Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Ανδρέας Χ. Λάζαρης, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γεώργιος Αγρογιάνννης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Νικόλαος Γ. Καβαντζάς, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γεωργία Ελένη Θωμοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ειρήνη Θυμαρά, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Σπυρίδων Πουρναράς, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνος Νάστος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η διδακτορική διατριβή ξεκινά με το γενικό μέρος και την ενότητα της εισαγωγής που γνωρίζει τον αναγνώστη με το θέμα. Αποκαλύπτει ότι η έρευνα διεξήχθη στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιο Αθηνών κατά τη διάρκεια της περιόδου του lockdown, όπου τα μαθήματα σε όλα τα πανεπιστήμια της χώρας έπρεπε να παραδίδονται διαδικτυακά, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning). Συνεπώς, δεδομένου ότι η πανδημία απαιτούσε τη διαδικτυακή διδασκαλία ανεξαρτήτως αριθμού φοιτητών, της φύσης του μαθήματος και της ετοιμότητας και προσαρμοστικότητας της σχολής για τη μετάβαση στη διαδικτυακή διδασκαλία, όσον αφορά τις δυνατότητες του προσωπικού και την τεχνολογική αποτελεσματικότητα, κρίθηκε ως εξέχουσας σημασίας να ζητηθεί η γνώμη των φοιτητών της ιατρικής σχολής σχετικά με την εκπαίδευση που έλαβαν μέσω των εφαρμοσμένων μεθόδων e-learning. Επιπλέον, αυτή η έρευνα αξιολογεί το μάθημα Παθολογικής Ανατομικής σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή των φοιτητών και τη δυναμική της αλληλεπίδρασης μεταξύ αυτών και του καθηγητή. Επισημαίνεται ότι αυτή η έρευνα δεν εξετάζει το περιεχόμενο των μαθημάτων αλλά επικεντρώνεται στη διαδικτυακή διδακτική διαδικασία και την ανατροφοδότηση των φοιτητών.
Στην επόμενη ενότητα η Βιβλιογραφική Ανασκόπηση των μελετών που αξιολογούν την τηλεκπαίδευση σε μαθήματα παθολογοανατομίας, αποκαλύπτει έλλειψη ερευνών στο συγκεκριμένο πεδίο. Αυτό το επιστημονικό κενό σχετικά με την αξιολόγηση της εφαρμοσμένης τηελεκπαίδευσης στο μάθημα της Παθολογικής Ανατομικής είχε παρατηρηθεί ακόμα και πριν από την παγκόσμια πανδημία. Σε αντίθεση με την πλειοψηφία των ιατρικών μελετών που χρησιμοποιούν ερωτηματολόγια για την αξιολόγηση είτε της ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης είτε της συνδυαστικής (δηλαδή μαθημάτων με φυσική παρουσία και με ασύγχρονη τηλεκπαίδευση), η παρούσα έρευνα επικεντρώνεται αποκλειστικά στις μεθόδους και τους πόρους της τηλεκπαίδευσης, που αντικατέστησαν εξολοκλήρου τις παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας στην τάξη και το εργαστήριο. Είναι πρωτοποριακή καθώς πραγματοποιήθηκε χρησιμοποιώντας τις online μεθόδους ως αποκλειστικές μεθόδους παράδοσης της ιατρικού μαθήματος. Ο κύριος στόχος αυτής της έρευνας είναι η αξιολόγηση της τηλεκπαίδευσης που εφαρμόστηκε στο σύνολο των μαθημάτων Παθολογικής Ανατομικής για ολόκληρο το ακαδημαϊκό εξάμηνο.
Η ενότητα που ακολουθεί παρέχει τις Εννοιολογικές Αποσαφηνίσεις των βασικών όρων της έρευνας. Αναλύει την τηλεκπαίδευση ως μέθοδο διδασκαλίας, συμπεριλαμβανομένης της διάκρισής της σε σύγχρονη και ασύγχρονη. Επιπλέον, εξετάζει τους όρους "συμμετοχή" και "διαδραστικότητα" ως ουσιώδεις πτυχές των σύγχρονων διαδικασιών διδασκαλίας μέσω της τηλεκπαίδευσης. Η ενότητα αναφέρεται επίσης στη χρήση εκπαιδευτικών βίντεο ως εργαλείων ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης, λαμβάνοντας υπόψη την ευρεία αποδοχή των βιντεοσκοπημένων μαθημάτων κατά τη διάρκεια του εξαμήνου της υποχρεωτικής εφαρμογής της τηλεκπαίδευσης στο μάθημα της Παθολογικής Ανατομικής. Τέλος, αναφέρεται στον όρο "αξιολόγηση της διδασκαλίας από τους φοιτητές," που αποτελεί αντικείμενο έντονης επιστημονικής συζήτησης στους κόλπους των εκπαιδευτικών ερευνών αξιολόγησης .
Το Νομοθετικό Πλαίσιο της επιβεβλημένης τηλεκπαίδευσης στα πανεπιστήμια της Ελλάδας αποτελεί την επόμενη ενότητα της διατριβής. Σε αυτήν αναφέρονται όλες οι υπουργικές αποφάσεις και οι νόμοι, που επέβαλαν την τηλεκπαίδευση ως τη μοναδική μέθοδο διδασκαλίας για το μεγάλο χρονικό διάστημα της περίοδο του lockdown, για όλα τα είδη σχολείων, συμπεριλαμβανομένης της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Αναφέρονται τριάντα τέσσερα Φύλλα Εφημερίδες της Κυβέρνησης (ΦΕΚ) από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι τον Ιούλιο του 2021. Σύμφωνα με όλα αυτά τα νομικά έγγραφα, η τηλεκαίδευση έπρεπε να εφαρμόζεται, ανεξαρτήτως της φύσης και της επιστήμης που διδάσκεται στους φοιτητές, σε όλα τα πανεπιστήμια. Δεν αναφέρονταν ωστόσο λεπτομέρειες σχετικά με την ηλεκτρονική συνδεσιμότητα ή την τεχνική ετοιμότητα των τμημάτων και του προσωπικού τους.
Το Εκπαιδευτικό Πλαίσιο της Έρευνας είναι η τελευταία ενότητα του γενικού μέρους της διατριβής και παρέχει μια επισκόπηση του τρόπου διδασκαλίας της Παθολογικής Ανατομικής ‘όπως οργανώνεται και προγραμματίζεται παραδοσιακά. Αρχικά περιγράφει τον τυπικό τρόπο οργάνωσης υπό φυσιολογικές συνθήκες, χωρίς τις διαταραχές που προκαλεί η καραντίνα, συμπεριλαμβανομένης της διαίρεσης των φοιτητών και μιας ποικιλίας μαθημάτων. Στη συνέχεια, η ενότητα περιγράφει τη μετατροπή της διδασκαλίας του μαθήματος, σε μια "έκδοση" πανδημίας, αναλύοντας λεπτομερώς την επιλεγμένη πλατφόρμα για τη σύγχρονη τηλεκπαίδευση, τους τύπους των διδασκόμενων μαθημάτων και τη διάρκειά τους. Αναφέρει επίσης τον αριθμό των εγγεγραμμένων φοιτητών (Ν=257) στο μάθημα Παθολογίας και την έγκριση (429/2021) που παραχωρήθηκε από την Επιτροπή Ηθικής του Ιδρύματος για την έρευνα αυτή.
Το ειδικό μέρος αρχίζει με την ενότητα της Μεθοδολογίας, η οποία διαιρείται σε δύο υποενότητες: "Εφαρμοσμένη Τηλεκπαίδευση στην Παθολογική Ανατομική" και "Αξιολόγηση της Τηλεκπαίδευσης στην Παθολογική Ανατομική". Στην πρώτη υποενότητα, η οποία διαιρείται περαιτέρω σε "Σύγχρονη Τηλεκπαίδευση στην Παθολογική Ανατομική" και "Ασύγχρονη Τηλεκπαίδευση στην Παθολογική Ανατομικής", παρατηρήθηκε η διαδικτυακή συμμετοχή σε επτά διαφορετικές χρονικές στιγμές κατά τη διάρκεια κάθε αξιολογούμενου ηλεκτρονικού μαθήματος. Τα συλλεγμένα δεδομένα οδήγησαν σε ποσοτική ανάλυση, χρησιμοποιώντας στατιστικές μεθόδους για την ανάλυση και την παρουσίαση των αποτελεσμάτων σε αριθμητική μορφή, χρησιμοποιώντας το λογισμικό SPSS. Τα μοτίβα αλληλεπίδρασης μεταξύ καθηγητών και φοιτητών αναγνωρίστηκαν και κατατάχθηκαν βάσει του περιεχομένου. Επιπλέον, στην ενότητα αναφέρεται ο αριθμός των προβολών των καταγεγραμμένων ηλεκτρονικών μαθημάτων όταν όλα τα βίντεο ανέβηκαν, με ανανεώσεις ανά 15 ημερών. Για τη στατιστική ανάλυση, χρησιμοποιήθηκε η Ανάλυση της Διακύμανσης (ANOVA) για να προσδιοριστεί η σημαντικότητα του χρόνου που κάθε βίντεο ανέβηκε στην ψηφιακή πλατφόρμα του μαθήματος. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης t-tests για να αξιολογηθεί η σημαντικότητα των αλλαγών στον αριθμό των προβολών σχετικά με το χρόνο πριν από τις εξετάσεις.
Για την Αξιολόγηση της εφαρμοσμένης τηλεκπαίδευσης στο μάθημα της Παθολογικής Ανατομικής, διανεμήθηκε ένα δομημένο ερωτηματολόγιο που αποτελούνταν από 17 ερωτήσεις στους εγγεγραμμένους φοιτητές (N=257). Εντυπωσιακά, το 80,5% από αυτούς το συμπλήρωσε εθελοντικά και επέστρεψε έγκυρα ερωτηματολόγια. Συγκεντρώθηκε ένας πολύ μεγάλος όγκος δεδομένων που κατατάχθηκε και κατηγοριοποιήθηκε. Η ανάλυση δεδομένων πραγματοποιήθηκε χρησιμοποιώντας το στατιστικό πρόγραμμα ανοιχτής αρχιτεκτονικής PSPP v1.5.1. Για τον έλεγχο της εγκυρότητας των στοιχείων του ερωτηματολογίου που χρησιμοποιήθηκε στη έρευνα, πραγματοποιήθηκε παραγοντική ανάλυση (factor analysis), με ανάλυση κυρίων συνιστωσών (PCA), με χρήση περιστροφής Varimax. Η παραγοντική ανάλυση των στοιχείων της παθολογίας παρήγαγε δύο κλίμακες, τις Pathology E-Class Items και Pathology E-Class Material. Η αξιοπιστία (reliability) των κλιμάκων του ερωτηματολογίου μετρήθηκε με την Cronbach' s alpha. Για την επιλογή παραμετρικών ή μη παραμετρικών τεστ πραγματοποιήθηκε ανάλυση κανονικότητας (normality analysis) χρησιμοποιώντας το κριτήριο Kolmogorov–Smirnov (K-S). Η ανάλυση κανονικότητας έδειξε μη κανονική κατανομή του δείγματος, επομένως χρησιμοποιήθηκαν μη παραμετρικά τεστ. Διεξήχθη το μη παραμετρικό τεστ Kruskal–Wallis, το οποίο αποκάλυψε στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των κλιμάκων (scales) και των στοιχείων (items) από τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου της έρευνας. Η ανάλυση των μέσων όρων έδειξε που βρίσκονται αυτές οι διαφορές.
Η έρευνα υιοθέτησε λοιπόν μεθοδολογική τριγωνοποίηση καθώς χρησιμοποίησε για την συλλογή των δεδομένων παρατήρηση στο πεδίο (τηλεμάθημα), συλλογή των ψηφιακών αποτυπωμάτων αναρτημένων αρχείων (video analytics) και απαντήσεις από ερωτηματολόγιο. Παράλληλα πραγματοποιήθηκε πολλαπλώς στατιστική ανάλυση με τη χρήση SPSS, PSPP, ANOVA, T-tests και Παραγοντικών Αναλύσεων.
Στην επόμενη ενότητα, Αποτελέσματα, περιέχονται τα ευρήματα της έρευνας, ποικίλα, εκτενή και ενδιαφέροντα. Παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά στο μέσο ποσοστό συμμετοχής των φοιτητών ανάμεσα στα επτά χρονικά σημεία κάθε διαδικτυακού μαθήματος. Ωστόσο, η διαφορά στο μέσο ποσοστό συμμετοχής των φοιτητών σε όλα τα αξιολογηθέντα διαδικτυακά μαθήματα δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Τα στοιχεία της διαδραστικότητας αποτυπώθηκαν σε πίνακα και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ καθηγητών και φοιτητών κατηγοριοποιήθηκαν με βάση το περιεχόμενό τους. Βρέθηκε ότι ο καθηγητής έθετε ερωτήσεις στους φοιτητές κάθε 2 έως 5 λεπτά κατά τη διάρκεια κάθε μαθήματος και εργαστηρίου μέσω σύγχρονης τηλεκπαίδευσης. Σε σχέση με τις απαντήσεις, οι φοιτητές συνήθως έγραφαν 3 έως 6 απαντήσεις στη συνομιλία. Καθώς αυξάνονταν τα διαδικτυακά μαθήματα σύγχρονης τηλεκπαίδευσης, οι φοιτητές έθεταν περισσότερες ερωτήσεις, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Επιπλέον, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στον αριθμό των προβολών των διαδικτυακών μαθημάτων κατά τη διάρκεια του διμήνου που προηγείται των εξετάσεων. Ο χρόνος αναγνωρίστηκε ως στατιστικά σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την προβολή κι επίδραση ενός εκπαιδευτικού βίντεο.
Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τις απαντήσεις στα ερωτηματολόγια που διανεμήθηκαν δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των φοιτητών αξιολόγησε πολύ θετικά δεκαπέντε από τα δεκαεπτά στοιχεία του ερωτηματολογίου για την τηλεκπαίδευση που εφαρμόστηκε στο μάθημα της Παθολογικής Ανατομικής. Τα δύο υπόλοιπα στοιχεία, η πλατφόρμα HIPON και τα διαδικτυακά μαθήματα Microlabs, αξιολογήθηκαν θετικά από σχεδόν τον μισό αριθμό των φοιτητών. Περίπου το 93% του πληθυσμού της έρευνας εξέφρασαν τη γνώμη ότι η τηλεκπαίδευση μπορεί να ενσωματωθεί στο πρόγραμμα σπουδών της ιατρικής σχολής συνδυαστικά με τα παραδοσιακά μαθήματα στην αίθουσα. Από αυτούς, το 62,8% (N = 130) των φοιτητών απάντησε θετικά σε μεγάλο βαθμό, ενώ το 30,4% (N = 63) απάντησε θετικά σε μικρό βαθμό. Εντοπίστηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δημογραφικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων (φύλο, μόνιμη κατοικία, εργασιακή κατάσταση) και των αξιολογήσεών τους σχετικά με τα διάφορα στοιχεία της παρεχόμενης τηλεκπαίδευσης.
Στην ενότητα Συζήτηση που ακολουθεί, πραγματοποιείται η διαδικασία της ερμηνείας. Σε αυτήν την ενότητα, αναλύονται και ερμηνεύονται διάφορες πτυχές, όπως η Συμμετοχή, η Αλληλεπίδραση, τα Εκπαιδευτικά Βίντεο και όλα τα στοιχεία του ερωτηματολογίου, μόνες τους και μεταξύ τους. Η ενότητα της συζήτησης τονίζει επίσης τη συνέπεια της έρευνας στον τομέα της τηλεκπαίδευσης ως μεθόδου διδασκαλίας. Δόθηκε εκ των πραγμάτων ιδιαίτερη έμφαση στο μάθημα της Παθολογικής Ανατομικής και τη μέθοδο διδασκαλίας μέσω διαδικτύου, με στόχο τη βελτίωσή της, ιδίως σε περιπτώσεις όπου το διαδικτυακό μάθημα υιοθετείται πλήρως, για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα. Προτείνεται τα στοιχεία της τηλεκπαίδευσης που προέκυψαν από την παρούσα έρευνα, τόσο της σύγχρονης όσο και της ασύγχρονης, να χρησιμοποιηθούν είτε κατά την υιοθέτηση online διδασκαλίας ιατρικών μαθημάτων όσο και σε συναφείς έρευνες εφαρμογής και αξιολόγησης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Στην τελευταία ενότητα, παρουσιάστηκαν τα "Συμπεράσματα" κυρίως σε λίστα, για να διασφαλιστεί η σαφήνεια και η ευκολία στην κατανόηση. Ως κύριο αξιολογικό συμπέρασμα βρέθηκε πώς η μέθοδος της τηλεκπαίδευσης που χρησιμοποιήθηκε στο μάθημα της Παθολογικής Ανατομικής έλαβε συντριπτικά θετικά σχόλια από τους φοιτητές. Η εκτενής συλλογή δεδομένων, ο όγκος της στατιστικής ανάλυσης και η εμπεριστατωμένη ερμηνεία που ακολούθησε καθιστούν τα συμπεράσματα αυτής της έρευνας τόσο μοναδικά όσο και υψίστης σημασίας στον τομέα της ιατρικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης γενικότερα. Η μελέτη αυτή φωτίζει την ποιότητα των διδακτικών διαδικασιών που προσφέρονται στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών και επισημαίνει τη σημασία της συνεχούς βελτίωσης των εκπαιδευτικών πρακτικών.
