Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Ηλίας Αναγνωστόπουλος, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ,
Αριστομένης Τζαννετής, Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ,
Ιωάννης Ανδρουλάκης, Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ,
Δημήτριος Κιούπης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ,
Αλέξανδρος Δημάκης, Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ,
Αθανασία Διονυσοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ,
Βασίλειος Πετρόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Νομικής ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η δέσμευση περιουσιακών στοιχείων αποτελεί το δεύτερο στάδιο των διαδικασιών ανάκτησης περιουσιακών στοιχείων και συνιστά έναν θεσμό «ετερόφωτο», το αντικείμενο του οποίου προσδιορίζεται από την δήμευση, για την διασφάλιση της οποίας επιβάλλεται. Ώστε, απαιτείται η ανάλυση των αντικειμενικών και των υποκειμενικών ορίων της εκάστοτε επιβαλλόμενης δήμευσης, προκειμένου να ετεροπροσδιορισθεί το αντικειμενικό και υποκειμενικό πεδίο του θεσμού της δέσμευσης.
Η παρούσα διδακτορική διατριβή αναλύει την ανεγκληματική προσέγγιση ότι «το έγκλημα δεν ανταμείβει», στο πλαίσιο της οποίας αναπτύχθηκε ο θεσμός της δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων. Εν συνεχεία, παρουσιάζεται το διεθνές κανονιστικό πλαίσιο της ανάκτησης περιουσιακών στοιχείων, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από στις διεθνείς συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών κατά της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών φαρμάκων και ψυχοτρόπων ουσιών (Βιέννη, 1988), κατά του Διεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος (Παλέρμο, 2000), Διαφθοράς (Μέριδα, 2003) και του Συμβουλίου της Ευρώπης για το Ξέπλυμα, την Έρευνα, την Κατάσχεση και τη Δήμευση των προϊόντων του Εγκλήματος (Στρασβούργο, 1990), της Σύμβασης για την Διαφθορά (Στρασβούργο, 1999) και της Σύμβασης για τη Νομιμοποίηση, Ανίχνευση, Κατάσχεση και Δήμευση των Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και για τη Χρηματοδότηση της Τρομοκρατίας (Βαρσοβία, 2005). Ειδικότερα, αναλύονται οι σχετικές με την δέσμευση και δήμευση διατάξεις των ανωτέρω διεθνών συμβάσεων, ενώ γίνεται λόγος και για την δράση της Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (FATF) και τις Συστάσεις της που είναι σχετικές με την δέσμευση περιουσιακών στοιχείων.
Περαιτέρω, προσεγγίζονται τα σχετικά ζητήματα σε ενωσιακό επίπεδο. Ειδικότερα, αφού γίνεται μία συνοπτική περιγραφή των έξι Οδηγιών που έχουν εκδοθεί έως σήμερα για την καταπολέμηση του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος, εν συνεχεία παρουσιάζονται όλες οι ενωσιακές πρωτοβουλίες σχετικά με την ανάκτηση περιουσιακών στοιχείων, ξεκινώντας από το Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση του Οργανωμένου Εγκλήματος του 1997 και καταλήγοντας στο Πρόγραμμα Μέτρων της 15-1-2001 για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης των ποινικών αποφάσεων του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδική μνεία γίνεται στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε, σύμφωνα με τα οποία το φαινόμενο της νομιμοποίησης εσόδων «βρίσκεται στην καρδιά» του οργανωμένου εγκλήματος και πρέπει να «εκριζωθεί», όπου και αν εμφανίζεται. Τέλος, αναφορά γίνεται και στην καθιέρωση της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης των ποινικών αποφάσεων εντός του ΧΕΑΔ (Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης) και πώς αυτή χρησιμοποιήθηκε για την επίτευξη των ενωσιακών στόχων.
Εν συνεχεία, παρατίθεται ανάλυση και αξιολόγηση της πρώτης γενεάς των μέτρων ανάκτησης περιουσιακών στοιχείων, ήτοι της απόφασης-πλαίσιο του Συμβουλίου 2001/500/ΔΕΥ της 26-6-2001 για το ξέπλυμα χρήματος, τον προσδιορισμό, τον εντοπισμό, τη δέσμευση, την κατάσχεση και τη δήμευση των οργάνων και των προϊόντων του εγκλήματος, της απόφασης-πλαίσιο του Συμβουλίου 2003/577/ΔΕΥ της 22-7-2003 σχετικά με την εκτέλεση των αποφάσεων δέσμευσης περιουσιακών ή αποδεικτικών στοιχείων στην ΕΕ, της απόφασης-πλαίσιο 2005/212/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 24-2-2005 για τη δήμευση των προϊόντων, οργάνων και περιουσιακών στοιχείων του εγκλήματος και της απόφασης-πλαίσιο 2006/783/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 6-10-2006 σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης στις αποφάσεις δήμευσης. Επίσης, γίνεται αναφορά στην ενσωμάτωσή τους στην ελληνική έννομη τάξη με τον Ν. 4478/2017.
Στην δεύτερη γενεά ενωσιακών μέτρων εντάσσεται η Οδηγία 2014/42/ΕΕ για την δέσμευση και τη δήμευση των οργάνων και των προϊόντων του εγκλήματος, η οποία αναλύεται διεξοδικώς στην διατριβή. Ορισμένα ζητήματα που χρήζουν αναφοράς είναι α) το αντικείμενο και το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας, β) οι θεσμοθετούμενες με την Οδηγία μορφές δήμευσης, και δη η δήμευση κατόπιν οριστικής καταδίκης (άμεση δήμευση και δήμευση ίσης αξίας), η άνευ καταδίκης δήμευση, η εκτεταμένη δήμευση και η δήμευση εις χείρας τρίτου, γ) τα δικαιώματα των θιγομένων προσώπων και δ) ο θεσμός της δέσμευσης, όπως εισάγεται από την Οδηγία.
Η έκδοση της ανωτέρω Οδηγίας, συνοδεύτηκε από τον Κανονισμό (ΕΕ) 2018/1805 σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση αποφάσεων δέσμευσης και δήμευσης, ανάλυση των διατάξεων του οποίου παρατίθεται στην διατριβή. Μεταξύ άλλων, στην διατριβή αναλύονται α) οι διεργασίες που οδήγησαν στην έκδοση του Κανονισμού, β) η νομική βάση του Κανονισμού και το πεδίο εφαρμογής του, γ) η διαδικασία διαβίβασης των αποφάσεων δέσμευσης και δήμευσης και δη οι προϋποθέσεις διαβίβασης των εν λόγω αποφάσεων προς αναγνώριση και εκτέλεση σε άλλο κράτος μέλος, όπου ακολουθείται κατ’ αρχήν η «απλουστευμένη διαδικασία» της διαβίβασης του πιστοποιητικού, δ) η διαδικασία αναγνώρισης και εκτέλεσης των αποφάσεων δέσμευσης και δήμευσης, ήτοι τα επιμέρους στάδια της αναγνώρισης και της εκτέλεσης των αποφάσεων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού, ε) οι λόγοι μη αναγνώρισης και μη εκτέλεσης των αποφάσεων δέσμευσης και δήμευσης, στ) ζητήματα σχετικά με τα δικαιώματα των θιγομένων προσώπων, ζ) οι διατάξεις σχετικά με την αποκατάσταση και αποζημίωση των θυμάτων και την διάθεση δημευμένων περιουσιακών στοιχείων, η) η εφαρμογή του Κανονισμού στην ελληνική έννομη τάξη.
Τέλος, στην παρούσα διατριβή αναλύονται οι διατάξεις δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων που εντοπίζονται στον Ν. 4557/2018 για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων και στον ΚΠΔ.
Λέξεις-κλειδιά:
δέσμευση, δέσμευση περιουσιακών στοιχείων, Οδηγία 2014/42/ΕΕ, Κανονισμός 2018/1805, πάγωμα, ξέπλυμα, κατάσχεση, δήμευση, Ν.4557/2048, προϊόν εγκλήματος
