Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
1. Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας Γεώργιος Βασίλαρος, Επιβλέπων.
2. Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Ευαγγελία Μαραγγιανού, Μέλος.
3. Καθηγητής Φιλοσοφίας Παναγιώτης Πανταζάκος, Μέλος.
4. Καθηγητής Φιλοσοφίας Ιωάννης Καλογεράκος, Μέλος.
5. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Ελένη Περδικούρη, Μέλος.
6. Καθηγητής Φιλοσοφίας Γεώργιος Αραμπατζής, Μέλος.
7. Καθηγητής Φιλοσοφίας Γεώργιος Στείρης, Μέλος.
Περίληψη:
Στον πυρήνα της κεντρικής προβληματικής της παρούσας διδακτορικής διατριβής εντοπίζεται η Ψυχή, η ύπαρξη της οποίας απασχολεί την ανθρωπότητα πολύ πριν τους Προσωκρατικούς φιλοσόφους. Συγκεκριμένα, το ερευνητικό ενδιαφέρον εστιάζεται στις θέσεις του Αριστοτέλη και των Νεοπλατωνικών, Πλωτίνου και Πρόκλου, από την πυκνή σκέψη των οποίων θα καταδειχθούν τα προβλήματα, κυρίως στο πλαίσιο της σχέσης ψυχής-σώματος, ψυχής-ύλης και δυισμού-μονισμού. Βασική επιδίωξή μου, είναι να αποτελέσει η μελέτη μια ολοκληρωμένη προσπάθεια εντρύφησης σε μια θεμελιώδη πτυχή της φιλοσοφικής ψυχολογίας.
Η προσέγγιση της ψυχής από τους τρεις φιλοσόφους, αναμφίβολα, εκκινεί από οντολογικά ερωτήματα και υποθέσεις, σχετικά με το τι είναι η ουσία, τι είναι το πνεύμα, τι είναι η ύλη και το ποια είναι η ταυτότητα του όντος, με την αιτία και το σκοπό της ύπαρξής του, με την ύπαρξη του θεού, με τη γνώση, με το πώς διαχωρίζεται ο κόσμος σε νοητό και αισθητό, με το που έγκειται η σχέση ψυχής και σώματος, με το πως επιτυγχάνεται η ευδαιμονία και η προσέγγιση με το Αγαθό, με τον ρόλο του νου, του Χρόνου, του Ενός και του δημιουργού.
Ο Αριστοτέλης υπήρξε ένας διανοητής που ασχολήθηκε επισταμένως με το ζήτημα της ψυχής, σηματοδοτώντας την πρώτη συστηματική ψυχολογία και έδωσε απαντήσεις στο πρόβλημα της σχέσης ή της διάκρισης ψυχής-σώματος. Παράλληλα, συνέδεσε τις επιμέρους λειτουργίες και τα μέρη της ψυχής σε ενιαία συστηματική θεώρηση και εν τέλει συνέθεσε την περί ψυχής αντίληψή του με τις αντίστοιχες φυσικές, βιολογικές, πολιτικές και ηθικές θέσεις του.
Ο Πλωτίνος έθεσε σε προσωπική βάση το πρόβλημα της ζωής της ψυχής του ανθρώπου, αφού προηγουμένως ακολούθησε μια πορεία προς τα έσω, ενδεδυμένη με έναν μανδύα μυστικισμού. Η περί ψυχής θεώρηση του Πλωτίνου είναι στην πραγματικότητα μια φιλοσοφία ζωής, σύμφωνα με την οποία η ατομική ψυχή ακολουθεί τη μυστική πορεία της ώσπου να επιτύχει τη σύνδεσή της με το Ένα και την ολοκλήρωσή της φύσης της. Ο Πλωτίνος αναφέρεται στη δύναμη της παρουσίας του θείου στοιχείου στην ανθρώπινη ψυχή και επισημαίνει την αναγκαιότητα απομάκρυνσης από τις ανάγκες της αίσθησης. Η σκέψη του Πλωτίνου είναι μεταφυσική και μυστικιστική.
Για τον Πρόκλο η ψυχή είναι μια οντότητα που βρίσκεται μεταξύ των γεννημένων και αληθινών όντων, αποτελούμενη από ένα κράμα ενδιάμεσων γενών, συνδεδεμένη με το σύνολο των μεσοτήτων, εναρμονισμένη βάσει της διατονικής αρμονίας, ικανή να ζει ταυτόχρονα διπλή και μονή ζωή. Αντίθετα με τον Αριστοτέλη, ο Πρόκλος δεν αποδέχεται ότι η ψυχή είναι η εντελέχεια ενός ενσώματου φυσικού, δυνητικά έμβιου οργανισμού. Η πρόκλεια ψυχή γίνεται η διαιρεμένη εικόνα του Νου με την εμπλοκή της διάνοιας, η οποία εν τέλει τη στρέφει προς τον Νου.
Οι προσεγγίσεις των τριών φιλοσόφων δεν είναι χωρίς δυσκολίες και προβλήματα, τα οποία έχουν απασχολήσει τους νεότερους και σύγχρονους μελετητές. Στο παρόν πόνημα θίγονται ζητήματα που αφορούν στη σχέση της ψυχής με την ύλη. Στην πυκνή και πολυδαίδαλη αριστοτελική συλλογιστική προκύπτουν προβλήματα σχετικά με την εντελέχεια και τον υλομορφισμό, ενώ στην εξίσου πολύπλοκη πλωτινική ψυχολογία εγείρονται προβληματικές σχετικά με την κριτική που άσκησε ο Πλωτίνος στην αριστοτελική σκέψη περί της σχέσης ψυχής και σώματος, ψυχής και ύλης. Κατά ανάλογο τρόπο, ο Πρόκλος άσκησε κριτική στον προκάτοχό του Πλωτίνο σχετικά με το ζήτημα της κακίας στην ψυχή, χωρίς ωστόσο ο ίδιος να αποφύγει τους σκοπέλους. Αναπόφευκτα, η εστίαση στα προβλήματα για την κατανόηση της σχέσης ψυχής-ύλης, σχετίζεται με το ζήτημα μετάβασης από τον δυισμό στον μονισμό.
Για την ολοκλήρωση της διατριβής, ακολουθήθηκε η μέθοδος της φιλοσοφικής κειμενοκεντρικής ανάλυσης.
Λέξεις-κλειδιά:
Ψυχή, Ψυχολογία, Αριστοτέλης, Νεοπλατωνισμός, Πλωτίνος, Πρόκλος
