Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Πάλλης Γεώργιος, Επίκ. Καθηγητής Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης Φιλοσοφικής Σχολής ΕΚΠΑ.
Δρανδάκη Αναστασία, Επίκ. καθηγήτρια Βυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης Φιλοσοφικής Σχολής ΕΚΠΑ.
Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα, Καθηγήτρια Χριστιανικής αρχαιολογίας και τέχνης Θεολογίας, Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ.
Περίληψη:
Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία έχει ως στόχο να παρουσιάσει το έργο του πρώτου μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης επώνυμου ζωγράφου, του Πελοποννήσιου Ξένου Διγενή. Στην εισαγωγή αρχικά θα τεθούν τα ιστορικά δεδομένα, όπως αυτά προέκυψαν στον ελλαδικό χώρο την επαύριο της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης (1453) και φτάνουν μέχρι τις αρχές του 16ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, θα γίνει αναφορά στα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν σε τέσσερις γεωγραφικές περιοχές του ελλαδικού χώρου, τη Πελοπόννησο, την Αιτωλία, την Ήπειρο και την Κρήτη, περιοχές που συνδέθηκαν άμεσα με τη ζωή και την καλλιτεχνική δραστηριότητα του Διγενή.
Ακολούθως, στο πρώτο κεφάλαιο θα μελετηθεί αρχικά η καλλιτεχνική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στις προαναφερθείσες περιοχές από το β’ μισό του 15ου έως τις αρχές του 16ου αιώνα, καθώς και τα καλλιτεχνικά ρεύματα που διαμορφώνουν τη μεταβυζαντινή πλέον ζωγραφική της εποχής. Θα γίνει αναφορά στους πρωταγωνιστές, δηλαδή στους ίδιους τους ζωγράφους, οι οποίοι είτε ανώνυμοι, είτε επώνυμοι, ενταγμένοι σε καλλιτεχνικά συνεργεία ή δουλεύοντας μόνοι τους, ταξιδεύουν κατά την εποχή αυτή στον ελλαδικό, αλλά και στον υπόλοιπο βαλκανικό χώρο μεταφέροντας τα καλλιτεχνικά μηνύματα της νέας ιστορικής περιόδου. Ένας δε από αυτούς τους επώνυμους «περιφερόμενους» ζωγράφους είναι και ο «ἐκ χώρας μοχλίου» καταγόμενος Ξένος Διγενής, του οποίου αρχικά θα αναζητηθούν στοιχεία γύρω από τη ζωή του.
Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στο σωζόμενο καλλιτεχνικό έργο του Διγενή που απαντά σε τρεις ναούς, ευρισκόμενους στην Κρήτη, την Ήπειρο και την Αιτωλία. Εξαιτίας της φθοράς και της άνισης σήμερα διατήρησης των τοιχογραφιών, του μεγάλου αριθμού τους, καθώς και του κοινού εικονογραφικού τους θέματος, θα γίνει λεπτομερής περιγραφή μόνο ορισμένων παραστάσεων από τα τρία μνημεία, ικανή όμως για να αντλήσει ο αναγνώστης σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη θεματολογία και τη τέχνη του Διγενή. Το παρών κεφάλαιο θα κλείσει με αναφορά επίσης στα έργα εκείνα που αποδίδει κατά καιρούς η σύγχρονη έρευνα στο ζωγράφο.
Αφού εξεταστούν οι τοιχογραφίες και στα τρία μνημεία, θα ακολουθήσει ένα τρίτο κεφάλαιο, στο οποίο τα έργα που προηγουμένως εξετάστηκαν θα μελετηθούν πλέον και από άποψη τεχνοτροπίας. Σκοπός μέσα από την παράθεση παράλληλων και σύγχρονων με την εποχή του ζωγράφου έργων, είναι να γίνουν κατανοητά στον αναγνώστη τα καλλιτεχνικά πρότυπα, από τα οποία ο Διγενής επηρεάστηκε, άντλησε τη θεματολογία, διαμόρφωσε και έμπρακτα αποτύπωσε το καλλιτεχνικό του τάλαντο. Η μελέτη, τέλος, θα ολοκληρωθεί με συμπεράσματα, όπως αυτά προέκυψαν κατά την έρευνα του θέματος.
Λέξεις-κλειδιά:
Ξένος Διγενής, μεταβυζαντινή ζωγραφική, Μουχλί, Ήπειρος, Αιτωλία, Πελοπόννησος, Κρήτη
