Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Ελένη Λαζαράτου, Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Χαράλαμπος Παπαγεωργίου, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Δημήτρης Δικαίος, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Παναγιώτα Τουλούμη, Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μαρίνα Οικονόμου, Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Αρτέμιος Πεχλιβανίδης, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνος Κόλλιας, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η εφηβική επιθετικότητα αποτελεί αντικείμενο εκτενούς και μακρόχρονης επιστημονικής έρευνας, λόγω της μεγάλης έκτασης του φαινομένου στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και λόγω των σοβαρών επιπτώσεων που μπορεί να έχει στο θύμα της, τον επιτιθέμενο και τους γύρω τους. Σημαντικό μέρος της διερεύνησης αυτής έχει εστιαστεί στην αναγνώριση των (προστατευτικών και επιβαρυντικών) παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη της επιθετικής συμπεριφοράς στους εφήβους. Πλέον, είναι αποδεκτή η πολυπαραγοντική φύση της εφηβικής επιθετικότητας, που φαίνεται να «ακουμπάει» στο κοινωνικο-οικογενειακο-δημογραφικό υπόβαθρο, τα στοιχεία της προσωπικότητας, τα προβλήματα ψυχικής υγείας και τις διαπροσωπικές (κυρίως τις ενδοοικογενειακές και με τους συνομηλίκους) σχέσεις των εφήβων. Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η επιδημιολογική μελέτη τής επιθετικότητας και των κύριων μορφών αυτής (σωματική, λεκτική και το άθροισμά τους, ευθέως εκφραζόμενη επιθετικότητα, θυμός, εχθρικότητα και σχολικός εκφοβισμός) στους εφήβους μαθητές της Περιφερειακής Ενότητας του Κεντρικού Τομέα Αττικής και Πειραιά. Οι επιμέρους στόχοι ήταν ο προσδιορισμός των δεικτών εμφάνισης των επιθετικών αυτών συμπεριφορών στον συγκεκριμένο πληθυσμό, καθώς και η διερεύνηση των συσχετίσεων της εμφάνισής τους με τα ατομικά, οικογενειακά και σχολικά χαρακτηριστικά, τα προβλήματα ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς, καθώς επίσης και με τη θετική κοινωνική συμπεριφορά των εφήβων. Στη μελέτη συμμετείχαν 2050 μαθητές της Β’ Τάξης Γυμνασίου και της Β’ Τάξης Ενιαίου Λυκείου, από 49 τυχαία επιλεγμένα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία. Ο αριθμός των συμμετεχόντων ανά περιοχή και σχολείο ελέγχθηκε ως προς την αντιπροσωπευτικότητά του με βάση τα αντίστοιχα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής. Για την εκτίμηση της επιθετικότητας των συμμετεχόντων χορηγήθηκε το Buss-Perry Aggression Questionnaire και για τον προσδιορισμό των προβλημάτων ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς το Strengths and Difficulties Questionnaire. Παράλληλα, μέσω της χορήγησης αυτοσχέδιου ερωτηματολογίου, συλλέχθηκαν πληροφορίες για τα ατομικά (όπως φύλο, ηλικία, εξωσχολικές δραστηριότητες), οικογενειακά (όπως δομή και πολυμέλεια οικογένειας, οικονομική ανέχεια), σχολικά (είδος σχολείου και σχολική αποτυχία) χαρακτηριστικά και προβλήματα ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς των εφήβων. Στα αποτελέσματα της μελέτης αποτυπώθηκε ότι τα ποσοστά εμφάνισης υψηλού επιπέδου επιθετικών συμπεριφορών κυμάνθηκαν μεταξύ του 2.2% (για τη συνολική επιθετικότητα) και 10.5% (για τον θυμό) των συμμετεχόντων, ενώ το ποσοστό των εμπλεκόμενων σε συμπεριφορές σχολικού εκφοβισμού ήταν 18.4%. Από τα ατομικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων, το φύλο (με τα αγόρια να υπερτερούν στη σωματική και ευθέως εκφραζόμενη επιθετικότητα και τα κορίτσια στον θυμό), η (μεγαλύτερη) ηλικία και η ενασχόληση με τον αθλητισμό (όσον αφορά στην ευθέως εκφραζόμενη επιθετικότητα), βρέθηκαν να σχετίζονται με τις επιθετικές τους συμπεριφορές. Από την άλλη, δομικά (η μη- ακέραια δομή) και κοινωνικοοικονομικά (η ανασφάλεια στην ύπαρξη βασικών αγαθών) οικογενειακά χαρακτηριστικά βρέθηκαν σε ισχυρή θετική συσχέτιση με συγκεκριμένες επιθετικές συμπεριφορές, τη στιγμή που η λήψη χαρτζιλικιού από τους γονείς σχετίστηκε με το σύνολο αυτών. Από τα προβλήματα ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς των συμμετεχόντων, τα προβλήματα διαγωγής και υπερκινητικότητας/ απροσεξίας σχετίστηκαν θετικά με όλες τις διερευνώμενες επιθετικές τους συμπεριφορές, ενώ η θετική κοινωνική συμπεριφορά συνδέθηκε με τη (συνολική) επιθετικότητα και την εχθρικότητα. Συμπερασματικά, η μεγάλη πλειονότητα των έφηβων μαθητών του Κεντρικού Τομέα Αττικής και Πειραιά, δεν φαίνεται να παρουσιάζει υψηλά επίπεδα επιθετικών συμπεριφορών (πέραν ίσως του θυμού), ούτε εμπλοκής σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Πάρα ταύτα, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα ευρήματα της συγκεκριμένης μελέτης (όπως την επιθετική επιβάρυνση των μεγαλύτερων εφήβων, την «ενοχοποίηση» της μη- ακέραιας δομής οικογένειας και της λήψης χαρτζιλικιού, καθώς και τη συνύπαρξη με προβλήματα ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς), απαιτείται περαιτέρω διαχρονική μελέτη, για την κατανόηση των μηχανισμών που διευκολύνουν την εφηβική επιθετικότητα. Η γνώση αυτή θα μπορούσε μετέπειτα να χρησιμοποιηθεί στον σχεδιασμό κατάλληλων παρεμβάσεων προς την οικογένεια (στοχεύοντας στη βελτίωση των κοινωνικοοικονομικών και διαπροσωπικών προβλημάτων), το σχολείο (για την υποστήριξη των επιβαρυμένων μαθητών και την ενίσχυση της θετικής αλληλεπίδρασης στην Τάξη), καθώς και σε επίπεδο πρόληψης στην κοινότητα.
Λέξεις-κλειδιά:
Εφηβεία, Επιθετικότητα, Μορφές επιθετικότητας, Επιδημιολογική μελέτη, Ψυχική υγεία
