Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Ροβίνα Νικολέτα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Κορδούτης Παναγιώτης, Καθηγητής, Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Βασιλειάδης Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Νανάς Σεραφείμ, Καθηγητής,Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μπρουσκέλη Βασιλική, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Ψυχολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Ρούτση Χριστίνα, Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μάγειρα Ελένη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, Αθήνα
Περίληψη:
Εισαγωγή: Οι ασθενείς με χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια (ΧΚΑ) παρουσιάζουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν στρες και κατάθλιψη σε σχέση με το γενικό πληθυσμό ενώ παράλληλα βιώνουν χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή τους (Rutledge & Reis, 2006; Easton et al., 2016· Tsabedze et al., 2021). Η υψηλή ψυχική συννοσηρότητα των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια υποδεικνύει την ανάγκη μελέτης ψυχοκοινωνικών παραγόντων που σχετίζονται με το στρες, την κατάθλιψη και μπορούν να προβλέψουν ικανοποίηση από τη ζωή. Επιπρόσθετα, τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο της καρδιακής αποκατάστασης γίνεται πιο εντατική προσπάθεια συμπερίληψης ψυχολογικών παρεμβάσεων. Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας η αποτελεσματικότητα χρήσης ψυχολογικών παρεμβάσεων είναι υπό διερεύνηση. Από τη μία μελέτες δείχνουν ότι η ενίσχυση της καρδιακής αποκατάστασης με ψυχολογικές παρεμβάσεις φαίνεται ανώτερη της αποκατάστασης που περιλαμβάνει μόνο άσκηση (Blumenthal, et al.,2016), από την άλλη υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι η ψυχολογική παρέμβαση δεν είχε σημαντική επίδραση στη βελτίωση ψυχολογικών παραμέτρων σε ασθενείς με ΧΚΑ (Wu, 2018). Ως εκ τούτου προκύπτει η ανάγκη να διαπιστωθεί ποια σύνθεση ψυχολογικών παρεμβάσεων είναι αποτελεσματική για τον πληθυσμό αυτό.
Σκοπός: Σκοπός της μελέτης ήταν η διερεύνηση της επίδρασης ψυχολογικής παρέμβασης που περιλαμβάνει ψυχοεκπαίδευση, τεχνικές διαχείρισης στρες και θετική ενίσχυση των αυτοπεριποιητικών συμπεριφορών στο στρες, στην κατάθλιψη και στην ικανοποίηση από τη ζωή ασθενών με ΧΚΑ. Επιπλέον μελετήθηκε η συσχέτιση των στρεσογόνων γεγονότων ζωής, της κοινωνικής δικτύωσης και του νοήματος της ζωής στο στρες, την κατάθλιψη και την ικανοποίηση από τη ζωή.
Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε κλινική τυχαιοποιημένη μελέτη με παράλληλες ομάδες. Στη μελέτη συμμετείχαν 36 ασθενείς με ΧΚΑ που συμμετείχαν σε πρόγραμμα αποκατάστασης με άσκηση στο εργαστήριο κλινικής εργοσπιρομετρίας, άσκησης και αποκατάστασης, στο Γενικό Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» τα έτη 2017-2020. Χρησιμοποιήθηκαν κλίμακες αυτοαναφοράς,. Οι συμμετέχοντες ήταν στην πλειονότητα τους άντρες (25 άντρες προς 11 γυναίκες) μέσης ηλικίας 56±10 έτη και με κλάσμα εξώθησης <50%. Δεκαοχτώ τυχαιοποιήθηκαν στην ομάδα παρέμβασης (ΟΠ) και 18 στην ομάδα ελέγχου (ΟΕ). Όλοι οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν πρόγραμμα αποκατάστασης με άσκηση 3 φορές την εβδομάδα για 12 εβδομάδες. H ομάδα παρέμβασης έλαβε το ίδιο πρόγραμμα άσκησης με επιπλέον ψυχολογική υποστήριξη (1/ εβδομάδα/45 λεπτά/3 μήνες) με βασικά εργαλεία την ψυχοεκπαίδευση, διαφραγματικές αναπνοές και προοδευτική μυϊκή χαλάρωση και έλαβαν θετική ενίσχυση κατά τις εκδηλώσεις επιθυμητών αυτοπεριποιητικών συμπεριφορών υγείας. Πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις πριν και μετά την παρέμβαση και οι τιμές αναφέρονται σε μέση τιμή και τυπική απόκλιση.
Αποτελέσματα: Μετά από 12 εβδομάδες αποκατάστασης παρατηρήθηκε μείωση της κατάθλιψης στην ΟΠ:[3.4(4.0) σε 1.6(2.4)], p = .003 σε σχέση με την ΟΕ: [3.6(3.4) σε 4.0(3.7)] p = .32 και η διαφορά μεταξύ των ομάδων ήταν στατιστικά σημαντική (p < .001). Όλοι οι ασθενείς παρουσίασαν μείωση στις τιμές του στρες ΟΠ: από [14.3(8.6) σε 9.1(7.4)], p < .001 έναντι ΟΕ: από [13.2(9.8) σε 8.6(5.9], p < .001 χωρίς σημαντική διαφορά μεταξύ τους (p > .05). Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκε αύξηση στην ικανοποίηση από τη ζωή στην ΟΠ: από [23.8(5.2) σε 30.8(3.5)] p < .001 έναντι της ΟΕ: από [26.0(6.91) σε 20.2(6.5)] p < .001 με σημαντική διαφορά μεταξύ τους (p < .01). Αναφορικά με τις συσχετίσεις μεταξύ των βασικών μεταβλητών της μελέτης προέκυψε ότι το άγχος των ασθενών συσχετίστηκε αρνητικά (p<.01) με την ικανοποίηση από τη ζωή (r=-.49), την παρουσία και την αναζήτηση νοήματος στη ζωή (r=-.65 & r=-.43, αντίστοιχα) και την κοινωνική δικτύωση (r=-.41). Η ικανοποίηση από τη ζωή συσχετίστηκε θετικά (p<0,05) με την παρουσία νοήματος στη ζωή (r=,40) και το κοινωνικό δίκτυο (r=,35). Η παρουσία νοήματος στη ζωή συσχετίστηκε θετικά (p<.01) με το κοινωνικό δίκτυο (r=.48), ενώ τα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής συσχετίστηκαν αρνητικά με το κοινωνικό δίκτυο (r=-.51).
Στη συνέχεια κατασκευάστηκαν τρία προβλεπτικά μοντέλα (εξαρτημένες μεταβλητές: στρες, κατάθλιψη και ικανοποίηση από τη ζωή, ανεξάρτητες μεταβλητές: επτά από τα στρεσογόνα γεγονότα ζωής, νοηματοδότηση της ζωής ( ύπαρξη & αναζήτηση), κοινωνική δικτύωση, φύλο, βαρύτητα καρδιακής ανεπάρκειας και ιστορικό κατάθλιψης) και πραγματοποιήθηκαν ιεραρχικές αναλύσεις παλινδρόμησης. Από τις αναλύσεις προέκυψε ότι η παρουσία νοήματος στη ζωή είναι θετικός προβλεπτικός παράγοντας ικανοποίησης από τη ζωή, F (1,29) =8,832 β=,48, p=,006, και αρνητικός προβλεπτικός παράγοντας στρες F (1,29) =17,234 β= -.61, σ<.001. Η ηλικία είναι αρνητικός προβλεπτικός παράγοντας της κατάθλιψης, F (1,29) =6,389 β=-,425 p=,017 και τα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής είναι θετικός προβλεπτικός παράγοντας για στρες F (2,28) =14,336 β=3,79 p<.001.
Συμπεράσματα: Η ψυχοεκπαίδευση, η διαχείριση του στρες και η θετική ενίσχυση αυτοπεριποιητικών συμπεριφορών υγείας στο πλαίσιο της καρδιακής αποκατάστασης μπορεί να συμβάλλει στη μείωση του στρες, της κατάθλιψης και να αυξήσει τη ικανοποίηση από τη ζωή των ασθενών με ΧΚΑ. Η ενισχυμένη αποκατάσταση φάνηκε μάλιστα ότι μπορεί να μειώσει την κατάθλιψη και να αυξήσει την ικανοποίηση από τη ζωή περισσότερο από την αποκατάσταση που περιλαμβάνει μόνο πρόγραμμα άσκησης. Από την μελέτη φάνηκε επίσης ότι η συσσώρευση στρεσογόνων γεγονότων ζωής, η κοινωνική δικτύωση και η ύπαρξη ή αναζήτηση νοήματος στη ζωή συνιστούν σημαντικούς ψυχοκοινωνικούς δείκτες στην αποκατάσταση για την πρόβλεψη ψυχολογικών παραμέτρων και της ικανοποίησης από τη ζωή ασθενών με ΧΚΑ.
Λέξεις-κλειδιά:
Καρδιακή αποκατάσταση, Χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια, Ψυχοεκπαίδευση, Ψυχολογικές παρεμβάσεις, Στρεσογόνα γεγονότα ζωής, Κοινωνική δικτύωση, Νοηματοδότηση της ζωής, Θετική ενίσχυση
