Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Μάναλη Ευφροσύνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Παπίρης Σπυρίδων, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Λουκίδης Στυλιανός, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μπακάκος Πέτρος, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ροβίνα Νικολέττα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Παπαϊωάννου Ανδριάνα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Αϊδίνης Βασίλης, Ερευνητής Α΄, ΕΚΕΒΕ Αλέξανδρος Φλέμινγκ
Περίληψη:
Η ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση (ΙΠΙ) είναι μια χρόνια, προοδευτική διάμεση πνευμονοπάθεια άγνωστης αιτιολογίας, η οποία χαρακτηρίζεται από σχηματισμό ουλών και πάχυνση του πνευμονικού ιστού. Η ακριβής αιτία της ΙΠΙ δεν είναι πλήρως κατανοητή, αλλά πιστεύεται ότι περιλαμβάνει μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση γενετικών, περιβαλλοντικών και ανοσολογικών παραγόντων. Επί του παρόντος, δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία για την ασθένεια και οι θεραπευτικές επιλογές είναι περιορισμένες. Δύο φάρμακα, η πιρφενιδόνη και το nintedanib, έχουν εγκριθεί από τον FDA για τη θεραπεία της ΙΠΙ. Τα φάρμακα αυτά επιβραδύνουν την εξέλιξη και συμβάλλουν στην διαχείριση των συμπτωμάτων, παρόλα αυτά δεν θεραπεύουν πλήρως την ΙΠΙ.
Οι ινοβλάστες και οι μυοϊνοβλάστες στην ίνωση παρουσιάζουν έναν παθολογικό φαινότυπο που χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό και επιβίωση. Η συσσώρευση ινοβλαστών έχει προταθεί ότι βασίζεται στην ικανότητα τους να εισβάλλουν στην ECM και/ή να μεταναστεύουν κατά μήκος της. Κρίσιμη για αυτές τις διαδικασίες είναι η πρωτεόλυση της ECM μέσω των κυτταρικών προεξοχών που είναι γνωστά ως ποδοσώματα. Τα ποδοσώματα και τα invadopodia (γνωστά με τον όρο invadosomes) είναι δομές πλούσιες σε ακτίνη με πρωτεολυτική δραστηριότητα, που οδηγεί στην αποικοδόμηση της ECM. Η SH3PXD2A (γνωστή ωςTKS5) είναι μια πρωτεΐνη που εντοπίζεται και απαιτείται για το σχηματισμό των invadosomes. Μέχρι στιγμής, η Tks5 έχει βρεθεί να σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τον καρκίνο, συμμετέχοντας στην κυτταρική εισβολή των καρκινικών κυττάρων. Είναι γνωστό ότι οι πνευμονικοί ινοβλάστες (ΠΙ) παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά με τα καρκινικά κύτταρα, ένα από αυτά είναι η εισβολή στην ECM. Έτσι, το TKS5 και τα ποδοσώματα μπορεί να εμπλέκονται στην παθογένεια της ΙΠΙ και, ως εκ τούτου, εξετάσαμε περαιτέρω τον ρόλο τους.
Αυξημένη έκφραση του TKS5 ανιχνεύθηκε στον πνευμονικό ιστό ασθενών με ΙΠΙ και ποντικών με επαγόμενη από μπλεομυκίνη (BLM) πνευμονική ίνωση, που συσχετίζεται με την αυξημένη έκφραση της αλυσίδας κολλαγόνου τύπου Ι άλφα 1 (COL1A1). Διαπιστώθηκε ότι το προϊνωτικό περιβάλλον ο TGFβ, καθώς και η ινωτική ECM, επάγουν την έκφραση του TKS5 και τον σχηματισμό ροζετών ποδοσωμάτων στους ΠΙ, που οδηγεί στην αυξημένη εισβολή στην ECM. Τα ποδοσώματα διατηρήθηκαν ex vivo απουσία οποιασδήποτε διέγερσης, υποδεικνύοντας ότι ο σχηματισμός ποδοσωμάτων με τη βοήθεια του TKS5 αποτελεί εγγενή ιδιότητα των ΠΙ της ΙΠΙ. Tα Tks5+/- ποντίκια παρουσιάζονται ανθεκτικά στην επαγόμενη από BLM πνευμονική ίνωση. Η προστασία από τη νόσο οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον μειωμένο σχηματισμό ποδοσωμάτων στους ΠΙ και στη μειωμένη εισβολή της ECM, υποδεικνύοντας έτσι την ενεργοποίηση του TKS5 και τη διαμεσολαβούμενη από τα ποδοσώματα εισβολή της ECM ως κύριο παθογενετικό μηχανισμό στην πνευμονική ίνωση. Η ανάλυση προφίλ έκφρασης αποκάλυψε μια διασταυρούμενη σύνδεση ECM-ποδοσωμάτων και η φαρμακολογική ανάλυση χάρτη συνδεσιμότητας πρότεινε διάφορους αναστολείς που θα μπορούσαν να αποτρέψουν τον σχηματισμό ποδοσωμάτων και, συνεπώς, την πνευμονική ίνωση. Μεταξύ αυτών, η αναστολή της κινάσης Src φάνηκε να μετριάζει ισχυρά τον σχηματισμό ποδοσωμάτων σε ΠΙ, την εισβολή στην ECM, καθώς και την πνευμονική ίνωση σε τομές πνευμόνων κομμένες με ακρίβεια, μετά την χορήγηση BLM, γεγονός που υποδηλώνει ότι η φαρμακολογική στόχευση του σχηματισμού ποδοσωμάτων μέσω του TKS5 είναι μια πολύ υποσχόμενη θεραπευτική επιλογή στην πνευμονική ίνωση.
Επιπρόσθετα στην παρούσα διατριβή μελετήθηκε ο ρόλος του Versican (Vcan) στην παθογένεια της ΙΠΙ. Η Versican είναι μια μεγάλη πρωτεογλυκάνη της εξωκυττάριας μήτρας (ECM) που εντοπίζεται σε διάφορους ιστούς, συμπεριλαμβανομένου του πνεύμονα. H εξωκυττάρια μήτρα είναι μια δυναμική δομή, που αποτελείται από περισσότερες από 300 πρωτεΐνες, γλυκοζαμινογλυκάνες και ένζυμα, και χρησιμεύει ως δομικό ικρίωμα συμβάλλοντας στη μηχανική σταθερότητα που απαιτείται για τη σωστή λειτουργία των πνευμόνων. Η απορρύθμιση της σύνθεσης, της δομής, της ακαμψίας και της αφθονίας της ECM συμβάλλει σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένης της ΙΠΙ. Λόγω των πολυάριθμων ενδείξεων ότι η ECM εμπλέκεται στην παθογένεια της ΙΠΙ, η Versican, ως συστατικό της ECM, θα μπορούσε να εμπλέκεται και ως εκ τούτου επιδιώξαμε την περαιτέρω μελέτη του.
In silico μελέτες, σε σύνολα δεδομένων ανθρώπων και ποντικών, αποκαλύπτουν αυξημένη έκφραση του VCAN σε ασθενείς με ΙΠΙ και σε πνεύμονες ποντικών με επαγόμενη από μπλεομυκίνη πνευμονική ίνωση. Στους πνεύμονες ασθενών το VCAN εκφράζεται κυρίως από ινοβλάστες, μακροφάγα και δενδριτικά κύτταρα, όπου οι ΠΙ που εκφράζουν VCAN βρέθηκε ότι ανήκουν στον υποπληθυσμό που εκφράζει COL1A1 In vitro βρέθηκε ότι ο TGFβ διεγείρει την έκφραση του VCAN σε επίπεδο mRNA και πρωτεΐνης σε πνευμονικούς ινοβλάστες που προέρχονται από ανθρώπους και ποντικούς. Επιπλέον, η δύσκαμπτη ινωτική aECM επάγει την έκφραση του Vcan στους ινοβλάστες. Σε in vivo πειράματα, αυξημένη έκφραση του Vcan βρέθηκε σε ποντίκια αγρίου τύπου με επαγόμενη από μπλεομυκίνη πνευμονική ίνωση. Η ανοσοϊστοχημεία αποκάλυψε αυξημένα επίπεδα πρωτεΐνης Vcan στο βρογχικό επιθήλιο, στις ινωτικές περιοχές και στα μακροφάγα. Για την περαιτέρω διερεύνηση του ρόλου της Vcan στην ΙΠΙ, το μοντέλο της επαγόμενης από BLM πνευμονικής ίνωσης πραγματοποιήθηκε σε ποντίκια Vcan+/-. Η ετερόζυγη γενετική διαγραφή του Vcan οδηγεί σε επιδεινούμενο φαινότυπο πνευμονικής ίνωσης σε ποντίκια. Επίσης, η απομόνωση Vcan+/- πρωτογενών ΠΙ αποκάλυψε διαφορές σε βασικές κυτταρικές λειτουργίες, ενώ η διέγερση με TGFβ, επηρεάζει την mRNA έκφραση ινωτικών γονιδίων και επάγει το σχηματισμό ροζετών ποδοσωμάτων, οδηγώντας σε αυξημένη εισβολή. Συμπερασματικά, η επιδείνωση της νόσου στα ποντίκια Vcan+/- συσχετίζεται με τη διαταραχή της ομοιόστασης της ECM, τη διαφοροποίηση των αποκρίσεων του TGFβ, την αυξημένη προσκόλληση των ινοβλαστών και το σχηματισμό ποδοσωμάτων που οδηγούν σε αυξημένη μετανάστευση και εισβολή στην ECM.
