Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Μαρία Ευθυμίου, Καθηγήτρια, Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Βάσω Σειρηνίδου
Παρασκευάς Κονόρτας
Περίληψη:
Η παρούσα Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία (Μ.Δ.Ε.) πραγματεύεται τους εμφύλιους πολέμους της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, μέσα από τα Αρχεία Λαζάρου και Γεωργίου Κουντουριώτου 1821-1832 και το Αρχείον της Κοινότητος Ύδρας 1778-1832. Από το ξεκίνημά της η Ελληνική Επανάσταση, πέρα από το αίτημα για ελευθερία, έθεσε και το πολιτικό διακύβευμα της δημιουργίας εθνικού ανεξάρτητου κράτους. Ωστόσο, ποιος θα ήταν ο χαρακτήρας του κράτους που θα προέκυπτε μετά την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και ποιοι θα μετείχαν στα όργανα διοίκησης του νέου κράτους;
Μέσα από τον λόγο των πρωταγωνιστών των γεγονότων, και κυρίως των Υδραίων πολιτικών, των νικητών της εμφύλιας σύγκρουσης, όπως αυτός αποτυπώνεται στα Αρχεία Λαζάρου και Γεωργίου Κουντουριώτου και στο Αρχείον της Κοινότητος Ύδρας, η παρούσα μελέτη θα προσπαθήσει να ανιχνεύσει το αν ήταν αναπόφευκτη η σύγκρουση και κατά πόσο αυτή συνιστούσε τη «φυσιολογική» απόληξη μιας κατακερματισμένης προνεωτερικής κοινωνίας που έκανε τα πρώτα της βήματα προς τη συγκρότηση ενός σύγχρονου εθνικού κράτους. Θα προσπαθήσει, επίσης, να απαντήσει στο ερώτημα γιατί ο νικητής των εμφύλιων πολέμων ήταν οι πολιτικοί της Ύδρας και, συγκεκριμένα, η οικογένεια Κουντουριώτη και αν η έκβαση των γεγονότων θα μπορούσε να ήταν διαφορετική. Θα επιχειρήσει, δηλαδή, να δώσει τις απαντήσεις αυτές μέσα από τη ματιά των νικητών.
Η τεκμηρίωση στηρίχθηκε κατεξοχήν στην εκτενή αλληλογραφία των αδελφών Κουντουριώτη αλλά και άλλων προσώπων που έλαβαν μέρος στα γεγονότα των εμφυλίων, και στις αποφάσεις και διακηρύξεις της «Προσωρινής Διοίκησις της Ελλάδος», κατά τη χρονική περίοδο 1821-1825, οι οποίες βρίσκονται στα Αρχεία Λαζάρου και Γεωργίου Κουντουριώτου και στο Αρχείον της Κοινότητος Ύδρας. Το υλικό αυτό συνδυάστηκε με τη βασική βιβλιογραφία της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς και με άλλες πρωτογενείς πηγές, όπως τα Απομνημονεύματα αρκετών εκ των πρωταγωνιστών των γεγονότων.
Εισαγωγικά, εξετάζεται η σχέση επαναστάσεων και εμφύλιων πολέμων και δίνεται μια επισκόπηση των γεγονότων της εμφύλιας σύγκρουσης, ώστε να υπάρξει μία πρώτη επαφή με όσα πρόκειται να εκτεθούν στη συνέχεια. Η εργασία χωρίζεται σε τρία κεφάλαια με αρκετές υποενότητες. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στην οργάνωση του προεπαναστατικού ελλαδικού χώρου σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, η οποία θα καθορίσει στάσεις, νοοτροπίες και συμπεριφορές τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, και κατά τη διάρκεια του εμφύλιου σπαραγμού. Συγκεκριμένα, περιγράφεται η διοικητική οργάνωση της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και της Ύδρας, καθώς και ο ρόλος των κοτζαμπάσηδων, των αρματολών και των νοικοκυραίων αντίστοιχα, ως προϋπάρχοντες πολιτικοί παράγοντες. Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά τις διαδικασίες συγκρότησης κεντρικής Διοίκησης μέσα από τη σύγκληση των δύο Εθνοσυνελεύσεων και τις αντιπαλότητες και διενέξεις που αυτές παρήγαγαν. Καταδεικνύεται πως η Β΄ Εθνοσυνέλευση επιβεβαίωσε τον διχασμό των Ελλήνων, τη λήξη της οποίας ακολούθησε η τραγική πορεία προς τη ρήξη των δύο Σωμάτων της Διοίκησης, του Εκτελεστικού και του Βουλευτικού, η δημιουργία δύο Κυβερνήσεων και η συνακόλουθη ένοπλη αναμέτρηση. Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο περιγράφονται οι δύο φάσεις της εμφύλιας σύγκρουσης, με την οικογένεια Κουντουριώτη να έχει αποκτήσει κεντρικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα, μετά την εκλογή του Γεωργίου Κουντουριώτη ως Προέδρου του Εκτελεστικού Σώματος τον Δεκέμβριο του 1823. Αναδεικνύονται οι πολιτικοί χειρισμοί της Διοίκησης μέχρι την τελική επικράτηση και εμπέδωση της κυριαρχίας της κυβέρνησης Κουντουριώτη.
Στη βάση όλων αυτών, υποστηρίζεται το αναπόδραστο του εμφύλιου σπαραγμού, καθώς ως φαίνεται ήταν τόσο έντονα τα πάθη, και τόσο ισχυρή η προεπαναστατική κληρονομιά που δύσκολα θα μπορούσε να αποφευχθεί η σύγκρουση. Συμπεραίνεται, επίσης, πως ο νικητής του εμφύλιου πολέμου δεν θα μπορούσε να ήταν άλλος από τους πολιτικούς της Ύδρας και, συγκεκριμένα, την οικογένεια Κουντουριώτη, αλλά και το τέλος της σύγκρουσης διαφορετικό. Με μεγάλο ναυτικό παρελθόν το νησί της Ύδρας και οικονομική δύναμη οι άρχοντες του νησιού - και η οικογένεια Κουντουριώτη, - η συμβολή τους θεωρούνταν καθοριστική για την επιτυχή έκβαση του επαναστατικού εγχειρήματος. Δεδομένου του καίριου αυτού ρόλου τους αλλά και ενισχυμένη η κυβέρνηση Κουντουριώτη, με τα χρήματα των δύο δόσεων του αγγλικού δανείου, κατάφερε να μεταβάλλει τους πολιτικούς συσχετισμούς προς όφελός της και να επικρατήσει διά της βίας έναντι των πολιτικών της αντιπάλων.
Λέξεις-κλειδιά:
Ελληνική Επανάσταση, Εμφύλιοι πόλεμοι, Κουντουριώτης, Ύδρα, Αρχεία
