Περίληψη:
Με αφορμή τη χωροθέτηση και κατασκευή του Ολυμπιακού Ιππικού Κέντρου και Νέου Ιπποδρόμου Αθηνών δόθηκε η ευκαιρία να ερευνηθεί συστηματικά ο χώρος, που αποδείχθηκε ότι αποτελούσε τον πυρήνα του, χωρίς αυστηρά αστικού οικιστικού σχήματος, αρχαίου δήμου Μυρρινούντος των κλασικών χρόνων.
Η περίοδος που αποτυπώνεται πληρέστερα από τα ευρήματα είναι ο 4ος αι. π.Χ., εποχή ταραχώδης, κατά την οποία η Αθήνα διήλθε ηττημένη από έναν σκληρό πόλεμο, αντιμετώπισε μεγάλα οικονομικά προβλήματα και προσπάθησε να επανέλθει στο προσκήνιο του ελληνικού κόσμου, ως πρωταγωνίστρια, περισσότερο βασιζόμενη στην κεκτημένη εμπειρία από τον ρόλο της θαλασσοκράτειρας και της ηγέτιδας δύναμης - οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά - και στη δόξα του παρελθόντος.
Κατά την περίοδο αυτή, στον ανοικτό ζωτικό χώρο του κέντρου του δήμου του Μυρρινούντα, που χρησιμοποιείτο ως Αγορά, οικοδομήθηκε το ιερό των Φράτριων θεοτήτων, Δία και Αθηνάς. Η μνημειακή αρχιτεκτονική δεν χαρακτήριζε τον χώρο, γεγονός που συνήδε και με τον περιφερειακό ρόλο του δήμου ως πεδίο πρωτογενούς παραγωγής. Η κεντρική θέση του ιερού καταδείκνυε τη σημασία του, τόσο για τους ίδιους τους κατοίκους όσο και για το «σύστημα εξουσίας» που όριζε τη χωροταξική διάρθρωση με δεδομένη σημειολογία και με γνώμονα τη στενή σχέση μεταξύ της κοινότητας και του πανθέου της. Λόγω της κεντρικής του θέσης θα ήταν λογικό να υποτεθεί ότι, εάν υπήρχαν περισσότερες της μίας φρατρίας σε κάθε δήμο, τότε όλες θα χρησιμοποιούσαν το ίδιο ιερό, ίσως σε διαφορετικές ημέρες.
Δεν εξακριβώθηκε ποιός φορέας χρηματοδότησε την κατασκευή του ιερού - το κράτος, ο δήμος, η φρατρία ή κάποιος/οι χορηγός/οι; Ωστόσο, θα πρέπει να αποτέλεσε «δημοτελές» ιερό κατασκευασμένο με χρήματα των δημοτών, οι οποίοι ανήκαν και σε φρατρίες, γεγονός που υποβάλλει την έννοια της δημόσιας λατρείας που εξυπηρετούσε συγκεκριμένους πολιτικούς λόγους. Ειδικά από την εποχή που οι φρατρίες - τα παλαιότερα ενοποιητικά στοιχεία που διαμόρφωναν το πλαίσιο συνοχής και αποτελούσαν τον επίσημο δίαυλο διαμεσολάβησης μεταξύ της οικογένειας και της κοινότητας - αποτέλεσαν τμήμα της κρατικής διοίκησης.
Μολονότι υπάρχουν επιγραφικές μαρτυρίες για την ύπαρξη φρατριών, όπως και για τη λατρεία των προστατευτικών θεοτήτων τους, προερχομένων από μεγάλη γεωγραφική έκταση, καμία περιγραφή κάποιου φρατριακού ιερού δεν καταχωρείται σε οποιαδήποτε αρχαία πηγή, είτε φιλολογική είτε επιγραφική, μολονότι αυτά αναφέρονται ή υπονοούνται. Εξάλλου, και η διενεργηθείσα ανασκαφική έρευνα έχει αποδώσει λίγα στοιχεία για την τοπογραφική και αρχιτεκτονική ταύτιση κάποιου χώρου ή κτηρίου με ιερό προς τιμήν των φράτριων θεοτήτων, τόσο στην Αττική - από την οποία προέρχονται τα περισσότερα αρχαιολογικά δεδομένα - όσο και για τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Επομένως, η αξία της εύρεσης του συγκεκριμένου ιερού είναι πολύ μεγάλη, λόγω της μοναδικότητάς του, όχι μόνο μεταξύ των αττικών δήμων αλλά και γενικότερα στον ελληνικό κόσμο.
Η ταύτιση του χώρου πιστοποιήθηκε και από τα κινητά ευρήματα: το πλήθος των οστράκων λεπτότεχνων αγγείων πόσης, απαραίτητων σκευών για τις φρατριακές εορτές αλλά, κυρίως, την ενεπίγραφη στήλη αναθήματος του ιερέα Ξενοφώντα που, κάποια στιγμή, πριν τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., ανεγέρθηκε τιμητικά προς ανάμνηση της υπηρεσίας του στους θεούς. Σημαντική είναι και η εύρεση αρκετών υφαντικών βαρών, γύρω από τον βωμό, σύμβολα της γυναικείας «σφαίρας της ζωής», που υποδηλώνουν την ενεργή συμμετοχή, όχι μόνο των πολιτών, αλλά και της ευρύτερης κοινότητας.
Η προσφορά δώρων και η απόδοση τιμών στους θεούς συνιστούσαν μέρος των δημόσια καθορισμένων συνθηκών της καθημερινής ζωής, που οδηγούσε στην ευταξία και την ισορροπία. Αποτέλεσαν άλλη μια κρατική υπόθεση, αφού μέσω της θρησκείας θα μπορούσαν να προβληθούν και να υποστηριχθούν οι βασικές αρχές της κρατικής διοίκησης. Μέσω της λατρείας της Αθηνάς που «προστάτευε» την εισαγωγή των νέων στην πολιτική ζωή, αλλά, κυρίως του Δία που συμβόλιζε τον κυρίαρχο ρόλο τόσο των πατέρων όσο και των αρχηγών και αντιπροσώπευε την ορισμένη και σεβαστή ιεραρχία, επικυρωνόταν η διαδικασία επιβεβαίωσης του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, χωρίς να δημιουργούνται φυγόκεντρες δυνάμεις που θα μπορούσαν να απειλήσουν τη συνοχή της κοινότητας.
Ωστόσο, προς τα τέλη του 4ου και τις αρχές του 3ου αι. π.Χ., το διεθνές γεωπολιτικό περιβάλλον διαφοροποιήθηκε ριζικά. Οι θεοί της πόλης δεν μπορούσαν πια να εγγυηθούν την ασφάλεια, την ευημερία και την κοινωνική συνοχή. Με την κατάργηση ή τον εκφυλισμό των αθηναϊκών πολιτικών θεσμών χάθηκε η ιδιαίτερη σχέση του σύμπλοκου κράτους - θρησκείας, που χαρακτήριζε την ελληνική πόλη-κράτος από τον 6ο ως τον 4ο αι. π.Χ. Το ιερό αφέθηκε στην ερήμωση, αφού εξέλιπε ο πολιτικός λόγος που υποστηριζόταν από τη λειτουργία του.
