Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δρ. Βαϊος Βαϊόπουλος Kαθηγητής Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ Σχολή Φιλοσοφική
Δρ. Ανδρέας Μιχαλόπουλος Καθηγητής Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ Σχολή Φιλοσοφική
Δρ. Ρουμπίνη Δημοπούλου Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ Σχολή Φιλοσοφική
Περίληψη:
Ο Λατίνος ποιητής των χρόνων του Αυγούστου, Πόπλιος Οβίδιος Νάσων (Publius Ovidius Naso), γνωστός ως Οβίδιος, γεννήθηκε στην πόλη Σούλμο της κεντρικής Ιταλίας το έτος 43 π.Χ. Το πνευματικό δημιούργημα που ανέδειξε το ποιητικό του ταλέντο και τον κατέστησε διάσημο είναι οι Μεταμορφώσεις. Ο Οβίδιος άριστος γνώστης της ρητορικής τέχνης και των αδύτων της ανθρώπινης ψυχής περιγράφει με μοναδική ικανότητα και αληθοφάνεια την εσωτερική ψυχική σύγκρουση διαφόρων προσώπων υπό την επήρεια ψυχοπαθολογικών καταστάσεων και σημαντικών γεγονότων. Η φυσικότητα και η απλότητα της αφήγησης, η πλοκή και η αλληλουχία των γεγονότων, η σαφήνεια της περιγραφής, η κομψότητα του ύφους, η παραστατικότητα και η ποικιλία των εικόνων, η ανεξάντλητη επινοητικότητα και οι σπαρταριστοί ρητορικοί διάλογοι καθιστούν τις Μεταμορφώσεις ένα αριστοτεχνικό έργο. Ο Οβίδιος με το αφηγηματικό του ταλέντο, την ασυναγώνιστη επινοητική του δύναμη και την καταπληκτική δεξιοτεχνία του κατάφερε να συνδυάσει αρμονικά την ποιητική του τέχνη με τη ρητορική, καθώς στο πρωτοποριακό του έργο παράσχει βήμα στους ομηρικούς ήρωες να εκφωνήσουν το λόγο τους, να εκθέσουν τα επιχειρήματά τους και να πείσουν το κοινό τους για την ορθότητα των απόψεών τους.
Αναλυτικότερα, οι Μεταμορφώσεις του Οβιδίου αποτελούν καρπό της μακρόχρονης προσωπικής πορείας και ενασχόλησής του τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο με τη διδακτική της τέχνης του λόγου, δηλαδή της ρητορικής τέχνης και της σημαντικότερης έκφανσής της, της επιχειρηματολογίας. Ο μύθος του αφύσικου έρωτα του Καύνου και της Βυβλίδας και ο ιδιαίτερα γνωστός μύθος της διαμάχης μεταξύ των δύο πολύ ξεχωριστών ομηρικών ηρώων, του Οδυσσέα και του Αίαντα, για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα αποτελούν υποδείγματα της ρητορικής τέχνης. Ο Λατίνος ποιητής, ο οποίος από τα παιδικά του χρόνια γεύτηκε τα νάματα της ρητορικής εκπαίδευσης, αναγνώρισε τη δυνατότητα που είχε ο μύθος του Καύνου και της Βυβλίδας για μια μοντέρνα επεξεργασία υπό το πρίσμα των suasoriae. Αυτή είναι και η μεγάλη του καινοτομία στην πραγμάτευση του μύθου, μιας και αξιοποιεί τις ρητορικές προεκτάσεις του θέματος και παράλληλα ψυχογραφεί τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Με την καθοδήγηση του Οβιδίου, η Βυβλίδα εκθέτει την επιχειρηματολογία της, δηλαδή καταβάλλει σκληρή προσπάθεια για να κατακτήσει τον Καύνο, και διακρίνεται για την ευγλωττία της και τον ικανό χειρισμό του λόγου. Ο ποιητής την παρουσιάζει παγιδευμένη όχι μόνο σε ένα άνομο πάθος που δεν λέει να καταλαγιάσει, αλλά και σε μια αυτό-προτρεπτική ρητορική διαδικασία (αυτο-suasoria), η οποία διαμέσου των δύο μονολόγων και της επιστολής σχολιάζει και ερμηνεύει την τροχιά που ακολουθεί η ηρωίδα. Το γνωστό μυθολογικό θέμα της διαμάχης μεταξύ του Αίαντα και του Οδυσσέα σχετικά με το ποιος θα έπρεπε να κληρονομήσει τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα επιχειρηματολογίας και από τις δύο πλευρές του προς συζήτηση θέματος και προσομοιάζει στο χαρακτήρα και το πνεύμα μιας δικανικού τύπου controversiae, ενός αγώνα λόγων. Καθεμιά από τις δύο πλευρές αναπτύσσει την επιχειρηματολογία της, σαν να επρόκειτο για αγώνα ενώπιον ενός φανταστικού δικαστηρίου. Νικητής της λεκτικής αυτής σύγκρουσης κρίνεται ο Οδυσσέας, ο οποίος γνώριζε άριστα τη σαγήνη του λόγου, να πείθει, να συγκινεί και να κολακεύει με λόγους γλυκομίλητους και απατηλούς.
Λέξεις-κλειδιά:
Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, «Η περί των όπλων του Αχιλλέως κρίσις», το επεισόδιο της Βυβλίδας και του Καύνου, ρητορική τέχνη, ρητορική εκπαίδευση, ρητορικός λόγος, ρητορική δεινότητα, ευγλωττία, επιχειρηματολογία, suasoriae, αυτο-suasoria, controversiae, αγώνας λόγων
