Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
1.Ευ. Πρωτοπαπαδάκη (Επόπτης) Αναπληρωτής καθηγητής εφαρμοσμένης Ηθικής , Τομέας φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
2.Σ. Τσινόρεμα (Μέλος) Καθηγήτρια Σύγχρονης, Νεότερης Φιλοσοφίας και Βιοηθικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης
3.Χ. Γιαπιτζάκη (Μέλος) Αναπληρωτής Καθηγητής Γενετικής στο Τμήμα Ιατρικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
4.Β. Νικολαΐδου-Κυριανίδου, Καθηγήτρια πολιτικής φιλοσοφίας, τομέας φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
5.Π. Πανταζάκο , Καθηγητής ηθικής φιλοσοφίας ΕΚΠΑ , τομέας φιλοσοφίας
6.Μ. Χωριανοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια ,Γνωστικό αντικείμενο: Πρακτική Φιλοσοφία - Ιατρική Ηθική τομεας φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
7. Ε. Ρεθυμιωτάκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, ΤΟΜΕΑΣ, Ιστορίας & Θεωρίας δικαίου Νομική Αθήνας
Περίληψη:
Αν θα μπορούσε να συνοψιστεί σε μια φράση η κεντρική θεματική της
παρούσας διδακτορικής διατριβής θα ήταν ο τρόπος και ο βαθμός επηρεασμού της
εφαρμογής των σύγχρονων γενετικών τεχνολογιών στην ευδαιμονία και την ευημερία
των ανθρώπινων γενεών του μέλλοντος. Ωστόσο, τα ζητήματα που εξετάζονται, οι
προσεγγίσεις που λαμβάνουν χώρα και οι απαντήσεις που εν μέρει δίδονται, είναι πολύ
περισσότερες και καλύπτουν πολλαπλά επιστημονικά και γνωσιακά πεδία. Στον
πυρήνα της προβληματικής της ερευνητικής μελέτης είναι τα δικαιώματα των
μελλοντικών γενεών, όσον αφορά στις πρακτικές της γενετικής, της γενετικής
μηχανικής και της βιοτεχνολογίας. Για την εξαγωγή συμπερασμάτων, γίνεται διεξοδική
ανάλυση των δεδομένων που προκύπτουν από τη νομική επιστήμη, τη βιολογία, την
κοινωνιολογία, την ανθρωπολογία και αναμφίβολα τη φιλοσοφία, την ηθική και τη
βιοηθική.
Στη διατριβή απαντάται το ποιες είναι οι μελλοντικές γενιές, το ποιοι είναι οι
τύποι των γενετικών διαδικασιών που εγείρουν ηθικούς προβληματισμούς, το ποια
είναι τα είδη των γενετικών παρεμβάσεων που «ανοίγουν» την ηθική διαλεκτική γύρω
από τα δικαιώματα, νομικά και ηθικά, των επόμενων γενεών, το πως οι σύγχρονες
γενετικές εξελίξεις επηρεάζουν τα μέλη των μελλοντικών γενεών, το πως οι γενετικές
και βιοτεχνολογικές εφαρμογές επιδρούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι στο οποίο πρόκειται
να ζήσουν οι άνθρωποι του αύριο. Υποστηρίζεται ότι οι μελλοντικές γενιές συνιστούν
έναν τύπο μιας μεγαλύτερης κατηγορίας ανθρώπων του μέλλοντος, που φέρουν
συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, τα οποία τους καθιστούν ευδιάκριτους, ότι
οι γονιδιωματικές παρεμβάσεις και οι τεχνολογίες της βλαστικής γραμμής που
τροποποιούν γενετικά τα άτομα των μελλοντικών γενεών είναι ηθικά αδικαιολόγητες,
ιδίως όταν δεν διασφαλίζεται ο απαιτούμενος έλεγχός τους, ότι η εφαρμογή των εν
λόγω γενετικών πρακτικών στα σημερινά άτομα στοχεύει στην ευημερία και τη ζωή
των μελλοντικών ατόμων, τα οποία όμως απειλούνται από την έκλειψη της γονιδιακής
τους ποικιλομορφίας.
Στο στόχαστρο της παρούσας έρευνας τίθενται οι γενετικές βιοτεχνολογίες που
αποσκοπούν στην ενίσχυση κι όχι τόσο στη θεραπεία ή την πρόληψη. Στο πλαίσιο
αυτό, ορίζεται εννοιολογικά η ενίσχυση και προσδιορίζονται οι αλλαγές που
3
ενδεχομένως επιφέρει στη ζωή των μελλοντικών γενεών. Αναφορικά με την κοινωνική
δικαιοσύνη, εξετάζονται οι επιπτώσεις των γενετικών ενισχύσεων και προτείνεται η
προαγωγή και η επιδότηση όλων εκείνων των διαδικασιών που ενδεχομένως θα
επιφέρουν τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη για το κοινωνικό σύνολο. Για να καταστεί
σαφέστερη η επίδραση μιας προηγμένης γενετικής-μηχανικής εφαρμογής, παρατίθεται
η μελέτη περίπτωσης CRISPR – CAS9, καθώς και τα ζητήματα που εγείρει η
υλοποίησή της σε επίπεδο δικαιοσύνης και ηθικής. Εφόσον, διαπιστώνεται ότι η
τεχνολογία της γενετικής μηχανικής και η παρέμβασή της στον τρόπο που ένα άτομο
διάγει τον βίο του δεν μπορεί να προσεγγιστεί ασφαλώς από τις θεωρίες της
διαγενεακής και διανεμητικής δικαιοσύνης, στα τελευταία κεφάλαια της διατριβής
λαμβάνει χώρα ο ηθικός έλεγχός της. Συγκεκριμένα, καταδεικνύεται η αναγκαιότητα
επικράτησης της ηθικής αυτονομίας, έναντι της ατομικιστικής φυσιοκρατικής
αυτονομίας και ελευθερίας της βούλησης, έτσι ώστε να καταστεί κατανοητή η
σχεσιακή διάσταση των γενετικών παρεμβάσεων αναφορικά με τις μελλοντικές γενιές.
Παράλληλα, επισημαίνεται η σημαντικότητα των ηθικών δικαιωμάτων στην
αξιοπρέπεια και στο μέλλον των έλλογων ατόμων, καθώς επίσης της ηθικής
στοιχειοθέτησης των συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων του ατόμου. Μέσω
της (βιο)ηθικής αποτίμησης των γενετικών τεχνολογιών, συνεπάγεται ότι η
λελογισμένη χρήση τους εξαρτάται από τον σεβασμό στο ηθικό καθήκον αναγνώρισης
της έλλογης ηθικής υποκειμενικότητας του αυριανού ανθρώπου.
Λέξεις-κλειδιά:
γενετική μηχανική, βιοτεχνολογία, μελλοντικές γενεές, ανθρώπινα δικαιώματα, δικαιοσύνη, αυτονομία, ηθική, βιοηθική
