Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Γεώργιος Παπακωνσταντίνου, Ομότιμος Καθηγητής, ΠΑΙΤΔΕ, ΕΚΠΑ
Αθανάσιος Βέρδης, Αναπληρωτής Καθηγητής, ΠΑΙΤΔΕ, ΕΚΠΑ
Μαριλού Ιωακειμίδη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, ΤΔΕΟ, ΕΚΠΑ
Δημήτριος Φωτεινός, Αναπληρωτής Καθηγητής, ΠΑΙΤΔΕ, ΕΚΠΑ
Σοφία Αναστασίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, ΤΑΦΠΠΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Αντιγόνη-Άλμπα Παπακωνσταντίνου, Επίκουρη Καθηγήτρια, ΠΑΙΤΔΕ, ΕΚΠΑ
Ιωάννης Ρουσσάκης, Επίκουρος Καθηγητής, ΠΑΙΤΔΕ, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η παρούσα διατριβή ασχολείται με την αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα των
Καλλιτεχνικών Σχολείων δημόσιας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα δημόσια Καλλιτεχνικά
Σχολεία αποτελούν έναν ιδιαίτερο τύπο σχολείων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα,
αφιερωμένο στη θεραπεία των τεχνών, την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της κριτικής
σκέψης και την ανάδειξη του ταλέντου των φοιτώντων μαθητών.
Πρόκειται για έναν σχετικά μικρό αριθμό σχολείων, τα οποία ουδέποτε στο παρελθόν [από
τη στιγμή ίδρυσής τους το 2004 έως σήμερα] απετέλεσαν αντικείμενο έρευνας. Το στοιχείο
αυτό σε συνδυασμό με το συνεχώς αναπτυσσόμενο παγκόσμιο ενδιαφέρον για την ένταξη
της τέχνης στα αναλυτικά προγράμματα καθιστούν την παρούσα διατριβή πρωτότυπη και
αναγκαία. Επιπλέον, την αναγκαιότητα της παρούσας έρευνας ενισχύει το γεγονός ότι και σε
παγκόσμιο επίπεδο οι έρευνες για αντίστοιχα σχολεία σε εκπαιδευτικά συστήματα του
δυτικού κόσμου είναι ελάχιστες.
Μέσα από ανάλυση των πολλών και ποικίλων ευρημάτων της παρούσας διατριβής
προσδοκάται α. η αναλυτική ενημέρωση του ενδιαφερομένων για την οργανωτική δομή, τη
λειτουργία, το κανονιστικό πλαίσιο και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα σχολεία αυτά,
συμβάλλοντας έτσι στην ολοκληρωμένη μελέτη της οργάνωσης, διοίκησης και ηγεσίας εντός
του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, β. η διατύπωση συμπερασματικών κρίσεων για
τους παράγοντες αποτελεσματικότητάς τους και τη δυνατότητα της διατήρησής τους στο
μέλλον, στοιχεία απαραίτητα για άλλους ερευνητές για την κατανόηση του κόστους και
οφέλους λειτουργίας τους, γ. η πληροφόρηση της κεντρικής εξουσίας για τη λήψη
αποφάσεων και τη διαμόρφωση πολιτικών σχετικά με τη θεραπεία των προβλημάτων που
αντιμετωπίζουν στην παρούσα φάση και την κανονιστική περιχαράκωσή τους, ώστε να
επιτευχθεί η βιωσιμότητά τους, δ. η ενίσχυση της διεθνούς βιβλιογραφίας για τα
καλλιτεχνικά σχολεία με ευρήματα από τον ελληνικό χώρο που θα επιτρέψουν την
ανταλλαγή απόψεων, την αλληλεπίδραση, τη διαμόρφωση και υιοθέτηση καλών πρακτικών
για την πλήρη ένταξη της τέχνης στην εκπαίδευση.
Τα ερευνητικά ερωτήματα που ετέθησαν αφορούν τους δυο άξονες της διατριβής, την
αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα, οι οποίοι ελέγχονται αφενός μεν αυτοτελώς με
ερωτήματα που αφορούν τις μορφές και τους παράγοντες αποτελεσματικότητας, αφετέρου
συνδυάζονται ερευνητικά και επανελέγχονται με την υιοθέτηση επιμέρους οργανωσιακών
στοιχείων που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία των μονάδων αυτών. Τα
ερευνητικά ερωτήματα συνοψίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες:
1. Γενικά Ερωτήματα
Α. Ποιοι είναι οι εξωτερικοί παράγοντες αποτελεσματικότητας στα ελληνικά σχολεία;
Β. Τι επηρεάζει την αποτελεσματικότητα των Καλλιτεχνικών Σχολείων και γιατί;
Γ. Ποιοι είναι οι παράγοντες εσωτερικής οργανωσιακής αποτελεσματικότητας των
Καλλιτεχνικών Σχολείων; [Καθηγητές Καλλιτεχνικών μαθημάτων, Διευθυντές των
Καλλιτεχνικών σχολείων, γονείς των μαθητών]
Δ. Ποιοι είναι οι παράγοντες βιωσιμότητας των Καλλιτεχνικών Σχολείων
Ε. Πως επιδρούν οι παράγοντες αποτελεσματικότητας στη βιωσιμότητα των δημόσιων
Καλλιτεχνικών Σχολείων;
2. Ειδικά ερωτήματα
Α. Ποιες είναι οι νομοθετικές και διοικητικές ιδιαιτερότητες των Καλλιτεχνικών Σχολείων και
τι εξυπηρετούν;
Β. Πώς επιδρούν οι ιδιαιτερότητες στην αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας;
Γ. Ποιοι αναλαμβάνουν διοικητικούς ρόλους στα Καλλιτεχνικά σχολεία;
Δ. Πώς τα διοικητικά στελέχη επιδρούν ν στην αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα των
σχολείων αυτών;
Ε. Ποια στοιχεία διαμορφώνουν το κλίμα και την κουλτούρα των Καλλιτεχνικών Σχολείων ως
εκπαιδευτικών οργανισμών;
ΣΤ. Πώς τα στοιχεία αυτά επιδρούν στην αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα των
Καλλιτεχνικών Σχολείων
Η μελέτη της βιβλιογραφίας για τη σχολική αποτελεσματικότητα ανέδειξε ως βασικούς
συμμετέχοντες σε σχετικές με την αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα των σχολικών μονάδων έρευνες, τους εκπαιδευτικούς, τους διευθυντές, τους γονείς και τους μαθητές. Στην
παρούσα διατριβή από τις παραπάνω ομάδες συμμετεχόντων χρησιμοποιήθηκαν οι
διευθυντές των Καλλιτεχνικών Σχολείων, οι εκπαιδευτικοί καλλιτεχνικών μαθημάτων και οι
γονείς των μαθητών. Για κάθε μια από τις ομάδες αυτές χρησιμοποιήθηκαν ξεχωριστά
ερευνητικά εργαλεία.
Υιοθετήθηκε ένας μικτός μεθοδολογικός σχεδιασμός με σκοπό να καλυφθούν ερευνητικά
και με σχετική πληρότητα οι άξονες αποτελεσματικότητας και συνακόλουθης βιωσιμότητας
που προέκυψαν από τη μελέτη τόσο της βιβλιογραφίας, όσο και από τις δομικές
ιδιαιτερότητες του ελληνικού εκπαιδευτικού συγκείμενου. Ο μικτός αυτός σχεδιασμός είναι
ένας συνδυασμός συγκλίνοντος παράλληλου σχεδιασμού και επεξηγηματικού διαδοχικού
σχεδιασμού κατά Creswell και στοχεύει στη μείωση των μειονεκτημάτων της ποσοτικής και
της ποιοτικής προσέγγισης, όπου αυτό είναι δυνατόν από τις ισχύουσες συνθήκες. Σύμφωνα
με το σχεδιαστικό αυτό μοντέλο, καταβλήθηκε προσπάθεια όλα τα δεδομένα [ποσοτικά και
ποιοτικά] και από τα τρία δείγματα να ληφθούν σχεδόν συγχρόνως ή με μικρή χρονική
διαφορά. Στόχος της ερευνήτριας ήταν να υπάρξει συζήτηση και επεξήγηση ζητημάτων που
απασχολούσαν τα συγκεκριμένα σχολεία κατά την περίοδο συλλογής των δεδομένων και να
διαπιστωθεί κατά πόσον οι αντιλήψεις και οι απόψεις που εκφράζονταν από όλους τους
συμμετέχοντες συνέκλιναν ή απέκλιναν.
Τα βασικά συμπεράσματα της διατριβής συνοψίζονται στα εξής:
Το έλλειμμα στοχευμένης και τεκμηριωμένης εκπαιδευτικής πολιτικής και η συνακόλουθη
έλλειψη συγκροτημένου νομοθετικού και διοικητικού πλαισίου (με κενά, ασάφειες,
πολλαπλές ερμηνείες) είναι ο κύριος παράγοντας μη αποτελεσματικής λειτουργίας των
Καλλιτεχνικών Σχολείων. Τόσο η εκπαιδευτική πολιτική όσο και το νομοθετικό-διοικητικό
πλαίσιο ανήκουν στους εξωτερικούς ή εξωγενείς παράγοντες επίδρασης στην οργανωσιακή
–εσωτερική- αποτελεσματικότητα του Καλλιτεχνικού Σχολείου. Η βιωσιμότητα των σχολείων
αυτών σχετίζεται πρωτίστως με την αποδοχή τους από το κοινωνικό σύνολο και την εύρυθμη
λειτουργία τους, αλλά και τη γενικότερη εκτίμηση προς την τέχνη που διαθέτει η κοινωνία.
Η διατριβή αποτελείται από δυο διακριτά μέρη, το θεωρητικό και το ερευνητικό. Το πρώτο
μέρος περιλαμβάνει την θεωρητική τεκμηρίωση της έρευνας και τη βιβλιογραφική
επισκόπηση και αποτελείται από επτά κεφάλαια. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την
ταυτότητα της έρευνας, δηλαδή όλα τα στοιχεία διερεύνησης του θέματος και την εξαγωγή
των συμπερασμάτων.
Η διατριβή δομείται σε συνολικά ένδεκα κεφάλαια και καθένα από αυτό περιλαμβάνει τα
εξής:
Στο πρώτο κεφάλαιο αποσαφηνίζονται εννοιολογικά και θεωρητικά οι όροι
αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα και η χρήση τους στην εκπαίδευση. Στο δεύτερο
κεφάλαιο οι όροι αυτοί διερευνώνται στο πλαίσιο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος
μέσω εκτενούς και ενδελεχούς συστηματικής βιβλιογραφικής επισκόπησης της ελληνικής
εργογραφίας. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται, αναλύονται, τεκμηριώνονται και
επεξηγούνται οι παράγοντες που επηρεάζουν την οργανωσιακή αποτελεσματικότητα των
σχολικών μονάδων στην ελληνική πραγματικότητα. Το τέταρτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο
στην τέχνη ως αντικείμενο εκπαίδευσης και τις πολιτικές σχετικά με αυτό στον σύγχρονο
δυτικό κόσμο. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται εκτεταμένη αναφορά στα δημόσια Καλλιτεχνικά
Σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, την ταυτότητα, την οργανωτική δομή
και διάρθρωση και τις ιδιαιτερότητές τους. Το έκτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη συζήτηση του
επιστημολογικού υποβάθρου της παρούσας διατριβής και τις θεωρητικές προσεγγίσεις
σχετικά με την πρόσληψη του κοινωνικού γίγνεσθαι και την απόκτηση των εμπειριών. Το
πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με το έβδομο κεφάλαιο, στο οποίο περιέχονται οι
συμπερασματικές κρίσεις και η αποτίμηση του και χρησιμεύει ως εφαλτήριο για τη
διαμόρφωση του ερευνητικού μέρους, δεύτερου μέρους της διατριβής.
Το δεύτερο μέρος της διατριβής αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Το όγδοο κεφάλαιο
περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία της ταυτότητας της έρευνας, όπως σκοπό, στόχους,
αναγκαιότητα, πρωτοτυπία, ερευνητικούς άξονες και ερευνητικά ερωτήματα και τον
μεθοδολογικό σχεδιασμό. Στο ένατο κεφάλαιο γίνεται η παρουσίαση των τριών δειγμάτων,
των χρησιμοποιηθέντων εργαλείων και των αποτελεσμάτων κάθε επιμέρους έρευνας.
Πρόκειται για το μακροσκελέστερο κεφάλαιο της διατριβής, αφού συγκεντρώνει πλήθος
δεδομένων από τα επιμέρους ερευνητικά εργαλεία, ποιοτικά και ποσοτικά. Στο δέκατο
κεφάλαιο συγκεντρώνονται τα κυριότερα αποτελέσματα των επιμέρους εργαλείων,
σχολιάζονται συνολικά και διασυνδέονται με τα ερευνητικά ερωτήματα που ετέθησαν.
Τέλος, στο ενδέκατο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στους περιορισμούς της ερευνητικής
προσπάθειας της συγκεκριμένης διατριβής και διατυπώνονται προτάσεις με βάση τα
ευρήματα της έρευνας: περαιτέρω διερεύνησης και [ανα]διαμόρφωσης της εκπαιδευτικής
πολιτικής σχετικά με τα Καλλιτεχνικά Σχολεία και τη διδασκαλία της τέχνης σ’ αυτά, έτσι ώστε
τα δημόσια Καλλιτεχνικά Σχολεία να συνεχίσουν να είναι βιώσιμα στο μέλλον.
Λέξεις-κλειδιά:
Καλλιτεχνικά Σχολεία, Δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Οργάνωση, Διοίκηση και Ηγεσία στην Εκπαίδευση, Αποτελεσματικότητα, Οργανωσιακή Αποτελεσματικότητα, Βιωσιμότητα
