Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Καλογήρου Τζίνα: Καθηγήτρια- Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πάτσιου Βασιλική: Καθηγήτρια- Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Μαλαφάντης Κωνσταντίνος: Καθηγητής- Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δασκαλάκης Δημοσθένης: Καθηγητής - Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Κακάμπουρα Ρέα: Αναπληρώτρια Καθηγήτρια- Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δημάκη - Ζώρα : Αναπληρώτρια Καθηγήτρια- Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Κατσιαμπούρα Ιωάννα: Επίκουρη Καθηγήτρια- Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποσκοπεί στην ανάδειξη των ιστορικών στοιχείων που εντοπίζονται στην πεζογραφία της Λιλίκας Νάκου και πιο συγκεκριμένα στα μυθιστορήματα και στα διηγήματά της. Κύριος και πρωταρχικός σκοπός ήταν η δημιουργία μίας ουσιαστικής έρευνας γύρω από τις αφηγηματικές τεχνικές και γενικότερα τους λογοτεχνικούς τρόπους με τους οποίους η συγγραφέας κατορθώνει να αναπαραστήσει κομμάτια της ελληνικής ιστορίας μέσα από πεζογραφήματα που δεν ανήκουν στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος. Άραγε ένα λογοτεχνικό κείμενο κατέχει τη δύναμη να προσεγγίσει το ιστορικό παρελθόν και να το μεταφέρει στον αναγνώστη; Συστατικό στοιχείο της μελέτης και βασικό μεθοδολογικό εργαλείο αποτελούν οι ερμηνευτικές θεωρίες του Wilhelm Dilthey, του Martin Heidegger και του Georg Gadamer· θεωρίες που εστιάζουν στη σχέση του βιώματος με την ιστορία, στη θέση και στάση του μελετητή απέναντι στο προς ερμηνεία κείμενο, στη διαχρονικότητα ενός έργου, καθώς και στην αλληλεπίδρασή του τόσο με το ιστορικό παρελθόν όσο και με το παρόν του εκάστοτε αναγνώστη. Για την βαθύτερη κατανόηση της ιστορικής αναπαράστασης μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα της Νάκου επιτελείται μία βαθύτερη μελέτη ανάμεσα στη σχέση της ιστορίας με τη λογοτεχνία, καθώς και μία σύγκριση ανάμεσα στον ιστορικό και λογοτεχνικό λόγο, κυρίως μέσα από τα κείμενα του μεγάλου θεωρητικού της ιστορίας, Hayden White. Το θεωρητικό πλαίσιο της διατριβής ολοκληρώνεται μέσα από μία ενδελεχή μελέτη γύρω από την Κριτική που έχει γραφτεί για το Λογοτεχνικό έργο της συγγραφέα. Στη συνέχεια, μέσα από την επισταμένη έρευνα πάνω στα κείμενα της Νάκου διερευνώνται τα ιστορικά γεγονότα σε συνδυασμό με το προσωπικό βίωμα της συγγραφέα. Προσωπικό δράμα και ιστορία συμπορεύονται χωρίς το ένα να επισκιάζει το άλλο. Ουσιαστικά, η συγγραφέας λαμβάνει τον «εαυτό» από το αυτοβιογραφικό είδος και την ιστορία από το είδος του ιστορικού μυθιστορήματος και απεικονίζει τον εαυτό της ως μέλος της ιστορίας. Κατορθώνει να ταυτίσει το ατομικό τραύμα με το τραύμα ενός ολόκληρου έθνους και να μετουσιώσει την ατομική μνήμη σε συλλογική (collective memory). Απομονώνοντας τα ιστορικά στοιχεία από το συνολικό λογοτεχνικό έργο της Νάκου αποκαλύπτεται η γραμμική πορεία της ιστορίας, η οποία δεν προβάλλεται μόνο ως παρελθόν και παρόν, αλλά και ως μέλλον. Αποδεικνύεται ότι κάθε ιστορική περίοδος και κάθε ιστορικό θέμα αναπαρίσταται με διαφορετικές αφηγηματικές τεχνικές. Κατ’ επέκταση, κάθε ιστορική ενότητα αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο και μελετάται αυτόνομα και με βάση το δικό του θεωρητικό εργαλείο. Ακολούθως, οι πολεμικές συρράξεις από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τον Ψυχρό Πόλεμο, καθώς και οι συνέπειές τους αναδύονται μέσα από τις θεωρίες του τραύματος, τη λειτουργία της μνήμης, τις τεχνικές του μαγικού ρεαλισμού, αλλά και μέσα από τη συμβολική δύναμη της γλώσσας. Η πολιτική κατάσταση της χώρας εκφράζεται μέσα από τους ίδιους τους δευτερεύοντας ήρωες, οι οποίοι λειτουργώντας ως χορός αρχαίας τραγωδίας, λειτουργούν ως φορείς της ίδιας της ιστορίας. Με το σημειωτικό τετράγωνο του Julien Greimas και τα κείμενα του György Lukács φανερώνεται ολοκληρωμένα η ιδεολογική αναπαράσταση, καθώς δεν αναδεικνύεται μόνο το ταξικό χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, αλλά και η πολιτική τοποθέτηση των ηρώων ανάλογα με τη θέση τους στην κοινωνική πυραμίδα. Γενικότερα, η συγγραφέας εκφράζει την ανάγκη για συλλογικότητα και για μία Κοινωνική Μεταρρύθμιση που θα οδηγήσει στη δημιουργία μίας «κοινωνίας πολιτών», όπου ο αστός δεν θα στρέφει την πλάτη του στους φτωχούς. Ο έρωτας, η μητρότητα, η σχέση με τη μητέρα και η γυναικεία χειραφέτηση είναι θέματα που συναντώνται διάσπαρτα στο πεζογραφικό έργο της Λιλίκας Νάκου και παρουσιάζονται με αφηγηματική πληρότητα. Τα ζητήματα αυτά ακολουθούν το μοτίβο της Νέας Γυναίκας και για αυτό το λόγο ερμηνεύονται με βάση τη θεωρία της φεμινιστικής κριτικής. H Hélène Cixous, η Sandra Gilman και η Susan Gubar είναι μερικές από τις θεωρητικούς της φεμινιστικής κριτικής, κείμενα των οποίων αξιοποιήθηκαν στην κατανόηση της αναπαράστασης του γυναικείου, καθώς η συγγραφέας παρουσιάζει στο έργο της πολλά χαρακτηριστικά της γυναικείας γραφής (ecriture feminine). Η χρήση συγκεκριμένης στερεοτυπικής γλώσσας ακυρώνει το παγιωμένο αστικό στερεότυπο του γυναικείου φύλου και προτάσσει το πρότυπο της χειραφετημένης γυναίκας, έτσι όπως το ορίζουν οι επιταγές της αριστερής ιδεολογίας. Η συγγραφέας κατορθώνει μέσα από το έργο της να υψώσει τη φωνή των γυναικών, να τις καταστήσει ομιλούντα υποκείμενα και να τους προσφέρει μία θέση στην ιστορία. Τελικά, διαπιστώνεται πως η Λιλίκα Νάκου ως ιστορικό ον δέχεται τις επιδράσεις από το περιβάλλον της, αφομοιώνει εκείνες που είναι αποτέλεσμα βιώματος και διαμορφώνει την εσωτερική της εμπειρία. Αυτήν την εσωτερική εμπειρία τη διατυπώνει μέσα από το γλωσσικό σύστημα και την τροπολογία του και την οργανώνει σε συστήματα παραγωγής νοήματος. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργεί την αίσθηση της βιωμένης πραγματικότητας, δημιουργεί αυτό που ο Raymond Williams αποκαλεί δομή της αίσθησης. Δεν αποκαθιστά την αλήθεια, δεν δημιουργεί πιστό αντίγραφο της πραγματικότητας, αλλά μετατρέπει το ιστορικό παρελθόν σε αισθητικό δημιούργημα. Η διατριβή ολοκληρώνεται με τη διατύπωση συμπερασμάτων, το παράθεμα της εργογραφίας της Λιλίκας Νάκου και την πλήρη βιβλιογραφία.
Λέξεις-κλειδιά:
ιστορία, αναπαράσταση, σημειωτικό τετράγωνο, Greimas, Hayden White, φεμινιστική κριτική, γυναικεία γραφή, πόλεμος, σώμα, τραύμα, βίωμα, μνήμη
