Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δουζένης Αθανάσιος, Καθηγητής , Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μιχόπουλος Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γουρνέλης Ρωσσέτος, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: O βιασμός θεωρείται μια πράξη άδικη, καταλογιστή στον δράστη, που τιμωρείται από τον νόμο και γι’ αυτό συγκαταλέγεται στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και στα εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής. Ο εντοπισμός τόσο των κοινών χαρακτηριστικών όσο και των διαφορών του εγκλήματος και των δραστών του προϋποθέτει μια συστηματική και λεπτομερή ερευνητική προσπάθεια. Σύμφωνα με την ισχύουσα βιβλιογραφία, οι δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων αποτελούν μια ετερογενή ομάδα, με τις τυπολογίες να διακρίνονται ανάλογα με τα ατομικά χαρακτηριστικά (κοινωνικά, δημογραφικά, ψυχολογικά), καθώς και τα κίνητρα του δράστη.
Σκοπός: Στην παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί η προσέγγιση του βιασμού ως φαινομένου με βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική βάση. Εξετάζεται η θεωρητική προσέγγιση του φαινομένου, καθώς και η ποινική και θεραπευτική αντιμετώπισή του. Συγκεκριμένα, η ανά χείρας εργασία πραγματεύεται το εν λόγω φαινόμενο από την σκοπιά και το υπόβαθρο των δραστών. Πιο αναλυτικά, μελετάται η ετερογένεια των δημογραφικών, ψυχολογικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών των δραστών βιασμού κατά ενηλίκων, μέσω της διενέργειας αντίστοιχης ποσοτικής έρευνας που έλαβε χώρα το 2020 στο Κατάστημα Κράτησης Γρεβενών, με συνολικό δείγμα συμμετεχόντων 30 κρατουμένους.
Μεθοδολογία: Τα ερωτηματολόγια που χορηγήθηκαν στους συμμετέχοντες αφορούσαν δημογραφικές, κοινωνικές και ψυχολογικές μεταβλητές. Το πρώτο ερωτηματολόγιο αποτελείται από ερωτήσεις με δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά (ηλικία, τόπος καταγωγής, τόπος κατοικίας, επαγγελματική κατάσταση, οικογενειακή κατάσταση, εκπαιδευτικό επίπεδο, εθνικότητα, σχέση με την οικογένεια, ποινικό ιστορικό, κατάχρηση/εξάρτηση από ουσίες, είδος, βαθμός γνωριμίας με το θύμα, εποχή διάπραξης, τόπος διάπραξης, ώρα διάπραξης). Τα υπόλοιπα τρία ερωτηματολόγια αποτελούν ψυχομετρικά εργαλεία, που αξιολογούν ψυχολογικές μεταβλητές, όπως την ύπαρξη ψυχοπαθολογίας (ψυχαναγκαηστικότητα, διαπροσωπική ευαισθησία, κατάθλιψη, σωματοποίηση, άγχος, θυμός, φοβικό άγχος, παρανοειδής ιδεασμός, ψυχωτισμός), διαταραχών προσωπικότητας, καθώς και το επίπεδο νοημοσύνης. Η διάγνωση των κλινικών συνδρόμων της ψυχοπαθολογίας πραγματοποιήθηκε με το εργαλείο Symptom Check-List 90 (SCL-90), η αξιολόγηση των διαταραχών προσωπικότητας με το αυτοσυμπληρούμενο διαγνωστικό εργαλείο Personality Diagnostic Questionnaire – 4 (PDQ-4) και τέλος, η εκτίμηση της βασικής γνωστικής λειτουργίας με το εργαλείο Raven Progressive Matrices (RPM). Η επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων έγινε με το στατιστικό εργαλείο SPSS και συγκεκριμένα, με την χρήση του Fisher’s Exact Test for Count Data και του Pearson’s Chi-squared test.
Αποτελέσματα: Συνοπτικά, η πλειοψηφία του δείγματος ανήκε στην ηλικιακή ομάδα 36-55 (53,3%), ήταν ελληνικής εθνικότητας (96,7%) και ως τόπος καταγωγής και κατοικίας αναφέρθηκε το χωριό (30%). Αναφορικά με την επαγγελματική κατάσταση των συμμετεχόντων, το 53,3% ήταν άνεργοι, ενώ ως προς την οικογενειακή κατάσταση το 40% δήλωσε πως ήταν έγγαμοι. Η πλειονότητα του δείγματος είχε ολοκληρώσει την δευτεροβάθμια εκπαίδευση (δημοτικό) (40%), ανέφερε καλή σχέση με την οικογένεια (70%), δεν είχε καταδικασθεί στο παρελθόν (63,3%) και δεν δήλωσε ιστορικό κατάχρησης/εξάρτησης από ουσίες (56,7%). Από το 43,3% του δείγματος που ανέφερε εξάρτηση ή κατάχρηση από ουσίες, το κυριότερο είδος ψυχοτρόπων ουσιών ήταν το αλκοόλ (54,5%). Αναφορικά με την διάπραξη, βρέθηκε πως η πλειοψηφία ενεργούσε το καλοκαίρι (30%, σε ιδιωτικό χώρο (66,7%), κατά τις βραδινές ώρες (40%), ενώ η σχέση του δράστη με το θύμα ήταν συγγενική (40%). Η αξιολόγηση των διαταραχών προσωπικότητας έδειξε πως το 33% του συνολικού δείγματος δεν πληρούσε τα κριτήρια για καμία διαταραχή προσωπικότητας, ενώ το 50% πληρούσε τα κριτήρια για την παρανοειδή και ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας και το 36,7% για την σχιζοειδή διαταραχή της προσωπικότητας. Τα υψηλότερα σκορ καταμετρήθηκαν στην υποκλίμακα Παρανοειδής ιδεασμός, ενώ δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ της παρανοειδούς διαταραχής της προσωπικότητας και της υποκλίμακας (p = 0,714). Στατιστικά σημαντική σχέση βρέθηκε μεταξύ της κατάχρησης/εξάρτησης από ουσίες και της αντικοινωνικής διαταραχής της προσωπικότητας (p = 0,026), της σχιζοειδούς διαταραχής της προσωπικότητας (p = 0,023) και της οριακής διαταραχής της προσωπικότητας (p = 0,049). Τέλος, στατιστικά σημαντική σχέση βρέθηκε μεταξύ της καταθλιπτικής διαταραχής της προσωπικότητας και της υποκλίμακας Κατάθλιψη (p = 0,011).
Συμπεράσματα: Παρά την ετερογένεια που χαρακτηρίζει τους δράστες βιασμού ως προς τα κοινωνικά, δημογραφικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά τους, παρατηρούνται, μέσα από την περιορισμένη βιβλιογραφία και έρευνα, κάποιες κοινές μεταβλητές. Ως εκ τούτου, στόχος της παρούσας μελέτης είναι η κάλυψη του κενού στην ελληνική βιβλιογραφία, σχετικά με τα χαρακτηριστικά των δραστών σεξουαλικών εγκλημάτων, δίνοντας το έναυσμα για περαιτέρω ανάλυση κι έρευνα, ώστε να διαμορφωθεί μια πιο εμπεριστατωμένη εικόνα τόσο για την φύση του βιασμού και των δραστών, όσο και για την επιλογή της κατάλληλης ποινικής και θεραπευτικής αντιμετώπισης τους. Για την επίτευξη αυτού κρίνεται αναγκαία η διεπιστημονική συνεργασία ανάμεσα στα πεδία της κοινωνιολογίας, ψυχιατροδικαστικής, νομικής, εγκληματολογίας, ώστε να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για την καταστολή και πρόληψη του φαινομένου.
