Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Π. Πολυχρονάκου-Σγουρίτσα, Ομότιμη Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας Ε.Κ.Π.Α
Ι. Παπαδάτος, Αναπληρωτής Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Α. Χασιακού, Λέκτορας Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΕΚ.Π.Α.
Ελ. Μαντζουράνη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Ελ. Πλάτων, Αναπληρωτής Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Γεω. Βαβουρανάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Αιμ. Μπάνου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Παν/μιο Πελοποννήσου
Περίληψη:
Η εργασία αυτή εξετάζει την περίοδο μετά την πτώση των μυκηναϊκών ανακτόρων μέχρι την αρχή της ΠΕΣ (αρχές 12ου αι. έως 1000 π.Χ, περίπου) επικεντρώνοντας στη χονδροειδή, και ιδιαιτέρως στη μαγειρική κεραμική, με δείγμα αναφοράς τον Κύνο, ένα οικισμό στη Λοκρίδα, ο οποίος άκμασε σε αυτή τη χρονική περίοδο, και το περιβάλλον αυτού στη Στερεά Ελλάδα.
Στην α΄ενότητα παρουσιάζεται η θέση και η περιοχή, όπου η συγκεκριμένη κεραμική αναπτύσσεται, ώστε να καθοριστεί το χωρικό πλαίσιο της έρευνας και να σκιαγραφηθεί η φυσιογνωμία του οικισμού (ΚΕΦ. 1). Αλλεπάλληλα σεισμικά συμβάντα προκάλεσαν τη δημιουργία κλειστών συνόλων, στα οποία εντοπίστηκαν αναγνωρίσιμα, χρονολογήσιμα και αλληλεξαρτώμενα ευρήματα.
Στη β΄ενότητα εξετάζεται το περιβάλλον της έρευνας, δηλαδή αποτυπώνονται τα γνωρίσματα των περιόδων με τις οποίες ασχολείται η παρούσα εργασία. Περιγράφονται συνοπτικά οικιστικές ή ταφικές θέσεις, σύγχρονες χρονικά με τον Κύνο (ΚΕΦ 2), αλλά και η χωρική κατανομή της χονδροειδούς κεραμικής σε αυτές (ΚΕΦ 3).
Με τον προσδιορισμό χρονικών, χωρικών και πολιτισμικών συσχετισμών, επιδιώκεται να διαφανεί κάτω από ποιες συνθήκες υφίστατο και πώς διαμορφώθηκε η χονδροειδής κεραμική. Οι ανομοιόμορφες ιστορικές εκφάνσεις των εξεταζόμενων θέσεων, η διαφορετική αξιολόγηση και ταξινόμηση του υλικού, οι ανασκαφικές μέθοδοι και η πορεία/στόχευση της έρευνας μπορεί να δημιουργήσουν εσφαλμένη αντίληψη για την ένταση εμφάνισης των συγκεκριμένων μαγειρικών τύπων και τη δυναμικότητα της σχετικής κεραμικής, καθώς και για την αντίληψη των δραστηριοτήτων που συνδέονται με την προετοιμασία της τροφής.
Η γ΄ενότητα αναφέρεται στο ίδιο το υλικό, ξεκινώντας από την προβληματική για τη διαπραγμάτευση του θέματος και αναλύοντας τη μεθοδολογία της προσέγγισης και ταξινόμησης των μαγειρικών σκευών (ΚΕΦ. 4). Η χονδροειδής κεραμική δεν καθορίζεται τόσο από την τυπολογική εξέλιξη, όσο από την τεχνολογία κατασκευής, μέσα από την οποία εκφράζονται οι επιλογές των τεχνιτών για την προβλεπόμενη λειτουργία των παραγόμενων αγγείων. Ξεχωριστοί τρόποι παραγωγικής διαδικασίας σχετίζονται με διαφορετικές κεραμικές κατηγορίες και τύπους.
Εντούτοις, η συμβατική τυπολογική ταξινόμηση βοηθά στην οργάνωση και αναγνώριση των επιμέρους χαρακτηριστικών, ενώ χρονολογικά δεδομένα προκύπτουν και από τον εντοπισμό των αγγείων σε διακριτές φάσεις κατοίκησης του Κύνου (ΚΕΦ. 6). Συγκρίσιμα παράλληλα από άλλες θέσεις επισημαίνουν την κατανομή των τύπων και φανερώνουν τοπικές ιδιαιτερότητες. Τα εξεταζόμενα αγγεία κατατάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες, της τροχήλατης και της χειροποίητης κεραμικής, με στιλβωμένη, κυρίως, επιφάνεια, οι οποίες εντάσσονται, επίσης, σε δύο χρονολογικούς ορίζοντες, της μετανακτορικής και της μεταμυκηναϊκής (πρώϊμης ΠρΓ) περιόδου-αντιστοίχως. Επειδή η διάκριση ανάμεσα στην τροχήλατη και στη χειροποίητη κεραμική δεν συνιστά, όπως αποδεικνύεται, χρονολογικό κριτήριο και οι πρακτικές κατασκευές συνήθως ποικίλλουν, προτιμάται, εν τέλει, η γενικότερη κατηγοριοποίηση σε χρηστική κεραμική μυκηναϊκής και μεταμυκηναϊκής παράδοσης.
Η διάσταση του χώρου δηλώνεται σε μικρότερο βαθμό, επειδή μεμονωμένα μόνο αγγεία βρέθηκαν στο σημείο πιθανής χρήσης τους, και τα περισσότερα θραύσματα προέρχονται από επιχώσεις καταστροφής ή από απορρίψεις/εναποθέσεις υλικών, αλλά και από ανακύκλωση, σε ανοικτούς χώρους, οι οποίοι αναμορφώθηκαν μετά από κάθε σεισμικό γεγονός (ΚΕΦ. 7). Με την αλληλεξάρτηση των στοιχείων του κεραμικού συνόλου και την ένταξη των αγγείων εντός διακριτών στρωμάτων, μελετάται η σχέση της μυκηναϊκής «τροχήλατης» με τη χειροποίητη στιλβωτή (μαγειρική) κεραμική, παρατηρώντας την ακολουθία κατά τη διαδικασία μετάπτωσης από τη μία παράδοση στην άλλη. Η επισκόπηση της μαγειρικής κεραμικής από άλλες θέσεις αποσκοπεί να επιδείξει την απλοποίηση των τύπων της μετανακτορικής περιόδου σε σχέση με την προηγούμενη, αλλά και ότι οι τοπικές ιδιομορφίες, ιδιαιτέρως της χειροποίητης παράδοσης, δεν συμβαδίζουν πάντα με τις χρονολογικές μεταβολές. Με αυτό τον τρόπο, διευρύνεται η έρευνα χωρικά και χρονικά και σε σχέση με το υλικό του Κύνου (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8). Εξάλλου, με τους σχετικούς παραλληλισμούς, προσεγγίζεται το ζήτημα αν και σε ποιο βαθμό τα μαγειρικά σκεύη αντικατοπτρίζουν ιδεολογικές αντιλήψεις και/ή είναι φορείς ενδογενών ή εξωγενών πρακτικών με εθνολογικές συσχετίσεις.
Η δ΄ενότητα ασχολείται με το κοινωνικό πλαίσιο της κεραμικής. Τα μαγειρικά σκεύη αντιμετωπίζονται ως προϊόντα μιας παραγωγικής διαδικασίας, της οποίας αναλύονται οι παράμετροι (τυποποίηση, επένδυση εργασίας, δεξιοτεχνία), σύμφωνα με τυπολογικά και τεχνολογικά κριτήρια, αλλά και ως αντικείμενα στα οποία ενσωματώνονται συγκεκριμένοι κοινωνικοί κώδικες. Μέσα από την αξιολόγηση των τεχνολογικών επιλογών, στις οποίες αναγνωρίζονται μορφολογικές, αισθητικές, λειτουργικές και προσωπικές ιδιαιτερότητες, επιδιώκεται να ανασυντεθούν οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της παραγωγής και ο τρόπος οργάνωσης αυτής σε σχέση με τις δύο διακριτές κατηγορίες κεραμικής, όπως αναφέρονται παραπάνω (ΚΕΦ. 9).
Η χρήση της χονδροειδούς/μαγειρικής κεραμικής τοποθετείται, επίσης, σε ένα πλέγμα καθορισμένων πρακτικών παραγωγής, διαχείρισης και διάθεσης, το οποίο διερευνάται τόσο χωρικά όσο και χρονολογικά. Έμφαση δίδεται στην κατανόηση της καθημερινότητας των κατοίκων του οικισμού, στο νόημα και την αξία που αποκτούν τα συγκεκριμένα σκεύη εντός αυτού και τις ανάγκες τις οποίες εκπληρώνουν κατά την προσφορά, προετοιμασία και κατανάλωση τροφής (ΚΕΦ. 10). Τέλος, μέσα από την ανασύνθεση των δικτύων επαφών μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών εξετάζεται η ιδιαιτερότητα και η σημασία του Κύνου ως εργαστηριακού χώρου παραγωγής μαγειρικών σκευών, σε σχέση και με άλλες γειτονικές θέσεις,. Eπίσης, επισημαίνεται η δυναμική της μεταβλητότητας από την τροχήλατη στη χειροποίητη παράδοση ως συνέπεια εσωτερικών διεργασιών, με, ανά περίπτωση, τοπικές διαφοροποιήσεις, και ως έκφανση των κοινωνικών και οικονομικών μεταβολών που χαρακτηρίζουν το τέλος του μυκηναϊκού κόσμου.
Στη σύνοψη (ΚΕΦ 11), αποτιμάται ο Κύνος ως ένας δυναμικός οικισμός και ως ένα βασικό δείγμα μελέτης για το πώς οι μετασχηματισμοί της εποχής επηρέασαν την άνθηση, εξέλιξη και, τελικώς, αποδυνάμωση διαφόρων θέσεων στη Στερεά Ελλάδα.
Το κείμενο της εργασίας συνοδεύεται, σε Β΄τόμο, από εποπτικό υλικό (εικόνες και πίνακες), ενώ ο Γ΄τόμος περιλαμβάνει τους περιγραφικούς καταλόγους όλων των εξεταζόμενων αγγείων και θραυσμάτων, με σχετικά σχέδια και φωτογραφίες.
