Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
-Εμμανουήλ Σκορδίλης, Καθηγητής Προσαρμοσμένης Κινητικής Αγωγής, ΤΕΦΑΑ-Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Επιβλέπων Καθηγητής
-Κωνσταντίνος Καρτερολιώτης, Καθηγητής Μεθοδολογίας Έρευνας στη Φυσική Αγωγή και Αθλητισμό, ΤΕΦΑΑ-Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μέλος τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής
-Ειρήνη Γραμματοπούλου, Καθηγήτρια Φυσικοθεραπευτικών Τεχνικών και Μεθόδων Αξιολόγησης στις Αναπνευστικές Παθήσεις, Τμήμα Φυσικοθεραπείας- Σχολή Επιστημών Υγείας & Πρόνοιας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Μέλος τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής
-Ιωάννης Γκιόσος, Αναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας του Αθλητισμού, ΤΕΦΑΑ-Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μέλος εξεταστικής επιτροπής
-Δημήτριος Κοκαρίδας, Αναπληρωτής Καθηγητής Άσκησης σε Άτομα με Αναπηρίες
ΤΕΦΑΑ-Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Μέλος εξεταστικής επιτροπής
-Νικόλαος Χρυσάγης, Επίκουρος Καθηγητής Κλινικής Νευρολογικής Φυσικοθεραπείας
Τμήμα Φυσικοθεραπείας-Σχολή Επιστημών Υγείας & Πρόνοιας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Μέλος εξεταστικής επιτροπής
-Εμμανουήλ Αδαμάκης, Επίκουρος Καθηγητής Μεθοδολογίας Έρευνας στη Φυσική Αγωγή, ΤΕΦΑΑ-Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μέλος εξεταστικής επιτροπής
Περίληψη:
Εισαγωγή: Η αναπηρία είναι ένα από τα βασικά στοιχεία επιβάρυνσης των ασθενειών παγκοσμίως και θέτει την ανάγκη για βελτίωση των υπηρεσιών υγείας που παρέχονται. Σύμφωνα με το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το οποίο αναπτύχθηκε το 2001, γνωστό ως International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF), η αναπηρία είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης σωματικών, συναισθηματικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ως μια κλίμακα αξιολόγησης της αναπηρίας και της λειτουργικότητας, βασισμένη στο εννοιολογικό πλαίσιο του ICF, ο ΠΟΥ ανέπτυξε το WHODAS 2.0 (World Health Organization Disability Schedule 2.0). Στην Ελλάδα, το WHODAS 2.0 έχει χρησιμοποιηθεί σε περιορισμένο αριθμό μελετών που απευθύνονται σε συγκεκριμένες παθολογίες ή καταστάσεις υγείας. Οι ερευνητές προτείνουν περαιτέρω μελέτη για τις ψυχομετρικές ιδιότητες του WHODAS 2.0 στη χώρα μας. Επιπλέον, δεν υπάρχουν πρόσφατες μελέτες που να γίνεται επιδημιολογικός έλεγχος αναφορικά με τη συχνότητα των διαφορετικών καταστάσεων υγείας. Τέλος, είναι σημαντικό να ελεγχθεί η εφαρμογή του βιοψυχοκοινωνικού μοντέλου αξιολόγησης της αναπηρίας, για μια πιο ολιστική προσέγγιση της προαγωγής της λειτουργικότητας των ασθενών με σκοπό την καταγραφή των αναγκών τους.
Σκοπός: Η συγκεκριμένη μελέτη περιλαμβάνει τρία κύρια μέρη: 1. Η εξέταση των ψυχομετρικών ιδιοτήτων της σύντομης μορφής (12 ερωτημάτων) του ερωτηματολογίου WHODAS 2.0 (υπό μορφή συνέντευξης-interview administered), σε δείγμα συμμετεχόντων που είχαν αιτηθεί επίδομα αναπηρίας (validation study). 2. Καταγραφή της επικράτησης αναπηρίας, σύμφωνα με το WHODAS 2.0 καθώς και την αντίστοιχη ιατρική αξιολόγηση βασισμένη στον Ενιαίο Πίνακα Προσδιορισμού Ποσοστού Αναπηρίας (Ε.Π.Π.Π.Α.), με βάση τον κωδικό ταξινόμησης της διάγνωσης (ICD-10) (disability prevalence study). 3. Έλεγχος ανταποκρισιμότητας του WHODAS 2.0, στην κλινική αλλαγή ασθενών που συμμετέχουν σε πρόγραμμα αποκατάστασης, εξαιτίας μυοσκελετικών παθολογιών (intervention study).
Μέθοδος: Το κάθε βήμα της μελέτης είχε και την αντίστοιχη μεθοδολογία: 1. Περιγραφή των ψυχομετρικών ιδιοτήτων της σύντομης μορφής του ερωτηματολογίου WHODAS 2.0, σε δείγμα συμμετεχόντων που έχουν αιτηθεί επίδομα αναπηρίας: Οι συμμετέχοντες προέκυψαν από πιλοτικό πρόγραμμα αξιολόγησης της αναπηρίας (Databank, Ν=10.163). Πρόκειται για ενήλικες που είχαν αιτηθεί επίδομα αναπηρίας, στις περιοχές της Αττικής, Θεσσαλονίκης και Αχαΐας. Εξαιρέθηκαν από τις αναλύσεις άτομα που δεν είχαν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους, άτομα που δεν κατανοούσαν πλήρως την Ελληνική γλώσσα και άτομα τα οποία δεν κατανοούσαν τα ερωτήματα εξαιτίας γνωσιακής ή αισθητηριακής αναπηρίας (για τα οποία δεν υπήρχε μεσολαβητής). 2. Επιδημιολογική μελέτη και αξιολόγηση της αναπηρίας σύμφωνα με το WHODAS 2.0 και την αντίστοιχη ιατρική αξιολόγηση βασισμένη στον Ε.Π.Π.Π.Α., με βάση τον κωδικό ταξινόμησης της διάγνωσης (ICD-10). Αντίστοιχα με το πρώτο βήμα της έρευνας, οι συμμετέχοντες προέκυψαν από πιλοτικό πρόγραμμα αξιολόγησης της αναπηρίας με το WHODAS 2.0 (Databank, Ν=10.163). 3. Έλεγχος ανταποκρισιμότητας του WHODAS 2.0, στην κλινική αλλαγή ενήλικων ασθενών που συμμετείχαν σε πρόγραμμα αποκατάστασης, εξαιτίας μυοσκελετικών παθολογιών: Οι ασθενείς (Ν=37) είχαν μυοσκελετικά προβλήματα και προσέρχονταν σε ιδιωτικό φυσικοθεραπευτήριο. Παράλληλα εφαρμόστηκαν και κλινικές δοκιμασίες λειτουργικότητας (δυναμομέτρηση χειρός, 5times Sit to Stand) και καταγραφή κλινικών χαρακτηριστικών (π.χ.: πόνος, σοβαρότητα, στάδιο).
Στατιστική ανάλυση: Για τη συλλογή και ταξινόμηση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το Στατιστικό Πακέτο SPSS (Windows, version 26). Τα δεδομένα ελέγχθηκαν για ακραίες τιμές, με τους δείκτες λοξότητας και κυρτότητας. Πραγματοποιήθηκε Confirmatory και Exploratory factor analysis, όπου εξετάστηκαν τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί από το WHODAS 2.0 κατά το 1ο βήμα της παρούσας μελέτης. Ο δείκτης Cronbach Alpha χρησιμοποιήθηκε για να αξιολογηθεί η εσωτερική συνέπεια των μετρήσεων, ενώ τα δεδομένα εξετάστηκαν για floor και ceiling effects. Ελέγχθηκε ο δείκτης r του Pearson για τον έλεγχο συσχέτισης μεταξύ των WHODAS 2.0 και Barema σκορ. Πραγματοποιήθηκε ανάλυση πολλαπλής παλινδρόμησης (regression analysis) με τη λειτουργικότητα ως εξαρτημένη μεταβλητή και ανεξάρτητες τα δημογραφικά και κοινωνικο-οικονομικά στοιχεία (ηλικία, φύλο, επίπεδο εκπαίδευσης, εργασιακή κατάσταση κλπ.). Επιπλέον, εξετάστηκε με μεικτή παραγοντική ANOVA, η αλληλεπίδραση μεταξύ του φύλου και διαφορετικής κατηγορίας των καταστάσεων υγείας (2 Χ 8, άντρες/γυναίκες και 8 διαφορετικές κατηγορίες παθήσεων) ως προς τη λειτουργικότητα. Ο έλεγχος της ανταποκρισιμότητας έγινε με το standardized response mean (SRM) και τον υπολογισμό του effect size (ES). Τέλος, ως στατιστικά σημαντικές έγιναν αποδεκτές οι αναλύσεις που είχαν p<0.05.
Αποτελέσματα: Η εσωτερική συνέπεια του ερωτηματολογίου ήταν αποδεκτή (Cronbach’s alpha=0.918). Βρέθηκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ του WHODAS 2.0 σκορ και της κλίμακας Barema. Η παραγοντική ανάλυση ανέδειξε δύο παράγοντες, ενώ δεν εντοπίστηκαν floor ή ceiling effects. Ορισμένες κατηγορίες παθήσεων εμφάνισαν υψηλότερη συχνότητα και υψηλότερα σκορ αναπηρίας (παθήσεις που αφορούν την ψυχική υγεία και νεοπλάσματα), ενώ τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος αποτέλεσαν προβλεπτικούς παράγοντες για το WHODAS 2.0. Το WHODAS 2.0 έδειξε καλή ανταποκρισiμότητα μετά από το πρόγραμμα αποκατάστασης (το SRM ήταν 1,69 και το ES ήταν 1,27).
Συζήτηση: Η σύντομη Ελληνική έκδοση της μορφής συνέντευξης του WHODAS 2.0, είναι έγκυρη, αξιόπιστη, λαμβάνει υπόψη την υποκειμενική εκτίμηση των δυσκολιών και περιορισμών που έχουν οι αιτούντες προνοιακών επιδομάτων στην καθημερινότητά τους κι εμφάνισε υψηλή ανταποκρισιμότητα σε ασθενείς με μυοσκελετικά προβλήματα, μετά από πρόγραμμα αποκατάστασης. Η αναπηρία των αιτούντων προνοιακών επιδομάτων όπως αποτυπώνεται από τα 12 ερωτήματα του WHODAS 2.0, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και σχετίζεται με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού. Υψηλότερα σκορ αναπηρίας παρατηρήθηκαν σε συγκεκριμένες ασθένειες και περισσότερες δυσκολίες σε συγκεκριμένους τομείς της καθημερινότητας. Η χρήση ενός εργαλείου βασισμένο στο ICF μπορεί να συνεισφέρει στην καλύτερη αποτίμηση των δυσκολιών που συναντάνε οι αιτούντες προνοιακών επιδομάτων και προτείνεται ως μια γρήγορη και εύκολα εφαρμόσιμη κλίμακα. Μια αξιολόγηση που περιέχει το βιοψυχοκοινωνικό και το ιατροκεντρικό μοντέλο μπορεί να ωφελήσει την Πολιτεία αναφορικά με την καταγραφή αναγκών του πληθυσμού και την χάραξη πολιτικών για την αποκατάσταση και υποστήριξη των ατόμων με αναπηρία.
Λέξεις-κλειδιά:
Ψυχομετρικές ιδιότητες, αξιολόγηση αναπηρίας, αξιολόγηση λειτουργικότητας, επιδημιολογική μελέτη, μυοσκελετικοί ασθενείς, προνοιακά επιδόματα, ICF.
