Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Χρήστος Κρούπης, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Σωκράτης Παπαγεωργίου, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Λεωνίδας Στεφανής, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Παρασκευή Μουτσάτσου - Λαδικού, Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γεωργία Καραδήμα, Αν. Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γεώργιος Κούτσης, Αν. Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Παναγιώτα Σουρτζή, Καθηγήτρια, Νοσηλευτική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
1) Βιοχημικοί και γενετικοί δείκτες στη μετωποκροταφική άνοια (FTD)
Οι πιο πολλά υποσχόμενοι βιοχημικοί δείκτες για τις άνοιες που μετρώνται στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) είναι το αμυλοειδές Αβ42 πεπτίδιο, η πρωτεΐνη tau και η φωσφορυλιωμένη μορφή της p-tau181. Σε ένα δείγμα 236 Ελλήνων ασθενών με άνοιες, αφού αποκλείστηκαν όλοι οι ασθενείς με βιοχημικό προφίλ AD στο ΕΝΥ, επιλέχθηκαν 118 ασθενείς με διάγνωση FTD για γενετική ανάλυση σε οκτώ γονίδια των οποίων οι μεταλλάξεις εμφανίζονται στις άνοιες. Παθογόνες ή πιθανώς παθογόνες παραλλαγές εντοπίστηκαν σε 16 περιπτώσεις (13,6%). Αυτές περιλαμβάνουν επεκτάσεις επαναλήψεων στο C9orf72 και παραλλαγές στο GRN με απώλεια λειτουργίας, καθώς και πιθανές παθογόνες παραλλαγές στα γονίδια TARDBP, MAPT και PSEN1. Ο ανωτέρω έλεγχος αποκάλυψε υψηλό γενετικό φορτίο στις οικογενείς ελληνικές περιπτώσεις FTD (30,4%), ενώ μόνο δύο από τις σποραδικές περιπτώσεις (3,5%) έφεραν πιθανή παθογόνο παραλλαγή. Ένας σημαντικός αριθμός οικογενών περιπτώσεων εξακολουθεί να παραμένει χωρίς προφανή αιτιολογική παραλλαγή, γεγονός που υποδηλώνει την ύπαρξη άλλων γενετικών αιτιών της FTD πέραν από αυτών που ελέγχονται σήμερα στην κλινική ρουτίνα. Καθώς η μελέτη αποκάλυψε την παρουσία του σημειακού πολυμορφισμού (SNP) rs80356740 στο γονίδιο TARDBP (p.I383V) σε τρεις μη-συγγενείς ασθενείς, εφαρμόστηκε μια γρήγορη και ακριβής μέθοδο ανάλυσης καμπύλης τήξης qPCR σε πραγματικό χρόνο που είχε αναπτυχθεί στο εργαστήριο για την ανίχνευση του συγκεκριμένου SNP και δοκιμάστηκε συνολικά σε 142 ασθενείς με FTD και 111 υγιή άτομα ελέγχου. Το SNP ανιχνεύθηκε σε άλλους δύο FTD ασθενείς αυξάνοντας το ποσοστό ανίχνευσης σε 3,5% (5 από τους 142 ασθενείς), ενώ 1 σε 111 υγιείς μάρτυρες βρέθηκε φορέας. Ωστόσο, η συχνότητά του στο γενικό πληθυσμό έχει αναφερθεί εξαιρετικά χαμηλή στις διεθνείς βάσεις δεδομένων SNP (0,002%). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την υποδεικνυόμενη παθογένεια αυτού του SNP σε ορισμένα εργαλεία βιοπληροφορικής, υποδηλώνουν ότι το TARDBP p.I383V είναι συχνό και πιθανότατα παθογόνο για τον ελληνικό πληθυσμό με FTD. H μέθοδος υψηλής απόδοσης που αξιοποιήσαμε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό του γονότυπου σε άλλες μεγαλύτερες ομάδες ασθενών και σε άλλους πληθυσμούς. Επιπλέον, συμπληρωματικές μελέτες απαιτούνται ώστε να θεωρηθεί τελικά η συγκεκριμένη παραλλαγή ως μετάλλαξη.
2) Γονοτύπηση της απολιποπρωτεΐνης ΑΡΟΕ στην AD και στη MCI
Το αλληλόμορφο E4 (APOE4) της απολιποπρωτεΐνης E αποτελεί αποδεδειγμένο γενετικό παράγοντα κινδύνου για τη νόσο Alzheimer (AD). Σκοπός μας ήταν να διερευνήσουμε τη συχνότητα των ισομορφών APOE στον ελληνικό πληθυσμό της Νότιας Ελλάδας. Συλλέχθηκε περιφερειακό αίμα από 175 Έλληνες ασθενείς με AD, 113 με ήπια νοητική διαταραχή (MCI) και 75 υγιή άτομα. Η απομόνωση του DNA πραγματοποιήθηκε με High Pure PCR Template Kit (Roche), ακολουθούμενη από ενίσχυση με ένα kit qPCR πραγματικού χρόνου (TIB MolBiol) στην πλατφόρμα Light Cycler PCR της Roche. Η συχνότητα του αλληλόμορφου APOE4 ήταν 20,57% στην ομάδα AD, 17,69% στην ομάδα MCI και 6,67% στην ομάδα ελέγχου. Η ομοζυγωτία APOE3/3 ήταν ο πιο κοινός γονότυπος, ενώ η συχνότητα της ομοζυγωτίας APOE4/4 ήταν υψηλότερη στην ομάδα της AD (8,60%). Η συχνότητα του αλληλόμορφου APOE4 συσχετίστηκε με υψηλότερες πιθανότητες για AD και MCI (OR: 4,49, 95% CI: [1,90-10,61] και OR: 3,82, 95% CI: [1,59-9,17], αντίστοιχα). Η παρούσα μελέτη εξέτασε τις ισομορφές APOE και είναι η πρώτη που αναφέρει υψηλότερη συχνότητα της APOE σε άτομα με MCI σε σύγκριση με υγιείς μάρτυρες στη νότια Ελλάδα. Είναι εξίσου σημαντικό να αναφέρουμε, ότι η συχνότητα εμφάνισης του αλληλόμορφου APOE4, που σχετίζεται με την AD, εμφανίζεται ως μία από τις χαμηλότερες συχνότητες που έχουν αναφερθεί παγκοσμίως, ακόμη και εντός του έθνους, ενισχύοντας έτσι τη θεωρία της συμβολής της εθνότητας και του γεωγραφικού πλάτους.
3) Ανάλυση AMD πολυμορφισμών στην AD
Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (ΗΕΩΚ-AMD) είναι μια εκφυλιστική ασθένεια των ματιών που οδηγεί σε σημαντική απώλεια της κεντρικής όρασης. Έχει εντοπιστεί παγκοσμίως ισχυρή συσχέτιση με τη νόσο για δύο κοινούς κωδικοποιητικούς σημειακούς πολυμορφισμούς (SNPs): A69S (rs10490924) του γονιδίου ARMS2 που εμπλέκεται στην εξαρτώμενη από το οξειδωτικό στρες βλάβη των φωτοϋποδοχέων του αμφιβληστροειδούς και Y402H (rs1061170) του γονιδίου του παράγοντα H του συμπληρώματος (CFH) που εμπλέκεται στην έμφυτη ανοσία. Αυτά τα δύο SNPs εξηγούν περίπου το 25% των περιπτώσεων AMD. Στην πρόσφατη βιβλιογραφία έχει διατυπωθεί η άποψη ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ της AMD και της νόσου του Alzheimer (AD) μέσω της χρήσης της οπτικής τομογραφίας συνοχής (OCT). Στην παρούσα μελέτη διερευνήσαμε την πιθανή συσχέτιση μεταξύ AMD και AD, όπως αποδίδεται από την ανάλυση των δύο προαναφερθέντων SNPs. Στον σχεδιασμό της μελέτης συλλέχθηκε περιφερικό αίμα από 120 διαδοχικούς καλά εξακριβωμένους ασθενείς με AD και 38 υγιή άτομα, αφού ελήφθη η ενυπόγραφη συγκατάθεσή τους. Οι ασθενείς υποβλήθηκαν σε πλήρη νευρολογική και νοητική εξέταση. Μετά την απομόνωση του DNA, πραγματοποιήθηκε γονοτύπηση για το γονίδιο CFH με την ανάλυση καμπύλης τήξης real-time qPCR που είχε αναπτυχθεί από την ερευνητική μας ομάδα στην πλατφόρμα LightCycler (Roche) ενώ για τον προσδιορισμό του ARMS2 πραγματοποιήθηκε γονοτύπηση με την εφαρμογή της μεθόδου PCR-RFLP. Με τη χρήση της στατιστικής ανάλυσης SNPstats δεν διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντική συσχέτιση τόσο με το γονίδιο CFH [Odds Ratio = 0,90 (95%) CI = 0,54-1,49), p = 0,68] όσο και με το γονίδιο ARMS2 [OR=1,29 (0,60-2,77), p=0,5)]. Η AD και η AMD είναι δύο πολυπαραγοντικά νοσήματα που μοιράζονται κοινά παθολογικά χαρακτηριστικά κατά τον σχηματισμό τους. Προτείνεται αυτή η πιλοτική μελέτη θα πρέπει να επεκταθεί περαιτέρω σε υποομάδες των δύο νόσων και σε άλλα γονίδια που εμπλέκονται σε κοινούς μηχανισμούς της παθογένειας και στις δύο διαταραχές.
