Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Π. Βαλαβάνης, ομότιμος καθηγητής, ΕΚΠΑ
Λ. Παλαιοκρασσά, ομότιμη καθηγήτρια , ΕΚΠΑ
Ε. Πέππα-Παπαϊωάννου, ομότιμη καθηγήτρια , ΕΚΠΑ
Σ. Κατάκης, επίκουρος καθηγητής, ΕΚΠΑ
Β. Μαχαίρα, διευθύντρια ερευνών, Κέντρο Ερεύνης της Αρχαιότητας
Γ. Ζάχος, Ερευνητής, Κέντρο Ερεύνης της Αρχαιότητας
Β. Αντωνιάδης, Ερευνητής Γ’ βαθμίδος, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών
Περίληψη:
Αντικείμενο της μελέτης αποτελεί η εξέλιξη του τοπίου της αττικής υπαίθρου που μεσολαβεί ανάμεσα στην Αθήνα και τον Πειραιά και το Φάληρο, μια έκταση που περιλαμβάνει τις σύγχρονες περιοχές των Πετραλώνων, του Ταύρου, του Αγ. Ι. Ρέντη, του Μοσχάτου, της Καλλιθέας, του Παλαιού και του Νέου Φαλήρου, με τη γραμμή του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου να τις διαπερνά κατά τρόπο αντίστοιχο με αυτόν των Μακρών Τειχών στην αρχαιότητα. Η έρευνα στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στα δημοσιευμένα αποτελέσματα των σωστικών ανασκαφών που έχουν διεξαχθεί στην περιοχή με παράλληλη παράθεση πληροφοριών τόσο από την αρχαία γραμματεία όσο και από περιηγητές των νεότερων χρόνων. Αποτέλεσμα ήταν η συλλογή δεδομένων από 311 θέσεις, 282 επακριβώς εντοπισμένες και 29 τοποθετημένες σε ευρύτερο χωρικό πλαίσιο, οι οποίες απέδωσαν πλήθος ευρημάτων με μια χρονολογική διασπορά από την Τελική Νεολιθική περίοδο μέχρι και τον 6ο αι. μ.Χ. Τα αρχαιολογικά αυτά δεδομένα διακρίθηκαν στις παρακάτω κατηγορίες: κατάλοιπα των Μακρών Τειχών, ιερά και δημόσια κτήρια, οικιστικές θέσεις, ταφικές θέσεις, εργαστηριακοί χώροι, οδοί, υδραυλικές κατασκευές και λοιπά ευρήματα όπου περιλαμβάνονται γλυπτά και μικροαντικείμενα που βρέθηκαν μεμονωμένα καθώς και οικοδομικά κατάλοιπα που δεν ήταν δυνατόν να ταυτιστούν περαιτέρω.
Η εργασία διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια. Στο πρώτο παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με την περιοχή, κάποια σχόλια για την μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, την εικόνα της περιοχής όπως διαφαίνεται στα έργα νεότερων περιηγητών, καθώς και τη μέχρι στιγμής σχετική ιστορία της έρευνας. Το δεύτερο πραγματεύεται το φυσικό τοπίο και πώς αυτό μεταβλήθηκε με το πέρασμα των αιώνων. Για τη διερεύνηση της μορφής του αρχαίου τοπίου αξιοποιήθηκαν πληροφορίες από αρχαία τοπωνύμια, περιηγητικές περιγραφές και χάρτες αλλά και τα πορίσματα σύγχρονων γεωλογικών ερευνών. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανθρώπινη επέμβαση στην περιοχή και η πολεοδομική εξέλιξη όπως αυτή προκύπτει από τα συλλεχθέντα δεδομένα. Τα ευρήματα παρουσιάζονται ανά κατηγορία και ανά χρονολογική περίοδο (προϊστορική, γεωμετρική, αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική, ρωμαϊκή και ύστερη αρχαιότητα). Παράλληλα, επιχειρείται συσχετισμός της διαμόρφωσης της περιοχής με τις ιστορικές εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στα μεγάλα αστικά κέντρα που την περιβάλλουν, την Αθήνα και τον Πειραιά. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται διερεύνηση επιμέρους τοπογραφικών ζητημάτων, όπως η εξακρίβωση του οδικού δικτύου και των ορίων των οικιστικών περιοχών, η αναζήτηση της θέσης σημαντικών οροσήμων της περιοχής (Βάραθρο, Ιππόδρομος, Φαληρικό τείχος) καθώς και των τριών αρχαίων δήμων που τοποθετούνται εκεί, η Ξυπέτη, το Φάληρο και οι Κειριάδες. Το πέμπτο κεφάλαιο αποτελεί μια προσπάθεια παρουσίασης των ίδιων των ανθρώπων που έζησαν στην περιοχή μέσα από τις προσωπογραφικές πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε από τα επιτύμβια σήματα που έχουν ανευρεθεί και από την αρχαία γραμματεία. Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο συνοψίζονται τα συμπεράσματα των επιμέρους κεφαλαίων και παρατίθεται η συνολική θεώρηση της εξέλιξης της περιοχής κατά το πέρασμα του χρόνου. Η εργασία συμπληρώνεται από κατάλογο θέσεων (Παράρτημα Ι), πίνακες με τεχνικά χαρακτηριστικά των σκελών των Μακρών Τειχών, των οδικών καταλοίπων και των ταφικών θέσεων ανά περίοδο (Παράρτημα ΙΙ), προσωπογραφικό κατάλογο (Παράρτημα ΙΙΙ), 16 χάρτες με τις θέσεις στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό και 9 τοπογραφικά σχέδια με τις θέσεις ανά χρονολογική περίοδο.
Λέξεις-κλειδιά:
Αθήνα, Αττική, τοπογραφία, Φάληρο, Πειραιάς, αρχαιότητα
