Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Φίλιππος Δωρής – Καθηγητής
Παναγιώτης Παπανικολάου - Καθηγητής
Δήμητρα Παπαδοπούλου - Καθηγήτρια
Δημήτριος Λιάππης – Καθηγητής
Γεώργιος Μεντής – Αναπληρωτής Καθηγητής
Ζαφείριος Τσολακίδης – Αναπληρωτής Καθηγητής
Ελισάβετ Πούλου – Επίκουρη Καθηγήτρια
Περίληψη:
Η σημασία της αρχής της διαφάνειας των γενικών όρων συναλλαγών (ΓΟΣ) για τη νομική πράξη και η επικαιρότητα αυτής καταδεικνύεται από τον σημαντικό αριθμό δικαστικών αποφάσεων που την επικαλούνται κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, στις οποίες συγκαταλέγονται και αρκετές αποφάσεις του Αρείου Πάγου. Παρά την αναντίρρητη πρακτική σημασία της, η αρχή της διαφάνειας δεν φαίνεται να έχει τύχει επαρκούς θεωρητικής επεξεργασίας στην χώρα μας. Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η συμβολή προς αυτή την κατεύθυνση, με την εξέταση της αρχής της διαφάνειας των ΓΟΣ ως θεσμού του ισχύοντος δικαίου, καθώς και την καταγραφή, συστηματοποίηση και αξιολόγηση των για την αρχή αυτή έως τώρα πορισμάτων της ελληνικής νομολογίας και θεωρίας. Στο πλαίσιο αυτό επίκεντρο της μελέτης θα αποτελέσουν η έννοια της αρχής της διαφάνειας, οι παράγοντες που οδήγησαν στη δημιουργία της, η θεμελίωσή της στο νόμο, οι ειδικότερες προϋποθέσεις εφαρμογής της, το αντικείμενό της, οι έννομες συνέπειές της, τα τιθέμενα από το Σύνταγμα όρια αυτής και τέλος η θέση της στο σύστημα του ιδιωτικού δικαίου, με τη διερεύνηση αφενός της νομικής φύσης της και αφετέρου της οριοθέτησης του ελέγχου διαφάνειας έναντι των άλλων κατηγοριών ελέγχου των ΓΟΣ.
Αφετηρία της μελέτης αποτελεί η εξέταση του βασικού προβλήματος που θέτει στο Δίκαιο η χρήση των ΓΟΣ, ήτοι η διατήρηση της κοινωνικής ωφέλειας που παρέχουν οι ΓΟΣ με παράλληλο μετριασμό των δυσμενών συνεπειών που δύναται να έχει η χρήση τους για τον καταναλωτή, υπό το πρίσμα του οποίου προβλήματος θα πρέπει να εξεταστεί και η αρχή της διαφάνειας. Ακολουθεί η προσέγγιση του γράμματος των διατάξεων του Ν. 2251/1994 στις οποίες βασίζεται ο έλεγχος διαφάνειας των ΓΟΣ, όσο και η εξέταση του ερωτήματος κατά πόσο η επικρατήσασα ορολογία «αρχή της διαφάνειας» για την απόδοση του συγκεκριμένου νομικού μορφώματος είναι επιτυχής. Στη συνέχεια, εξετάζεται η αρχή της διαφάνειας υπό το πρίσμα της ιστορικής εξέλιξής της διαδοχικά στη γερμανική, την κοινοτική και την ελληνική έννομη τάξη. Περαιτέρω, η αρχή της διαφάνειας εξετάζεται στο πλαίσιο των υποσυστημάτων στα οποία εντάσσεται, ήτοι το υποσύστημα του Δικαίου των ΓΟΣ, το υποσύστημα του Δικαίου Προστασίας του Καταναλωτή, το υποσύστημα του Ενοχικού Δικαίου και το υποσύστημα του Δικαίου της Αγοράς, καθώς και μελετάται υπό το πρίσμα των επιταγών του Συντάγματος και του Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακολούθως, η αρχή της διαφάνειας μελετάται υπό το πρίσμα της τελολογίας της, με έμφαση στην λειτουργία της ως εργαλείου πληροφόρησης και αυτοπροστασίας του καταναλωτή, αλλά και αυτοδέσμευσης του προμηθευτή. Στο ίδιο πλαίσιο, η αρχή της διαφάνειας εξετάζεται υπό το πρίσμα της Οικονομικής Ανάλυσης του Δικαίου. Εν συνεχεία εξετάζονται οι επιμέρους εκφάνσεις της αρχής της διαφάνειας, με ιδιαίτερη έμφαση στα πορίσματα της νομολογίας. Ειδικότερα, εξετάζονται η επιταγή της σαφούς και κατανοητής διατύπωσης των όρων, η επιταγή του ορισμένου και οριστού περιεχομένου και η επιταγή της προβλεψιμότητας των όρων, στις οποίες συνήθως αναλύεται η αρχή της διαφάνειας από την νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων και την ελληνική θεωρία. Περαιτέρω, εξετάζονται άλλες προταθείσες εκφάνσεις της αρχής της διαφάνειας των ΓΟΣ και η αρχή της διαφάνειας φωτίζεται από την εξέταση της εφαρμογής της σε συγκεκριμένα πραγματικά. Έπεται η εξέταση της αρχής της διαφάνειας ως εργαλείου ελέγχου του κυρίου αντικειμένου της σύμβασης (κατ’ εξαίρεση του καταρχήν ανέλεγκτου χαρακτήρα της σχέσης παροχής – αντιπαροχής), καθώς και η εξέταση ειδικών ζητημάτων που γεννώνται από την επισκόπηση της αρχής της διαφάνειας. Τέλος, εκτίθεται σύνοψη των πορισμάτων της επισκόπησης της αρχής της διαφάνειας ως θεσμού του θετικού δικαίου, καθώς και διατυπώνονται προτάσεις de lege ferenda στις οποίες οδηγεί η μελέτη της αρχής της διαφάνειας.
