Μονάδα:
Τμήμα Ιστορίας και ΑρχαιολογίαςΒιβλιοθήκη Φιλοσοφικής Σχολής
Ημερομηνία κατάθεσης:
2024-03-13
Συγγραφέας:
Τσεκούρας Χρήστος
Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
1. Σοφία Μεργιαλή-Σαχά, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
2. Τριανταφυλλίτσα Μανιάτη-Κοκκίνη, Επίκουρη καθηγήτρια (αφυπηρ.), Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
3. Στυλιανός Λαμπάκης, Ομότιμος διευθυντής ερευνών, Τομέας Βυζαντινών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
4. Αικατερίνη Νικολάου, Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
5. Αντωνία Κιουσοπούλου, Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
6. Γεράσιμος Μέριανος, Κύριος ερευνητής, Τομέας Βυζαντινών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
7. Ιωάννης Χατζάκης, Κύριος ερευνητής, Κέντρο Ερεύνης Ιστορίας του Ελληνικού Δικαίου, Ακαδημία Αθηνών
Πρωτότυπος Τίτλος:
Προσεγγίζοντας τον διανοητικό ορίζοντα και την παιδεία του βυζαντινού κλήρου (μέσα ΙΔ΄-μέσα ΙΕ΄ αιώνα)
Γλώσσες διατριβής:
Ελληνικά
Μεταφρασμένος τίτλος:
Προσεγγίζοντας τον διανοητικό ορίζοντα και την παιδεία του βυζαντινού κλήρου (μέσα ΙΔ΄-μέσα ΙΕ΄ αιώνα)
Περίληψη:
Αντικείμενο της παρούσας διατριβής αποτέλεσε η διερεύνηση του διανοητικού ορίζοντα και της παιδείας των μελών του ανώτερου κλήρου (διάκονοι, πρεσβύτεροι, επίσκοποι) που έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν από τα μέσα του 14ου μέχρι τα μέσα του 15ου αι. στη βυζαντινή επικράτεια αλλά και εκτός αυτής, σε όσες περιοχές υπάγονταν εκκλησιαστικά στο πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Ο βυζαντινός κλήρος συνιστούσε μία ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα με ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Τα μέλη του βρίσκονταν εγκατεσπαρμένα σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, ενώ η κύρια διάκριση μεταξύ τους εντοπιζόταν στον ιερατικό βαθμό και δευτερευόντως στην επιλογή του έγγαμου ή μοναχικού τρόπου ζωής. Ο ρόλος τους μέσα στην υστεροβυζαντινή κοινωνία ήταν ευρύς, αφού εξίσου διευρυμένο ήταν και το πεδίο δραστηριοποίησής τους. Η έκτασή του οφειλόταν τόσο στην παλαιότερη βυζαντινή παράδοση όσο και στις ιστορικές συνθήκες της εξεταζόμενης περιόδου. Έκδηλή ήταν η αύξηση της πατριαρχικής ισχύος, χάρη στην οποία αναπληρώνονταν τα κενά της ολοένα καταρρέουσας αυτοκρατορικής εξουσίας, ιδιαίτερα μάλιστα στους τομείς της εκπαίδευσης και του δικαίου. Η διατριβή διαρθρώνεται σε τέσσερα μέρη. Στο πρώτο γίνεται αρχικά μία επισκόπηση της ιστορίας της βυζαντινής εκπαίδευσης, έπειτα παρουσιάζεται η βυζαντινή παράδοση περί θύραθεν και ιεράς γνώσης, και ολοκληρώνεται με τη διερεύνηση της στάσης που κράτησαν οι ιερωμένοι της υπό εξέταση περιόδου πάνω στο ζήτημα της γνώσης αλλά και της μαρτυρίας τους για την κατάσταση της παιδείας εκείνη την εποχή. Ακολουθεί το δεύτερο μέρος όπου μελετάται κυρίως η κοινωνική ιδιαιτερότητα του κλήρου. Μετά από μία σύντομη περιδιάβαση στην ορολογία που συναντούμε στις πηγές, ασχολούμαστε με τη σύνθεση της κοινωνίας στο Βυζάντιο και τη θέση των κληρικών μέσα σε αυτήν. Ιδιαίτερη χρησιμότητα κατέχει το επόμενο κεφάλαιο, καθώς εκεί γίνεται μία αναφορά στις διάφορες κατηγορίες κληρικών, την πληθυσμιακή τους κατάσταση και τη γεωγραφική τους κατανομή, επιλογή που βοηθά τον αναγνώστη στην καλύτερη κατανόηση όσων θα ακολουθήσουν. Από την πληθώρα των στοιχείων που διαθέτουμε, επιλέξαμε να εξετάσουμε δύο περιπτώσεις καθηκόντων, και πιο συγκεκριμένα τις νομικές αρμοδιότητες των ιερωμένων που εμπλέκονταν στην εκκλησιαστική ή κοσμική δικαιοσύνη και τη συμβολαιογραφία καθώς επίσης τις φορολογικές απογραφές. Τα παραπάνω αντιμετωπίζονται ως έμμεσες μαρτυρίες για τη μορφωτική κατάσταση του κλήρου, γι’ αυτό και η έννοια που τα συνέχει είναι ο ρόλος της παιδείας στη χειροτονία των υποψηφίων κληρικών και ακολούθως στην ανάληψη καθηκόντων. Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος γίνεται η διερεύνηση του διανοητικού ορίζοντα των κληρικών της αυτοκρατορίας μέσω της συνθετικής εξέτασης μιας σειράς παραγόντων που αντιστοιχούν σε ισάριθμες ενότητες. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τέσσερα κεφάλαια σε κάθε ένα από τα οποία διερευνάται η σχέση του κλήρου με μία μορφή διανοητικής καλλιέργειας. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζονται οι κληρικοί ως μαθητές και διδάσκαλοι, ως κτήτορες κωδίκων, ως συγγραφείς, σχολιαστές και μεταφραστές, τέλος δε ως μουσικοί. Λαμβάνοντας υπόψη τη δραστηριοποίηση των ιερωμένων στους τομείς που εξετάστηκαν και συγκρίνοντας τα δεδομένα μεταξύ των τριών ιερατικών βαθμίδων, συμπεραίνουμε πως οι διάκονοι είχαν αυξημένα γραμματειακά και δευτερευόντως νομικά καθήκοντα. Από την άλλη, όσοι ανήκαν στη βαθμίδα του πρεσβυτέρου κυριαρχούσαν κυριολεκτικά στον χώρο της συμβολαιογραφίας και ευρύτερα του δικαίου. Μικρότερη όλων ήταν η συμμετοχή των επισκόπων. Στον εκπαιδευτικό τομέα (σχολεία, κατάρτιση κληρικών, κατήχηση) η συμβολή των διακόνων ήταν μικρή σε αντίθεση με εκείνη των άλλων δύο βαθμίδων, που ήταν διπλάσια και ταυτόχρονα ίση μεταξύ τους. Η κατοχή βιβλίων ήταν πιο διαδεδομένη στους ιερείς, με τους επισκόπους και τους διακόνους να έπονται. Αντίστροφα, στον χώρο της συγγραφής και της μετάφρασης τα πρωτεία κατείχαν οι αρχιερείς, εν συνεχεία οι ιερείς και τελευταίοι οι διάκονοι. Η μουσική παιδεία των ιερωμένων, όπως αυτή εκφραζόταν μέσα από την μελοποιία, εκπροσωπήθηκε κυρίως από τους ιερείς και δευτερευόντως τους επισκόπους. Τέλος, αν επεκτείνουμε τη σύγκριση μεταξύ των δύο βασικών κατηγοριών του κλήρου (έγγαμου και μοναστικού), διαπιστώνουμε ότι οι άγαμοι κληρικοί υπερείχαν στις βιβλιακές συλλογές, στη συγγραφή, τη μουσική, αλλά και τη συμμετοχή στα κοσμικά δικαστήρια.
Κύρια θεματική κατηγορία:
Ιστορία
Λέξεις-κλειδιά:
Εκπαίδευση, Παιδεία, Ορθόδοξος κλήρος, Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, Παλαιολόγοι, Βυζαντινή αυτοκρατορία
Αρ. σελίδων ευρετηρίου:
0
Αρ. βιβλιογραφικών αναφορών:
1056
Αρχείο:
Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο έως 2026-03-14.
DIATRIBH_P.CHRISTOU_TSEKOURA.pdf
2 MB
Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο έως 2026-03-14.
