Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Μαρία Τζινιέρη-Κοκκώση, Επίκουρη Καθηγήτρια, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Γρηγόρης Βασλαματζής, Ομότιμος Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Χρήστος Ζερβής, Διδάκτωρ, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η παρούσα μελέτη εξετάζει πώς κάποιες ενδοψυχικές συγκρούσεις από την πλευρά του θεραπευτή, οι οποίες συνδέονται με την ιδιότητά του ως θεραπευτή, μπορούν να αποτελέσουν πρόσκομμα στη θεραπευτική εργασία ή/και απειλή για τη συνέχισή της, αν δεν τύχουν κατάλληλης επεξεργασίας. Μια πιο ειδική υπόθεση που γίνεται είναι ότι οι πιο αρχάριοι θεραπευτές, λόγω της πιο εύθραυστης αναλυτικής τους ταυτότητας, βιώνουν πιο έντονες αντιμεταβιβαστικές εμπειρίες που συνδέονται με την ιδιότητά τους ως θεραπευτές, πράγμα που δυσκολεύει τη διαχείρισή τους στη μεταβιβαστική-αντιμεταβιβαστική κατάσταση. Ένας ακόμα άξονας που θα μελετηθεί είναι οι αντιμεταβιβαστικές αντιδράσεις στον κίνδυνο dropout του ασθενούς (είτε πραγματικό είτε φαντασιακό) αλλά και πώς αυτές επηρεάζουν τη θεραπευτική σχέση και τη συνέχιση της θεραπείας. Οι ερευνητικές υποθέσεις της παρούσας εργασίας στηρίζονται σε μια θεώρηση της ψυχαναλυτικής εργασίας που υποστηρίζει ότι η ψυχαναλυτική διαδικασία δεν αφορά μόνο τη δυαδική συγκεκριμένη σχέση του θεραπευτή με τον εκάστωτε θεραπευόμενο αλλά και τη σχέση του θεραπευτή με το επάγγελμά του.
Στο θεωρητικό μέρος της μελέτης γίνεται μια ανασκόπηση της έννοιας της αντιμεταβίβασης, από την πρώτη σύλληψή της από τον Freud ως εμπόδιο στη θεραπευτική διαδικασία, την ανάδειξη από τη δεκαετία του ’50 από ψυχαναλυτές όπως η Heimann και ο Racker της χρησιμότητάς της ως εργαλείο κατανόησης του ασυνειδήτου του ασθενούς, εώς την ανάπτυξη της έννοιας της διυποκειμενικότητας με την περαιτέρω έμφαση στην αναγνώριση και αξιοποίηση της υποκειμενικότητας του θεραπευτή στην αναλυτική διαδικασία. Κάποια είδη αντιμεταβιβαστικών φαινομένων, και συγκεκριμένα η ονειροπόληση, η σωματική αντιμεταβίβαση και η διαδραμάτιση εξετάζονται εννοιολογικά, καθώς θεωρείται ότι αποτελούν κομμάτι της νέας κατεύθυνσης στην ψυχαναλυτική τεχνική που υποστηρίζει τη συμπερίληψη όλων των διαστάσεων της προσωπικότητας και της ύπαρξής του θεραπευτή προς όφελος της θεραπείας και του ασθενούς. Χρησιμοποιώντας τη διάκριση που κάνει ο Racker ανάμεσα στην άμεση και την έμμεση αντιμεταβίβαση εξετάζονται εκτενώς κάποιοι παράγοντες, και συγκεκριμένα οι ψυχικές απαιτήσεις της ψυχαναλυτικής εργασίας, η ασταθής αναλυτική λειτουργία, οι εκπαιδευτικές απαιτήσεις προκειμένου να γίνει κάποιος αναλυτής, το υψηλό Ιδεώδες του ψυχαναλυτικού επαγγέλματος και, τέλος, ο βιοπορισμός του νέου θεραπευτή από το επάγγελμα του, ως αιτίες που μπορούν να πυροδοτήσουν «έμμεσα» αντιμεταβιβαστικές αντιδράσεις οι οποίες δυσχεραίνουν την αναλυτική εργασία.
Η μεθοδολογία που κρίθηκε κατάλληλη προκειμένου να μελετηθούν τα ερευνητικά ερωτήματα είναι η ποιοτική, η οποία συνδυάζει στοιχεία κλινικής και θεωρητικής έρευνας. Για την καλύτερη κατανόηση των κλινικών φαινομένων κρίθηκε σκόπιμο οι κύριες έννοιες που χρησιμοποιούνται να αναλυθούν ως προς το περιεχόμενό τους σύμφωνα με την εννοιολογική μεθοδολογία μελέτης. Τα τρία κλινικά παραδείγματα που παρατίθενται στο κυρίως κλινικό μέρος της μελέτης, έχουν ως στόχο να καταδείξουν πώς η ευθραυστότητα της θεραπευτικής ταυτότητας, κυρίως των λιγότερο έμπειρων θεραπευτών, μπορεί να τους επηρεάσει και προσωπικά και στην εργασία τους ως θεραπευτές και στην κατανόηση των ασθενών τους. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η παρούσα έρευνα είναι ότι η αντιμεταβίβαση που αφορά έμμεσα τη δυάδα ασθενή-θεραπευτή αλλά αφορά άμεσα τη σχέση του θεραπευτή με το εκπαιδευτικό πλαίσιο, τον επόπτη, την αναλυτική του ταυτότητα, την αναλυτική διαδικασία και το βιοπορισμό από το επάγγελμα, πρέπει να τυγχάνει ίσης διερεύνησης με την άμεση και τυπική έννοια της αντιμεταβίβασης προς τον ασθενή. Αν αυτές οι περιπλοκές στην αναλυτική διαδικασία δε λαμβάνονται υπόψιν, η κατανόηση της μεταβιβαστικής-αντιμεταβιβαστικής κατάστασης μπορεί να είναι ελλιπής με πιθανές συνέπειες στην εξέλιξη της θεραπευτικής διαδικασίας.
Λέξεις-κλειδιά:
Αντιμεταβίβαση, Διυποκειμενικότητα, Ψυχαναλυτική διαδικασία, Dropout, Αρχάριοι ψυχοθεραπευτές
