαστο αίτημα στρουκτουραλιστικής «ιδεολογικής καθαρότητας».
Το μοτίβο που αναδύεται από την ανωτέρω περίληψη ίσως είναι εμφανές. Φαίνεται ότι ένας πιστός στη στρατηγική divide et impera ρεαλισμός δεν μπορεί παρά να είναι δομικός. Αντιστρόφως, ο δομικός ρεαλισμός, προκειμένου να είναι «αρκετά ρεαλισμός», πρέπει να είναι «νοθευμένος». Συνεπώς, το ερώτημα που εύλογα ανακύπτει σε αυτό το σημείο είναι το εξής: υπάρχει χώρος για μια γνήσια διαφοροποίηση μεταξύ του υποτιθέμενα σθεναρού επιστημονικού ρεαλισμού που οι Ψύλλος και Vickers προτίθενται να υπηρετήσουν και ενός ελαφρώς νοθευμένου Ραμσιανού στρουκτουραλισμού; Κύριος στόχος του τελευταίου τμήματος της μελέτης είναι η πραγμάτευση αυτού του (εν πολλοίς ρητορικού) ερωτήματος.
Κύρια θεματική κατηγορία:
Θετικές Επιστήμες
Λοιπές θεματικές κατηγορίες:
Φιλοσοφία- Ψυχολογία
Λέξεις-κλειδιά:
Επιστημονικός Ρεαλισμός, Στρατηγική divide et impera, Επιστημικός Δομικός Ρεαλισμός, Στρουκτουραλισμός, Προτάσεις-Ramsey, Πρόβλημα-Newman, Θεωρητικοί Όροι, Απαισιόδοξη Μετα-επαγωγή, Υποκαθορισμός, Θεωρητική Ενοποίηση, Rudolf Carnap, Στάθης Ψύλλος, Peter Vickers, John Worrall, Ioannis Votsis, Kyle Stanford
Αρ. σελίδων ευρετηρίου:
0
Αρ. βιβλιογραφικών αναφορών:
141
Αρχείο:
Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο. H πρόσβαση επιτρέπεται μόνο εντός του δικτύου του ΕΚΠΑ.
Μπρούσαλης Κοσμάς, Ρεαλισμός Divide et Impera - Ανασκευές και Κατωφερή Μονοπάτια, Διπλωματική Εργασία ΙΦΕΤ-ΕΚΠΑ (2021).pdf
12 MB
Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο. H πρόσβαση επιτρέπεται μόνο εντός του δικτύου του ΕΚΠΑ.
