Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Καραγιάννη Αικατερίνη, Ομότιμη Καθηγήτρια, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Τσιχλάκης Κωνσταντίνος, Καθηγητής, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Μητσέα Αναστασία, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η ηλικία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία καθορισμού της ταυτότητας ενός ατόμου. Η βιολογική ηλικία του ατόμου αφορά τις μεταβολές που επιφέρει η πάροδος του χρόνου στους ιστούς του οργανισμού κατά τις φάσεις της ανάπτυξης, αύξησης, ωρίμανσης και γήρανσης και, φυσιολογικά, συνάδει με τη χρονολογική του ηλικία.
Η εκτίμηση της ηλικίας σε ζώντα άτομα είναι σημαντική για την επίλυση υποθέσεων ιατροδικαστικού ενδιαφέροντος. Για το λόγο αυτό έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι που βασίζονται στον κατά προσέγγιση υπολογισμό της βιολογικής ηλικίας με σκοπό τον προσδιορισμό της πιθανότερης ηλικιακής ομάδας στην οποία ανήκει το άτομο είτε τον αποκλεισμό της πιθανότητας να ανήκει το άτομο σε κάποια ηλικιακή ομάδα. Οι ποικίλες μεταβολές του οδοντικού φραγμού μπορούν να προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για την ηλικία ενός ζώντος ή αποθανόντος ατόμου. Για την εκτίμηση της οδοντικής ηλικίας σε ενήλικα άτομα, όπου η διάπλαση όλων των δοντιών έχει ολοκληρωθεί, αξιολογούνται κυρίως οι αλλαγές που εμφανίζονται λόγω ηλικίας στις διαστάσεις του πολφού.
Μία από τις περισσότερο διαδεδομένες μεθόδους εκτίμησης της ηλικίας σε ενήλικα ζώντα άτομα μέσω ακτινογραφικής μελέτης των οδοντικών φραγμών είναι η μέθοδος των Kvaal και συν. (1995). Η μέθοδος παρουσιάζει αυξημένη ακρίβεια και αξιοπιστία σε σχέση με άλλες ακτινογραφικές μεθόδους. Τα τελευταία χρόνια η μέθοδος Kvaal έχει εφαρμοστεί σε διαφορετικές ακτινογραφικές τεχνικές και σε πληθυσμούς με ποικίλη φυλετική και γεωγραφική καταγωγή. Από όσο είναι γνωστό, στη διεθνή βιβλιογραφία, δεν έχει έως τώρα προηγηθεί κάποια ερευνητική εργασία η οποία να εξετάζει τη συγκεκριμένη μέθοδο σε ελληνικό πληθυσμό.
ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της εργασίας είναι να εξεταστεί η ακρίβεια και η αξιοπιστία της μεθόδου Kvaal (1995) στην εκτίμηση της ηλικίας σε δείγμα ενήλικου ελληνικού πληθυσμού.
Πιο αναλυτικά, οι επιμέρους στόχοι της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση:
1. Της αξιοπιστίας μεταξύ της εκτιμώμενης οδοντικής και της πραγματικής χρονολογικής ηλικίας, 2. Της ακρίβειας της εκτιμώμενης οδοντικής ηλικίας ανάλογα με το υπάρχον μεμονωμένο δόντι ή ομάδα δοντιών (από τα συνολικά έξι δόντια της άνω και της κάτω γνάθου που χρησιμοποιεί η μέθοδος Kvaal), 3. Της επίδρασης του φύλου στην ακρίβεια των αποτελεσμάτων και 4. Της ακρίβειας της μεθόδου σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες.
ΥΛΙΚΟ - ΜΕΘΟΔΟΣ Μελετήθηκαν 100 ψηφιακά ορθοπαντομογραφήματα (50 αρρένων-50 θηλέων) ενηλίκων ασθενών. Τα ακτινογραφήματα συλλέχθηκαν από το αρχείο ασθενών που εξετάστηκαν στην Κλινική Διαγνωστικής της Οδοντιατρικής Σχολής Αθηνών και από το αρχείο ιδιωτικού ακτινολογικού ιατρείου. Η συλλογή των ακτινογραφημάτων έγινε αναδρομικά και όλα είχαν πραγματοποιηθεί για διαγνωστικούς λόγους, με σκοπό την κατάρτιση θεραπευτικού σχεδίου. Όλοι οι ασθενείς είχαν ελεύθερο ιατρικό ιστορικό. Με βάση την πρωτότυπη εργασία των Kvaal και συν. (1995), ορίστηκαν τα κριτήρια επιλογής και αποκλεισμού των ακτινογραφημάτων, ως εξής:
Κριτήρια επιλογής των ακτινογραφημάτων: I. Ορθοπαντομογραφήματα ατόμων ελληνικής καταγωγής που είχαν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους τη στιγμή της λήψης του ακτινογραφήματος II. Ύπαρξη στο φραγμό, τουλάχιστον στο ένα ημιμόριο της κάθε γνάθου, i. για την άνω γνάθο: του κεντρικού και πλάγιου τομέα και του δεύτερου προγομφίου ii. για την κάτω γνάθο: του πλάγιου τομέα, του κυνόδοντα και του πρώτου προγομφίου Κριτήρια αποκλεισμού των ακτινογραφημάτων: I. Μη αποδεκτή ποιότητα ακτινογραφικής εικόνας η οποία επηρεάζει την απεικόνιση των προς μελέτη δοντιών. II. Οδοντιατρικές θεραπείες στα υπό μελέτη δόντια της άνω και της κάτω γνάθου. III. Ύπαρξη παθολογίας των οδοντικών ιστών στα υπό εξέταση δόντια. IV. Περιρριζικές και περιακρορριζικές βλάβες που συνεπάγονται νέκρωση των υπό εξέταση δοντιών V. Παρέκκλιση από τη φυσιολογική ανατομία των υπό εξέταση δοντιών VI. Μερική ή ολική έγκλειση και έκτοπη ανατολή των υπό εξέταση δοντιών VII. Σημαντική στροφή ή ακτινογραφική παραμόρφωση των υπό εξέταση δοντιών VIII. Ασάφεια στην απεικόνιση των επιμέρους ανατομικών δομών των υπό εξέταση δοντιών. Για κάθε ασθενή καταγράφηκε το φύλο και η ηλικία. Τα επιλεχθέντα ορθοπαντομογραφήματα παρατέθηκαν ανεξάρτητα στους παρατηρητές, οι οποίοι δε γνώριζαν το φύλο και την ηλικία των ασθενών στους οποίους αντιστοιχούσαν (τυφλή μελέτη). Δύο παρατηρητές (μεταπτυχιακές φοιτήτριες του πρώτου κύκλου σπουδών της κλινικής ειδίκευσης της Διαγνωστικής και Ακτινολογίας Στόματος) εφάρμοσαν κάτω από τις ίδιες συνθήκες τη μέθοδο Kvaal. Για τις μετρήσεις χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό επεξεργασίας εικόνας ImageJ. Η διαδικασία των μετρήσεων επαναλήφθηκε στο 50% του δείγματος από τον πρώτο παρατηρητή μετά από διάστημα ενός μηνός. Για τον υπολογισμό της εκτιμώμενης ηλικίας χρησιμοποιήθηκε ειδικό λογισμικό.
Τέλος, έγινε σύγκριση των αποτελεσμάτων της παρούσας εργασίας συγκρίθηκαν με άλλα αντίστοιχων ερευνητικών εργασιών της σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας.
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό STATA. Μεταβλητές που αξιολογήθηκαν ήταν η χρονολογική ηλικία, το φύλο και η εκτιμώμενη οδοντική ηλικία. Επίσης υπολογίστηκε η συμφωνία των αποτελεσμάτων από τους δύο παρατηρητές, καθώς και η συμφωνία μεταξύ των αρχικών και επαναληπτικών μετρήσεων του πρώτου παρατηρητή. Διαφορετικοί δείκτες χρησιμοποιήθηκαν για τον έλεγχο της ακρίβειας και της αξιοπιστίας της μεθόδου Kvaal: η συσχέτιση μεταξύ χρονολογικής και οδοντικής ηλικίας ελέγχθηκε με τη χρήση του συντελεστή συμφωνίας του Lin, του συντελεστή συσχέτισης Pearson και 95% ορίων συμφωνίας. Τέλος, εξετάστηκε η επίδραση του φύλου στην ακρίβεια των αποτελεσμάτων και η αξιοπιστία της μεθόδου Kvaal όταν αυτή εφαρμοστεί σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες (<30 έτη και ≥30 έτη ηλικίας).
ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Από τον υπολογισμό του συντελεστή συμφωνίας Lin και του συντελεστή συσχέτισης Pearson προέκυψε ότι μεγαλύτερη συμφωνία μεταξύ χρονολογικής και εκτιμώμενης οδοντικής ηλικίας επετεύχθη όταν εξετάστηκαν τα 6 δόντια που προτείνονται από τη μέθοδο Kvaal (Lin: 0.702, SD: 7.18 έτη), τα 3 δόντια της άνω γνάθου (Lin: 0.694, SD: 7.08 έτη), τα 3 δόντια της κάτω γνάθου (Lin: 0.641, SD: 8.13 έτη) και ο κεντρικός άνω τομέας (Lin: 0.629, SD: 7.69 έτη).
Η μέθοδος Kvaal δεν εμφανίζει σαφή συσχέτιση φύλου αλλά εξαρτάται σε κάποιο βαθμό από την εξοικείωση του παρατηρητή με τη διαδικασία των μετρήσεων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
1. Η μέθοδος Kvaal φαίνεται ότι έχει μέτρια προς καλή ακρίβεια και αξιοπιστία όταν εφαρμόστηκε σε ορθοπαντομογραφήματα στο συγκεκριμένο δείγμα ενήλικου ελληνικού πληθυσμού.
2. Στατιστικά σημαντική υποεκτίμηση της ηλικίας παρατηρήθηκε όταν εξετάστηκε ο 2ος προγόμφιος της άνω γνάθου και στα δύο φύλα.
3. Στους άντρες προέκυψε κατά μέσο όρο υψηλότερη εκτιμώμενη οδοντική ηλικία όταν αξιολογήθηκε ο 2ος προγόμφιος της άνω γνάθου και ο συνδυασμός των τριών δοντιών της άνω γνάθου, σε σύγκριση με τις γυναίκες.
4. Το φύλο δε φάνηκε να παίζει στατιστικά σημαντικό ρόλο, όταν αξιολογήθηκαν τα υπόλοιπα μονήρη δόντια, ο συνδυασμός των τριών δοντιών της κάτω γνάθου και το σύνολο των έξι δοντιών και των δύο γνάθων.
5. Στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας (άνω των 30 ετών) στο συγκεκριμένο δείγμα φάνηκε να υπάρχει ελαφρώς καλύτερη συμφωνία κατά την εφαρμογή της μεθόδου Kvaal.
6. Στην ηλικιακή ομάδα <30 ετών φαίνεται ότι εμφανίζεται υποεκτίμηση της ηλικίας, ενώ αντίθετα, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων στην ηλιακή ομάδα των ≥30 ετών, γίνεται υπερεκτίμηση της ηλικίας.
7. Η ακρίβεια των αποτελεσμάτων εμφανίζει θετική συσχέτιση με το βαθμό εξοικείωσης του παρατηρητή με τη διαδικασία των μετρήσεων που υπαγορεύονται από τη μέθοδο Kvaal.
8. Τα ευρήματα της παρούσας εργασίας έρχονται σε γενική συμφωνία με μελέτες της διεθνούς βιβλιογραφίας στις οποίες χρησιμοποιήθηκαν παρόμοια κριτήρια επιλογής του δείγματος. Σε μελέτες με μικτό δείγμα, δηλαδή που συμπεριλάμβαναν και ανήλικα άτομα, παρατηρήθηκε ασυμφωνία.
9. Χρειάζεται περαιτέρω μελέτη της αξιοπιστίας και ακρίβειας της μεθόδου Kvaal σε ευρύτερο δείγμα ελληνικού πληθυσμού, στο οποίο θα εκπροσωπούνται περισσότερες ηλικιακές ομάδες από μεγαλύτερο αριθμό ατόμων.
Λέξεις-κλειδιά:
Ιατροδικαστική στόματος, Εκτίμηση οδοντικής ηλικίας, Πανοραμική ακτινογραφία, Ψηφιακή ακτινογραφία, Ενήλικες
