Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Μιχόπουλος Ιωάννης, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή , ΕΚΠΑ
Δουζένης Αθανάσιος, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γουρνέλλης Ρωσσέτος, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται το θέμα της ικανότητας σύνταξης διαθήκης
του πάσχοντα από κατάθλιψη ασθενή και εμφανίζει ιδιαίτερο επιστημονικό
ενδιαφέρον τόσο από νομικής όσο και από ψυχιατρικής πλευράς, δεδομένου ότι η
κατάθλιψη αποτελεί μία συχνά απαντώμενη ψυχική διαταραχή, η οποία συνδέεται με
σημαντική μείωση της λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής του πάσχοντος
ατόμου.
Σκοπός
Ο διαθέτης πρέπει να έχει ανεπηρέαστα τα εξής χαρακτηριστικά : μνήμη, ορθή
αντίληψη της αξίας της περιουσίας του, ορθή αντίληψη της πραγματικότητας και
βούληση (πρόθεση) για το πως και σε ποια άτομα θα διαθέσει την περιουσία του, η
κατάθλιψη δε, είναι μία ψυχική, συναισθηματική διαταραχή που επηρεάζει τις
νοητικές λειτουργίες, όπως την σκέψη, την συγκέντρωση και την λήψη αποφάσεων
κλπ. Έχει δε η παρούσα εργασία σκοπό να συμπληρώσει το «κενό» που
διαπιστώθηκε κατά την αρθογραφική και βιβλιογραφική ανασκόπηση όπου μέχρι
τώρα έχει μελετηθεί η δικαιοπρακτική ικανότητα και η ικανότητα σύνταξης διαθήκης
των ανοικών ασθενών, αλλά και ασθενών με ψυχώσεις και όχι όσων έχουν
καταθλιπτική διαταραχή.
Μέθοδος
Πραγματοποιήθηκαν παράλληλα δύο είδη ερευνών προκειμένου το ερευνητικό
αντικείμενο της παρούσας εργασίας να μελετηθεί τόσο από νομικής όσο και από
ιατρικής σκοπιάς : 1) έρευνα και μελέτη σε καταχωρηθείσες αποφάσεις των
Ελληνικών Δικαστηρίων στην ηλεκτρονική τράπεζα νομικών πληροφοριών
“ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ” καθώς και στην ηλεκτρονική βάση νομικών δεδομένων “ΝΟΜΟΣ”
από το έτος 1999 έως και το έτος 2020 και 2) χορήγηθηκαν σε δείγμα ευκολίας 100
ατόμων τα εξής ψυχομετρικά εργαλεία-ερωτηματολογία:1) Η Σύντομη Εξέταση της
Νοητικής Κατάστασης - Mini-Mental State Examination, 2) Η Κλίμακα Εκτίμησης
Ικανότητας Οικονομικής Φύσεως Δικαιοπραξίας/Evaluation Scale of Capacity for
10
Legal Transactions of Financial Nature-CLFS και 3) Η Κλίμακα Γηριατρικής
Κατάθλιψης - Geriatric Depression Scale “GDS”, τα αποτελέσματα των οποίων
συσχετίσθηκαν.
Αποτελέσματα
Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τις δύο προαναφερόμενες έρευνες ήταν
τα εξής : 1) Από έρευνα και μελέτη σε καταχωρηθείσες αποφάσεις των Ελληνικών
Δικαστηρίων προέκυψαν τα εξής: Επί συνόλου λοιπόν εκατόν μία (101) σχετικών
δικαστικών αποφάσεων καταγράφηκαν στοιχεία από εκατόν επτά (107) διαθήκες. Τα
μισά άτομα εκ των διαθετών ήταν άντρες και τα άλλα μισά γυναίκες. Η μέση ηλικία
θανάτου ήταν τα 76,85 έτη (SD=12,79 έτη). Σωματικές ασθένειες είχε το 59,8% των
θανόντων, Ψυχικές, διανοητικές, νευρολογικές διαταραχές είχε το 57,9% των
θανόντων και κατάθλιψη το 2,8%. . Το 10,3% των ατόμων είχε νοσηλευτεί σχετικά
με ψυχιατρική διαταραχή σε χρόνο είτε προγενέστερο είτε μεταγενέστερο της
σύνταξης της υπό κρίση κάθε φορά διαθήκης. Το 26% των θανόντων είχε
περισσότερες από μια διαθήκες. Από τα στοιχεία των αποφάσεων : το 32,7% των
διαθηκών ήταν ιδιόγραφες και το 57,9% ήταν δημόσιες, δηλαδή ενώπιον
συμβολαιογράφου. Επίσης, το 49,5% των διαθηκών κρίθηκε έγκυρο από το δικάσαν
δικαστήριο. Ενώ στο 7,5% των περιπτώσεων οι διαθέτες κρίθηκαν ως υποβόλιμα-
εξαρτώμενα άτομα. Το ποσοστό άκυρων διαθηκών ήταν σημαντικά υψηλότερο (48,3
% ) στις περιπτώσεις που το άτομο έπασχε από ψυχικές-διανοητικές- νευρολογικές
διαταραχές σε σχέση με το άτομο που έπασχε (και) από σωματικές ασθένεις-παθήσεις
(36,1 % ).
2) Από την διενεργηθείσα έρευνα στο δείγμα ευκολίας 100 ατόμων προέκυψε
ότι περίπου το 51,2% των συμμετεχόντων είχε σοβαρά καταθλιπτικά συμπτώματα,
δηλαδή σχεδόν οι μισοί συμμετέχοντες, ενώ οι υπόλοιποι μισοί , δηλαδή περίπου το
46,5% είχαν ήπια καταθλιπτικά συμπτώματα , δεν διαπιστώθηκε ότι αυτά τα άτομα
είναι ανίκανα για επιχείρηση δικαιοπραξιών οικονομικού χαρακτήτα και κατά
συνέπεια και σύνταξη διαθήκης. Άξιο αναφοράς είναι ότι τα άτομα με σοβαρά
καταθλιπτικά συμπτώματα, σημείωσαν χαμηλότερη βαθμολογία-αξιολόγηση σε ό,τι
αφορά την γνώση για την αξία έξι (6) κοινών αγαθών από τον γνωστικό τους κύκλο,
σε σχέση με τους λοιπούς συμμετέχοντες. { σοβαρά καταθλιπτικά συμπτώματα μέση
τιμή 23,07 (2,80) / ενδιαμ. εύρος 23,0 (21,0-25,0) / mann-whitney test 0,044}.
Υπήρξε σημαντική αρνητική συσχέτιση της κλίμακας καταθλιπτικών συμπτωμάτων
με την κατηγορία Ι της κλίμακας ΚΕΙΟΔ που αφορά την αναγνώριση της αξίας τριών
10
νομισμάτων από τον εξεταζόμενο. Οπότε, όσο υψηλότερες ήταν οι τιμές στην
κατηγορία Ι της κλίμακας ΚΕΙΟΔ ( 0,033) τόσο λιγότερα ήταν τα καταθλιπτικά
συμπτώματα (0,093 ). Επίσης, υπήρξε σημαντική θετική συσχέτιση της κλίμακας
MMSE με την συνολική κλίμακα ΚΕΙΟΔ (0,020), όπως και με κατηγορία ΙΙΙ της
κλίμακας ΚΕΙΟΔ (0,016). Σε κάθε περίπτωση δεν προέκυψε στατιστικά σημαντικό
εύρημα που να αποδεικνύει ανικανότητα των με σοβαρά καταθλιπτικά συμπτώματα
ατόμων να επιχειρήσουν δικαιοπραξίες οικονομικής φύσεως και να συντάξουν
διαθήκη.
Συζήτηση
Από το σύνολο της έρευνας τόσο στην νομολογία των ελληνικών Δικαστηρίων
όσο και δια των ψυχομετρικών εργαλείων σε δείγμα εκατό (100) ατόμων , εξάγεται
με ασφάλεια το συμπέρασμα και επιβεβαιώνεται ξανά ως ορθός και αληθής ο κοινός
τόπος μεταξύ νομικών και ψυχιάτρων –νευρολόγων ότι η ύπαρξη μιας ψυχικής
διαταραχής δεν συνδέεται κατά τρόπο απόλυτο ή καθολικό με την άρση των
ικανοτήτων ενός ασθενούς.
Υπογραμμίζεται πως χρήζει περαιτέρω έρευνας ο αποφασιστικός ρόλος της
κατάθλιψης στην ικανότητα για δικαιοπραξίες περιουσιακού δικαίου και στην
σύνταξη διαθήκης με παράλληλη διερεύνηση και αξιολόγηση των δικαστικών
αποφάσεων εφεξής .
Λέξεις-κλειδιά και για τις δύο διενεγηθείσες έρευνες είναι οι εξής: cognitive
functions (γνωστικές λειτουργίες), legal capacity / mental capacity/ financial capacity
(νομική-δικαιοπρακτική ικανότητα/ ικανότητα δικαιοπραξίας περιουσιακού δικαίου)
και depression (κατάθλιψη) (Owen , David , Richardson , Szmukler , 2008) καθώς
και οι λέξεις - κλειδιά: depression (κατάθλιψη) and testator (διαθέτης), depression
(κατάθλιψη) and testamentary capacity (ικανότητα σύνταξης διαθήκης).
Λέξεις-κλειδιά:
Γνωστικές λειτουργίες, Νομική-δικαιοπρακτική ικανότητα, Ικανότητα δικαιοπραξίας περιουσιακού δικαίου, Κατάθλιψη, Κατάθλιψη και διαθέτης, Κατάθλιψη και ικανότητα σύνταξης διαθήκης
