Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
1. Γεώργιος Γεραπετρίτης, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ (Επιβλέπων)
2. Σπυρίδων Βλαχόπουλος, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ (Μέλος της Τριμελούς Συμβουλευτικής
Επιτροπής)
3. Δημήτριος Σωτηρόπουλος, Καθηγητής Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης ΕΚΠΑ (Μέλος της Τριμελούς
Συμβουλευτικής Επιτροπής)
4. Νικόλαος Παπασπύρου, Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
5. Ανδρέας Τσουρουφλής, Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
6. Νικόλαος Σημαντήρας, Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
7. Βασιλική Χρήστου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Το Δίκαιο της Ανάγκης, ως ένα από τα πλέον σύνθετα και πολύπλοκα τμήματα της έννομης τάξης και του δικαίου, περικλείει μια ομάδα εννοιών, όπως η «ανάγκη», οι «έκτακτες περιστάσεις», οι «κρίσεις» κ.ο.κ., που δεν αποκτούν συγκεκριμένη και προκαθορισμένη φύση, αλλά «σμιλεύονται από τα γεγονότα», καθότι συνιστούν όρους με αφηρημένο και υπό διαμόρφωση περιεχόμενο. Η διδακτορική διατριβή επιχειρεί καταρχάς να αναδείξει την ιστορική εξέλιξη του Δικαίου της Ανάγκης, όπως έχει διαμορφωθεί και καθιερωθεί μέσα τη διαλεκτική που γεννάται μεταξύ πραγματικότητας και κανόνων δικαίου. Και τούτο διότι, το Δίκαιο της Ανάγκης εγκαθιδρύει ένα είδος απαραίτητης ισορροπίας μεταξύ του Κράτους Δικαίου και της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας, γι’ αυτό και κρίθηκε ως πρωταρχικός στόχος του παρόντος έργου η αναζήτηση των καταβολών των εννοιών του Δικαίου της Ανάγκης, ώστε με την εξέταση των επιμέρους ιστορικών προσδιοριστικών στοιχείων αυτών να χαραχθούν δίοδοι ερμηνείας και συγκεκριμενοποίησης του περιεχομένου ενός δικαίου, που διά της κατάλληλης εφαρμογής του θα αποβεί σωτήριο για το κοινωνικό σύνολο και την Πολιτεία. Αξίζει να τονισθεί η σημασία της έρευνας της ιστορικής εξέλιξης των θεσμών της έκτακτης ανάγκης, η οποία διέπει το παρόν έργο στο σύνολό του, ως μια απαραίτητη συνιστώσα για την εξαγωγή συμπερασμάτων που θα συμβάλλουν τόσο στην κατανόηση της λειτουργίας των εν λόγω θεσμών, όσο και στη διαμόρφωση του θεωρητικού πλαισίου που επιχειρεί να εξηγήσει και να δικαιολογήσει την ύπαρξή τους. Παράλληλα, σημαντικό μέρος καταλαμβάνει η συγκριτική έρευνα -στην οποία είναι αφιερωμένο το πρώτο μέρος της παρούσας- και, οπωσδήποτε, δεν μπορεί να είναι εξαντλητική, παρά αποσκοπεί στην ανάδειξη των σημαντικότερων πτυχών του Δικαίου της Ανάγκης και της αντιμετώπισης των κρίσεων, μέσα από την παράθεση συγκεκριμένων παραδειγμάτων, καθώς και στην εξέταση επιλεγμένων εννόμων τάξεων. Συνάμα εξετάζεται η θεωρία, όπως αυτή διαμορφώθηκε διαχρονικά μέσα από την πρακτική εφαρμογή, αλλά και την θεωρητική επεξεργασία του «θεσμού της ανάγκης» από φιλοσόφους και στοχαστές του Δικαίου. Σε ένα τελευταίο επίπεδο σημασία έχει η ερμηνεία των συγκεκριμένων κάθε φορά νομικών διατάξεων που ρυθμίζουν το υπό εξέταση «Δίκαιο της Ανάγκης», η οποία συνιστά διανοητική εργασία στοχεύουσα στην εξαγωγή συγκεκριμένων συμπερασμάτων που ερείδονται επί της λογικής που διέπει τη Νομική Δογματική. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι πρέπει να υποτιμά κανείς τη σημασία που διαδραματίζουν οι προ-ερμηνευτικές προσεγγίσεις, οι οποίες βασίζονται -κατά κανόνα- στην αναγνώριση της ύπαρξης αξιών, που προϋπάρχουν μιας τυπικής νομικής διάταξης. Περαιτέρω, ιδιαίτερα σημαντικός κρίνεται ο ρόλος που διαδραματίζουν οι λεγόμενες «αόριστες νομικές έννοιες», οι οποίες θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι συνθέτουν την πλειοψηφία των εννοιών που απαντώνται στην ερμηνεία των κανόνων Δικαίου, καθώς στο Δίκαιο οι απολύτως ορισμένες έννοιες σπανίζουν. Αρκεί να σημειωθεί ότι η ερμηνεία του ιδίου κανόνα δικαίου δεν παραμένει αμετάβλητη, αλλά διαπλάθεται και συμβαδίζει με την ιστορική εξέλιξη και, από την άποψη αυτή, έχει περισσότερο δυναμικό, παρά στατικό χαρακτήρα. Έτσι, στο πρώτο μέρος της διδακτορικής διατριβής εξετάζεται η εξέλιξη του Δικαίου της Ανάγκης και των μορφών έκτακτης νομοθέτησης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται ειδικότερα το Δίκαιο της Ανάγκης, η κατάσταση πολιορκίας και η έκτακτη νομοθετική διαδικασία όπως αυτά διαμορφώθηκαν στην ελληνική έννομη τάξη από την εποχή των επαναστατικών συνταγμάτων μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στο ισχύον καθεστώς, καθώς στα τελευταία κεφάλαια εξετάζονται ειδικότερα οι περιπτώσεις αντιμετώπισης κρίσεων και, ιδίως της οικονομικής κρίσης από το 2010 κ.ε. και της υγειονομικής κρίσης από το 2020 κ.ε..
Λέξεις-κλειδιά:
Δίκαιο της Ανάγκης, Κατάσταση πολιορκίας, έκτακτη νομοθετική διαδικασία, Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, Συνταγματική Ιστορία, Πολιτική Ιστορία, Κατάσταση εξαίρεσης, Πράξεις Υπουργικού Συμβουλίου, Διαδικασία του κατεπείγοντος
