Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Παρασκευάς Κονόρτας, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ
Μαρίνος Σαρηγιάννης, Ερευνητής Α', Συντονιστής του τομέα Οθωμανικής Ιστορίας, ΙΤΕ/ΙΜΣ
Βάσω Σειρηνίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Αντικείμενο της παρούσας μελέτης συνιστά η αναζήτηση του δίκιου στο νησί της Κρήτης κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Συγκεκριμένα, γίνεται προσπάθεια διαμόρφωσης μιας εικόνας για την κοινωνία του Χάνδακα και, κατ' επέκταση, της Κρήτης κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου στο νησί αλλά και προσέγγισης του ρόλου, που κατείχε το ιεροδικείο στην οθωμανική κοινωνία, μέσα από τη μελέτη όλων των ιεροδικαστικών κωδίκων του Χάνδακα, που έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο επεξεργασίας και μετάφρασης. Η μελέτη αυτή βασίστηκε, ουσιαστικά, σε περιλήψεις των ιεροδικαστικών καταστίχων, που έχουν εκδοθεί μέχρι το 2021, έτος ολοκλήρωσης της συγγραφής της εργασίας.
Η διαμόρφωση στρατηγικών των διαδίκων, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν τις αποφάσεις των δικαστών και να εξυπηρετούνται τα συμφέροντά τους, συνιστά ένα ζήτημα προς ανάλυση, με στόχο την καλύτερη κατανόηση της σχέσης, που είχε διαμορφωθεί μεταξύ των υπηκόων και του κύριου θεσμού απονομής της δικαιοσύνης, του ιεροδικείου. Στην προσπάθεια εξαγωγής συμπερασμάτων για την αποτελεσματικότητα του δικαιοδοτικού έργου μέσα στο πλαίσιο της διατήρησης των κοινωνικών ισορροπιών, που είχε θέσει ως στόχο η οθωμανική διοίκηση, οι κύριοι προβληματισμοί, που τίθενται σχετίζονται με την ίδια τη λειτουργία των μουσουλμανικών δικαστηρίων στην οθωμανική κοινωνία, με αφορμή το παράδειγμα του νησιού της Κρήτης. Έτσι, εξετάζονται ζητήματα, όπως ο ρόλος του συμβιβασμού στη νομική διαδικασία και η λειτουργία της προφορικότητας, που αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της νομικής διαδικασίας των ιεροδικείων, στην αποτελεσματικότητα του δικαιοδοτικού έργου. Συγχρόνως, οι χρήσεις των μουσουλμανικών δικαστηρίων αποτελούν ακόμα ένα ζητούμενο της εργασίας. Άραγε η αναζήτηση του δίκιου ήταν πάντα ο μοναδικός λόγος, που προσέφευγε ένας υπήκοος στο ιεροδικείο, ή οι διαδικασίες, που ακολουθούσαν στην πράξη τα οθωμανικά ιεροδικεία, πολλές φορές διαμόρφωναν το έδαφος για την εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων;
Η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος επιχειρείται η διαμόρφωση του θεωρητικού υποβάθρου του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης, η οποία βασίστηκε σχεδόν αποκλειστικά σε βιβλιογραφική έρευνα. Οι πηγές του οθωμανικού δικαίου, η θέση του ιεροδικείου στη διαδικασία της απονομής της δικαιοσύνης, τα εκκλησιαστικά και κοινοτικά δικαστήρια, τα οποία λειτουργούσαν στο πλαίσιο του νομικού πλουραλισμού, που επικρατούσε στο οθωμανικό κράτος, και η οργάνωση του δικαστικού συστήματος στην Κρήτη συνιστούν τα θέματα, που πραγματεύονται στα κεφάλαια αυτού του μέρους. Στο δεύτερο μέρος κεντρικό ρόλο έχει η παρουσίαση του υπό μελέτη αρχείου, αντλώντας στοιχεία για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις στρατηγικές των διαδίκων στον χώρο του ιεροδικείου. Πριν από αυτή την παρουσίαση, όμως, γίνεται αναφορά στους δικονομικούς κανόνες των οθωμανικών ιεροδικείων, με στόχο την καλύτερη κατανόηση της διαδικασίας απονομής της δικαιοσύνης, όπως αυτή προβλεπόταν από τον Ισλαμικό Ιερό Νόμο. Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους γίνεται προσπάθεια προσέγγισης των προβληματισμών, που αναπτύχθηκαν παραπάνω, με στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων για τη λειτουργία του ιεροδικείου στην οθωμανική κοινωνία. Τέλος, η μελέτη καλύπτει χρονικά συνολικά πέντε φάσεις, τα έτη 1661-1665, δηλαδή πριν την παράδοση του Χάνδακα, και στη συνέχεια τα χρονικά διαστήματα 1669-1675, 1683-1686, 1688-1689 και 1750-1767. Ο διαχωρισμός σε πέντε περιόδους βασίστηκε στις χρονολογίες των 3396 εγγράφων, που μελετώνται.
Λέξεις-κλειδιά:
Δικαιοσύνη, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Κρήτη, Ιεροδικείο, Ιεροδικαστικά κατάστιχα, Καδής, Ιεροδικαστικοί Κώδικες, Χάνδακας, Δίκαιο, Εξισλαμισμός, Δικαστήριο, Δίκη, Οθωμανοί, Δικαστικό σύστημα, Μεγάλη Εκκλησία, Πατριαρχείο, Μουσουλμάνος, Χριστιανός, Ορθόδοξος, Ισλαμικός Ιερός Νόμος
