Τμήμα Παιδαγωγικό Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
Βιβλιοθήκη Φιλοσοφικής Σχολής

2024-06-14

2024

Μαρκαντώνη Στέλα

Παρθένης Χρήστος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Φιλοσοφική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επιβλέπων
Μιχάλης Αθανάσιος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Φιλοσοφική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Παπακωνσταντίνου Αντιγόνη - Άλμπα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Φιλοσοφική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Φλουρής Γεώργιος, Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Φιλοσοφική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Νικολάου Γεώργιος, Καθηγητής, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας, Πανεπιστήμιο Πατρών
Καζούλλη – Κούρτη Βασιλεία, Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Λαμπρίδης Ευθύμιος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Εκπαίδευση Ρομά μαθητριών και μαθητών. Μια πολλαπλή μελέτη περίπτωσης των παιδαγωγικών πρακτικών αντιμετώπισης της διαφορετικότητάς τους σε Δημοτικά Σχολεία

Ελληνικά

Εκπαίδευση Ρομά μαθητριών και μαθητών. Μια πολλαπλή μελέτη περίπτωσης των παιδαγωγικών πρακτικών αντιμετώπισης της διαφορετικότητάς τους σε Δημοτικά Σχολεία

Στο ελληνικό εκπαιδευτικό πλαίσιο με έντονη πολιτισμική ετερογένεια μαθητών μελετήθηκαν οι παιδαγωγικές και διδακτικές πρακτικές και νόρμες αναγνώρισης της διαφορετικότητας και ένταξης μαθητών ρόμικης καταγωγής σε πολυπολιτισμικές τάξεις Δημοτικών Σχολείων. Μελετήθηκε η παιδαγωγική κουλτούρα ένταξης του διαφορετικού ρόμικου μαθητικού πληθυσμού και ρουτίνες κανονικότητας και διαφορετικότητας με τις οποίες αντιμετωπίζονται τα προβλήματα των Ρομά μαθητών που θεματοποιούνται στη σχολική κουλτούρα.
Διερευνήθηκαν ο προσανατολισμός των παιδαγωγικών και διδακτικών πρακτικών προσέγγισης της διαφορετικότητας των Ρομά μαθητών και η αναπαραγωγή στερεοτύπων, πώς οι πρακτικές αυτές οδηγούν σε διακρίσεις εις βάρος των Ρομά και πώς επανασκηνοθετούν τις κοινωνικές διαφορές ως διαφορές σχολικών επιδόσεων, καθώς και οι νόρμες αναγνώρισης και τοποθέτησης των Ρομά μαθητών και οι περιορισμοί τους ως προς αυτές. Ποιοτικά γνωρίσματα, αξιολογήσεις και διακρίσεις στις σχέσεις και στην επικοινωνία Ρομά και μη Ρομά μαθητών και οι παιδαγωγικές παρεμβάσεις για την επίλυση προβλημάτων. Καθώς, και οι σχέσεις του σχολείου με την κοινότητα και τους γονείς των μαθητών και οι σχέσεις των γονέων μεταξύ τους.
Το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας βασίζεται στην έννοια του Κοινωνικού Κονστρουκτιβισμού, του θεσμικού ρατσισμού, της διάκρισης και της κατασκευής της διαφορετικότητας στο σχολικό πλαίσιο. Στην πραξεολογική προσέγγιση, η οποία συμπληρώνεται με την έννοια της αναγνώρισης και εστιάζει στο «πώς» επιτελούνται οι πρακτικές από τον εκπαιδευτικό προς τους μαθητές. Οι ρητές ή άρρητες πρακτικές αναγνώρισης και διαφοροποίησης υποκειμενοποιούν τον μαθητή έναντι των άλλων και οδηγούν στις διαδικασίες κατασκευής της διαφορετικότητας. Και διαμορφώνουν συγκεκριμένες κοινωνικές κατηγορίες (φυλή, κοινωνική καταγωγή, τάξη, φύλο) εντός των οποίων τοποθετούνται και κανονικοποιούνται σε σχέση με την εκάστοτε νόρμα.
Η έρευνα αφορά σε μια εθνογραφικού τύπου πολλαπλή μελέτη περίπτωσης τεσσάρων Δημοτικών Σχολείων, με μακροχρόνια συμμετοχική, καθημερινή παρατήρηση τουλάχιστον 2 μηνών σε κάθε σχολική μονάδα, σε όλες τις τάξεις και σε όλο το εύρος και τη διάρκεια του σχολικού προγράμματος, πρωινή προσέλευση, προσευχή, σχολική τάξη, διάλειμμα, σχόλασμα, σχολικές γιορτές. Και λήψη ημιδομημένων συνεντεύξεων στο πεδίο από όλους τους εμπλεκόμενους, εκπαιδευτικούς, Ρομά και μη Ρομά μαθητές και γονείς. Αποτελεί ένα ολοκληρωμένο παράδειγμα ενδελεχούς μελέτης σε βάθος και εύρος όλου του φάσματος λειτουργιών του ελληνικού Δημοτικού Σχολείου, πρωινή προσέλευση, πρωινή προσευχή, μαθησιακή διαδικασία στη σχολική τάξη, διάλειμμα, σχόλασμα και σχολικές γιορτές. Μελετώνται οι ρητές και άρρητες εφαρμοζόμενες παιδαγωγικές πρακτικές και το φάσμα των σχέσεων όλων των παραγόντων της σχολικής ζωής αναφορικά με την αντιμετώπιση της διαφορετικότητας των μαθητών και μαθητριών ρόμικης καταγωγής.
Αποτυπώνεται η ασυμβατότητα-διαφορετικότητα της «ελλειμματικής» ρόμικης κουλτούρας με αυτή της κυρίαρχης πολιτισμικής ομάδας, το έλλειμμα κουλτούρας εκπαίδευσης στο ρόμικο αξιακό σύστημα και η απουσία μιας συνολικής παιδαγωγικής κουλτούρας ένταξης του διαφορετικού μέσα από συγκεκριμένες παιδαγωγικές ρουτίνες που οδηγούν στην αναγνώριση της διαφορετικότητας και στην κατασκευή της μειονοτικής (διαφορετικής) ταυτότητας υπό την έννοια της διαφορετικότητας των Ρομά μαθητών και δεν συμβάλλουν στην εγκαθίδρυση μιας συνολικής ενταξιακής κουλτούρας στο σχολικό πλαίσιο.
Με το δασκαλοκεντρικό διδακτικό μοντέλο επανασκηνοθετούνται οι κοινωνικές διακρίσεις ανάμεσα στους μαθητές της κυρίαρχης πολιτισμικά ομάδας και στους μειονοτικούς μαθητές και αναπαράγονται ως διαφορές συμμετοχής στη μαθησιακή διαδικασία, σχολικών επιδόσεων και συμπεριφοράς. Η σχολική επίδοση και η συμμετοχή στο μάθημα προσδιορίζουν τις παιδαγωγικές και διδακτικές πρακτικές. Αυτές αφορούν στη θετική αναγνώριση προς τους μαθητές της κυρίαρχης πολιτισμικά ομάδας και στην αρνητική αναγνώριση προς τους Ρομά μαθητές. Οι μη Ρομά μαθητές τοποθετούνται σε θέσεις εγγύτητας, ενώ οι Ρομά σε θέσεις απόστασης από τις νόρμες κανονικότητας της σχολικής τάξης. Τις νόρμες «έγκαιρης προσέλευσης» στο μάθημα, του «επιμελούς» και «γνωστικά προετοιμασμένου», του «μαθησιακά ικανού» και «πειθαρχημένου» μαθητή.
Οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών των δύο κοινωνικών ομάδων χαρακτηρίζονται από διαρκή και έντονη αντιπαλότητα, έλλειψη κοινωνικής αλληλεπίδρασης, βίαιες συγκρούσεις, απαξιωτικούς και υβριστικούς χαρακτηρισμούς και ξεχωριστές παρέες στα διαλείμματα. Αναδεικνύεται το έλλειμμα οριοθέτησης της συμπεριφοράς των Ρομά και η απουσία ενός δομημένου παιδαγωγικού σχεδιασμού στη σχολική κουλτούρα για την ένταξη του διαφορετικού ρόμικου μαθητικού πληθυσμού. Οι εκπαιδευτικοί εμφανίζονται αγανακτισμένοι και απογοητευμένοι από τις συνεχείς παραβατικές συμπεριφορές των Ρομά μαθητών, τις αποδίδουν στη μίμηση παραβατικών πρακτικών του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Επιπλήττουν αυστηρά τους υπαίτιους μαθητές και τους επιβάλουν τιμωρίες.
Η σχολική κοινότητα δεν χαρακτηρίζεται από ανοιχτότητα προς την κοινότητα. Οι σχέσεις σχολείου και γονέων κυρίαρχης πολιτισμικά ομάδας είναι καλές με τακτική επικοινωνία, αλλά περιορίζονται σε θέματα ενημέρωσης για τη σχολική πρόοδο και τη συμπεριφορά των μαθητών. Αντίθετα, οι σχέσεις με τους Ρομά γονείς είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες, με ελάχιστες επαφές για θέματα παραβατικών συμπεριφορών των μαθητών και η παρατηρούμενη έλλειψη ενδιαφέροντος των Ρομά γονέων αποδίδεται στο έλλειμμα κουλτούρας εκπαίδευσης της ρόμικης κοινότητας.
Οι σχέσεις ανάμεσα στους Ρομά και μη Ρομά γονείς περιορίζονται σε τυπικούς χαιρετισμούς, χωρίς περαιτέρω επικοινωνία. Αντικατοπτρίζεται ο υφιστάμενος κοινωνικός διαχωρισμός και οι ανύπαρκτες κοινωνικές σχέσεις των δύο κοινωνικών ομάδων. Οι μη Ρομά γονείς απαιτούν από την Πολιτεία τη λήψη δραστικών μέτρων, τη διασπορά των Ρομά μαθητών σε περισσότερα σχολεία και τη μείωση του αριθμού τους ανά σχολική μονάδα.
Το σχολείο μέσα από τις εφαρμοζόμενες αρνητικές πρακτικές διαφοροποίησης σε βάρος των Ρομά, αναπαράγει διακρίσεις και στερεότυπα, υποκειμενοποιεί τους μαθητές σε θέσεις απόστασης από τις νόρμες κανονικότητας και οδηγεί στην κατασκευή μειονοτικής (διαφορετικής) ταυτότητας για τους μαθητές ρόμικης καταγωγής.
Με βάση τα δεδομένα της εθνογραφικής έρευνας δομήθηκε και προτείνεται ένα Μοντέλο Θεμελιωμένης θεωρίας, το οποίο αποτυπώνει και ερμηνεύει τη διαδικασία αντιμετώπισης και κατασκευής της διαφορετικότητας των μαθητών ρόμικης καταγωγής στο σχολικό πλαίσιο.
Λέξεις κλειδιά: Ρομά μαθητές, διαφορετικότητα, πρακτικές, νόρμες αναγνώρισης, πραξεολογία, μειονοτική (διαφορετική) ταυτότητα.

Εκπαίδευση – Αθλητισμός

Ρομά μαθητές, διαφορετικότητα, πρακτικές, νόρμες αναγνώρισης, πραξεολογία, μειονοτική (διαφορετική) ταυτότητα

Ναι

5

Όχι

409

509

Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο έως 2025-06-17.

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/3401207