Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
1) κ. Γεώργιος Γιαννόπουλος, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
2) κ. Σπυρίδων Βλαχόπουλος, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
3) κ. Βασίλειος Κονδύλης, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
4) κα Λίλιαν Μήτρου, Καθηγήτρια Τμήματος Μηχανικών, Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων Πανεπιστημίου Αιγαίου
5) κα Βασιλική Χρήστου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
6) κ. Νικόλαος Σημαντήρας, Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
7) κα Φερενίκη Παναγοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης Παντείου Πανεπιστημίου
Περίληψη:
Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται το ζήτημα της διασταύρωσης των αρμοδιοτήτων των Ανεξαρτήτων Αρχών που εμπλέκονται στην προστασία του απορρήτου των ηλεκτρονικών επικοινωνιών (ΑΔΑΕ, ΑΠΔΠΧ, ΕΕΤΤ), προσεγγίζοντας τις υφιστάμενες αρμοδιότητές τους και παρέχοντας κριτήρια για την σαφέστερη οριοθέτησή τους, με σκοπό την αποσαφήνιση του πεδίου δραστηριοποίησης εκάστης Ανεξάρτητης Αρχής.
Στο πρώτο Κεφάλαιο, παρουσιάζεται η διάσταση του προβλήματος από πλευράς ημεδαπής, αλλά και ευρωπαϊκής νομοθεσίας και εμπειρίας και παρατηρείται ότι τόσο σε επίπεδο εννοιολογικών στοιχείων της επικοινωνίας, όσο και σε επίπεδο θεσμικής κατοχύρωσης αυτής υφίσταται διασταύρωση αρμοδιοτήτων όχι μόνο μεταξύ των ως άνω Ανεξαρτήτων Αρχών, αλλά και με τη δικαστική, νομοθετική και εκτελεστική λειτουργία. Ειδικότερα, εξετάζεται η έννοια της επικοινωνίας, τα προβλήματα που θέτουν οι επιφυείς υπηρεσίες ως προς την αρμοδιότητα της ΑΠΔΠΧ και της ΑΔΑΕ, τα χαρακτηριστικά στοιχεία της επικοινωνίας και κατά πόσον αυτά αποτελούν στοιχεία του απορρήτου της επικοινωνίας ή προσωπικά δεδομένα και οι συναφείς έννοιες της επικοινωνίας (ασφάλεια, εμπιστευτικότητα, ακεραιότητα, διαθεσιμότητα) που αποτελούν και κριτήριο οριοθέτησης των αρμοδιοτήτων των εν λόγω Ανεξαρτήτων Αρχών. Σε θεσμικό επίπεδο, εξετάζονται από πλευράς εθνικής έννομης τάξης τα ερμηνευτικά προβλήματα που θέτει το άρθρο 19 του Συντάγματος και ειδικότερα οι περιορισμοί ως προς το δικαίωμα άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών από τη δικαστική λειτουργία (ν. 2225/1994, ν. 5002/2022, υπ’ αριθμ. 1/2023 γνωμοδότηση επίτιμου εισαγγελέα του ΑΠ), καθώς και το κανονιστικό πλαίσιο για τις νόμιμες συνακροάσεις (ΠΔ 47/2005) που υπήγαγε τα εξωτερικά στοιχεία της επικοινωνίας στο απόρρητο αυτής. Επίσης, σε επίπεδο ποινικής νομοθεσίας εξετάζεται η εμπλοκή του ποινικού νομοθέτη στην επιβολή κυρώσεων και κατά πόσον τίθεται ζήτημα παραβίασης της αρχής «non bis in idem», όταν η ΑΔΑΕ επιβάλλει ως διοικητική κύρωση υψηλό χρηματικό πρόστιμο, το οποίο έχει τον χαρακτήρα ποινής, κατά τη νομολογία του ΕΔΔΑ. Σε επίπεδο ευρωπαϊκής νομοθεσίας, εξετάζεται η ενσωμάτωση των κοινοτικών Οδηγιών που αφορούν στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες και διαπιστώνεται ότι οι διατάξεις τους θέτουν ζήτημα διασταύρωσης των αρμοδιοτήτων των Ανεξαρτήτων Αρχών στα θέματα αυτά. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι, από πλευράς ευρωπαϊκής εμπειρίας, δεν απαντάται η ύπαρξη μίας ειδικής αρχής, όπως η ΑΔΑΕ, επιφορτισμένης με την προστασία του απορρήτου των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, αντιθέτως παρατηρείται συναρμοδιότητα στον τομέα αυτό πλειόνων Ρυθμιστικών Αρχών.
Στο δεύτερο Κεφάλαιο, εξετάζεται εάν η διασταύρωση αυτή είναι δικαιολογημένη ενόψει των αρμοδιοτήτων των Ανεξαρτήτων Αρχών, των ιδιαιτεροτήτων της εθνικής έννομης τάξης και της νομολογίας των δικαστηρίων. Στο πλαίσιο αυτό, αναλύεται το πλέγμα νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων που διέπει την ΑΔΑΕ, την ΑΠΔΠΧ και την ΕΕΤΤ και διαπιστώνεται διασταύρωση των αρμοδιοτήτων τους κατά την άσκηση της κανονιστικής και της κυρωτικής τους αρμοδιότητας, αλλά και σε θέματα ασφάλειας δικτύων και υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών, γεγονός που επιτείνεται από την εμπλοκή κρατικών υπηρεσιών, όπως η Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας. Επιπλέον, διαπιστώνεται διχογνωμία στη νομολογία του ΑΠ και του ΣτΕ και στις γνωμοδοτήσεις των εισαγγελέων του ΑΠ ως προς το περιεχόμενο του άρθρου 19 του Συντάγματος και εάν αυτό καλύπτει το σύνολο του επικοινωνιακού γεγονότος ή μόνο το περιεχόμενο της επικοινωνίας και άρα εάν τα εξωτερικά στοιχεία της επικοινωνίας αποτελούν στοιχεία του απορρήτου ή προσωπικά δεδομένα. Επίσης, παρατίθενται συγκεκριμένα παραδείγματα (το συμβάν της Digea και o Κανονισμός ePrivacy), προκειμένου να γίνει περισσότερο κατανοητό το εν λόγω ζήτημα. Τέλος, παρουσιάζονται οι δικαιολογητικοί λόγοι διασταύρωσης των αρμοδιοτήτων των ως άνω Ανεξαρτήτων Αρχών και κυρίως η ειδικότητα του σκοπού τους κατά το Σύνταγμα και η εφαρμογή της αρχής «non bis in idem» κατά τη νομολογία του ΣτΕ, για να αναδειχθεί ότι παρά την ύπαρξη ενός ενιαίου ρυθμιστικού πλαισίου των Ανεξαρτήτων Αρχών (ν. 3051/2002), η ενοποίησή τους δεν είναι αποδεκτή ούτε από το Σύνταγμα, ούτε από τη νομολογία του ΣτΕ, αφού αυτές προστατεύουν διακριτά έννομα αγαθά, τα οποία πρέπει να οριοθετηθούν σαφέστερα από το νομοθέτη.
Υπό το πρίσμα αυτό, διατυπώνεται η κριτική θεώρηση επί του όλου θέματος, καθώς και σειρά προτάσεων για την επίλυσή του.
Λέξεις-κλειδιά:
ηλεκτρονικές επικοινωνίες, άρση απορρήτου, συναρμοδιότητα, οριοθέτηση αρμοδιοτήτων, ΑΔΑΕ, ΑΠΔΠΧ, ΕΕΤΤ
