Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Παναγιώτα Πολυχρονάκου Σγουρίτσα, Ομότιμη Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ
Ιωάννης Παπαδάτος, Αναπληρωτής Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ
Αφροδίτη Χασιακού, Λέκτορας Προϊστορικής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Οι λαξευτοί θαλαμοειδείς τάφοι αποτελούν τον πλέον δημοφιλή τύπο τάφου κατά τη μυκηναϊκή περίοδο, με πλήθος μνημείων από όλο τον μυκηναϊκό κόσμο. Η χαρακτηριστική αρχιτεκτονική τους μορφή συναρθρώνεται από τρία διακριτά αλλά και αλληλένδετα μέρη: το δρόμο, την πρόσοψη - στόμιο και το θάλαμο.
Η παρούσα εργασία εστιάζει στην εξέταση της πρόσοψης, που κατά κανόνα είναι ακόσμητη. Ειδικότερα, το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στις περιπτώσεις εκείνες που η περιοχή του στομίου, αναδεικνύεται με τη μορφή γραπτής, ανάγλυφης ή εγχάρακτης διακόσμησης, αλλά και το απλούστερο περιθύρωμα. Αν και κατά το παρελθόν έχει αναγνωριστεί η σημασία αυτής της διαμόρφωσης, δεν υπάρχει μια μελέτη αποκλειστικά για το θέμα αυτό. Στο παρόν εξετάζονται κατά βάση τα μνημεία της ηπειρωτικής Ελλάδας, ενώ συγκριτικά, αναφέρονται και οι τάφοι από την Κρήτη και τη νησιωτική χώρα, καλύπτοντας σχεδόν όλο το χρονολογικό φάσμα των μυκηναϊκών χρόνων.
Στο εισαγωγικό μέρος παρατίθενται η ιστορία της έρευνας, οι περιορισμοί της μελέτης του υλικού, η μεθοδολογία και το θεωρητικό πλαίσιο που διέπει την εργασία, και τίθενται τα ερωτήματα της μελέτης. Το Κεφάλαιο 1 αφιερώνεται στους λαξευτούς θαλαμοειδείς τάφους γενικά, συζητώντας το πλαίσιο ανάδυσής τους, την προέλευση, τη χρονολογική και γεωγραφική κατανομή, τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και τα ταφικά έθιμα που απαντούν σε αυτούς, όπως και τα σχετικά με τη χρήση τους κοινωνικά δεδομένα. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη λειτουργική σημασία και τον ενδεχόμενο συμβολισμό της πρόσοψης. Στο Κεφάλαιο 2, περιλαμβάνεται ο αναλυτικός κατάλογος τάφων με επιμελημένες προσόψεις από την ηπειρωτική Ελλάδα, που αποτελούν τον κορμό της μελέτης: κατόπιν της σύντομης επισκόπησης της ευρύτερης περιοχής που ανήκουν σε σχέση με τη χρήση θαλαμοειδών, όπως επίσης και του νεκροταφείου τους, περιγράφονται η αρχιτεκτονική κάθε τάφου, η διαμόρφωση της πρόσοψης και τα ευρήματά τους (ταφές, κτερίσματα).
Στο επόμενο, Κεφάλαιο 3 οι τάφοι του καταλόγου ομαδοποιούνται με βάση τον τύπο επιμέλειας και της διακόσμησης, εξετάζοντας συγκριτικά δυνητικούς δείκτες διαφοροποίησης, όπως τη θέση στο νεκροταφείο, τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και τυχόν ιδιαιτερότητες, τις ταφές, τα κτερίσματα και τα ταφικά έθιμα. Το Κεφάλαιο 4 πραγματεύεται τα διακοσμητικά θέματα που απαντούν στις προσόψεις, ενώ έμφαση δίνεται στη γραπτή διακόσμηση, με ιδιαίτερη αναφορά στην πρακτική της τοιχογράφησης στο Αιγαίο. Στο Κεφάλαιο 5 αναζητώνται πιθανά πρότυπα για την επιμέλεια των προσόψεων, εξετάζοντας δεδομένα της σύγχρονης οικιστικής αρχιτεκτονικής αλλά και των θολωτών τάφων.
Τέλος, στο Κεφάλαιο 6 περιλαμβάνονται η συνθετική συζήτηση και τα συμπεράσματα της μελέτης, επιχειρώντας να απαντηθούν τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή. Πέραν της επικαιροποίησης της σχετικής βιβλιογραφίας και του εμπλουτισμού της με πρόσφατα δεδομένα, στην παρούσα μελέτη συγκεντρώνονται αναλυτικά οι τάφου με επιμελημένες προσόψεις, συνδέονται με το αρχαιολογικό τους περιβάλλον (context), την εποχή και τις κοινωνικές συνθήκες που τους διαμόρφωσαν και επιχειρείται η εκ νέου ανάγνωση των δεδομένων, υπό το πρίσμα των τάσεων της σύγχρονης έρευνας.
Λέξεις-κλειδιά:
λαξευτοί θαλαμοειδείς τάφοι, μυκηναϊκή, πρόσοψη,στόμιο, διακόσμηση
