Σημασία του προσδιορισμού βλαβών DNA σε βιολογικά υγρά επαγόμενων από ακτινοθεραπεία σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, σε ασθενείς με μη-μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα

Ορφανάκος Κυριάκος

Μονάδα:

Τμήμα Ιατρικής
Βιβλιοθήκη Επιστημών Υγείας

Ημερομηνία κατάθεσης:

2024-07-04

Έτος εκπόνησης:

2024

Συγγραφέας:

Ορφανάκος Κυριάκος

Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:

Δημήτριος Τραφαλής Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Χριστίνα Τεσσερομάτη Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Χριστίνα Δάλλα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ιωάννης Γκρινιάτσος Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γεωργία Βρυώνη Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ιορδάνης Μουρούζης Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Αθανάσιος Αρμακόλας Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

Πρωτότυπος Τίτλος:

Σημασία του προσδιορισμού βλαβών DNA σε βιολογικά υγρά επαγόμενων από ακτινοθεραπεία σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, σε ασθενείς με μη-μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα

Γλώσσες διατριβής:

Ελληνικά

Μεταφρασμένος τίτλος:

Περίληψη:

Η συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου του πνεύμονα μειώνεται σταθερά από το 2006-2007 και συγκεκριμένα κατά 2,6% και 1,1% ετησίως σε άνδρες και γυναίκες αντίστοιχα. Αυτή η διαφορά μεταξύ του φύλου οφείλεται κυρίως σε διαφορές στα πρότυπα διακοπής του καπνίσματος . Ωστόσο, εξακολουθούν να υπολογίζονται 238.340 νέες περιπτώσεις καρκίνου για το 2023, συνολικά το 12,2% όλων των νέων διαγνώσεων. Ο καρκίνος του πνεύμονα παραμένει ο πιο θανατηφόρος καρκίνος τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες με περίπου 127.000 θανάτους το 2023 (περίπου το 21% όλων των θανάτων από καρκίνο) και ο τρίτος πιο συχνός καρκίνος συνολικά μετά τον καρκίνο του προστάτη και του μαστού αντίστοιχα. Ο καρκίνος του πνεύμονα χωρίζεται σε μεγάλο βαθμό παθολογικά σε μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (SCLC) και σε μη μικροκυτταρικό καρκίνο (NSCLC, περαιτέρω υποκατηγοριοποιημένος χονδρικά σε πλακώδη και μη πλακώδη παθολογία)
Η ιονίζουσα ακτινοβολία παραμένει η ραχοκοκαλιά της θεραπείας για τον καρκίνο του πνεύμονα. Έχει πολλά αποτελέσματα και μειώνει τον κίνδυνο τοπικής υποτροπής, αυξάνει τη συνολική επιβίωση και είναι συχνά ανακουφιστικό σε πολλά συμπτώματα όπως πόνο, απόφραξη άνω κοίλης φλέβας και αιμορραγία. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να συρρικνώσει έναν όγκο και να καταστρέψει τα κύτταρα, καθιστώντας τον χρήσιμο τόσο στο πλαίσιο του ανοσοενισχυτικού όσο και του νεοεπικουρικού.
Η ακτινοθεραπεία είναι η μορφή θεραπείας που χρησιμοποιείται σε ασθενείς με καρκίνο που περιλαμβάνει ιονίζουσα ακτινοβολία και συνηθέστερα με τη μορφή ακτινοβολίας Χ και γάμμα . Η ακτινοβολία παρέχεται είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά. Η εσωτερική ακτινοβολία (βραχυθεραπεία) παρέχεται κυρίως από πηγές ακτινοβολίας γάμμα, όπως τα ραδιενεργά ισότοπα που εισάγονται στο σώμα του ασθενούς, ενώ η εξωτερική ακτινοβολία (EBRT), ένας γραμμικός επιταχυντής παράγει ακτίνες Χ. Η εσωτερική ακτινοβολία παράγει λιγότερο ισχυρό ηλεκτρικό δυναμικό (0,6-1 mV) παράγοντας έτσι ένα πιο εστιακό αποτέλεσμα που περιορίζει τη φυσιολογική βλάβη των ιστών. Αντίθετα, η δόση EBRT χορηγείται συνήθως σε κλάσματα λόγω του αυξημένου ηλεκτρικού δυναμικού (4-20 mV) και συνεπώς του συνοδού τραυματισμού στον περιβάλλοντα φυσιολογικό ιστό.
Η ακτινοθεραπεία έχει άμεσες ή έμμεσες επιδράσεις σε όλα τα ζωντανά κύτταρα. Συγκεκριμένα, μπορεί να διαταράξει άμεσα τη δομή των ατόμων ή έμμεσα με την παραγωγή αντιδραστικών χημικών ειδών που με τη σειρά τους βλάπτουν το DNA, τις πρωτεΐνες και τα λιπίδια των κυττάρων. Έτσι, τα άτομα και τα μόρια που προσβάλλονται από ακτινοβολία, απελευθερώνουν ηλεκτρόνια και παράγουν ιόντα που σχηματίζουν αντιδραστικά είδη οξυγόνου και αζώτου. Το νερό είναι μια κύρια πηγή ενεργών ειδών οξυγόνου (ROS) όπως το ανιόν υπεροξειδίου (O 2 •− ), η ρίζα υδροξυλίου (HO • ) και υπεροξείδιο του υδρογόνου (H 2 O 2 ). Η πιο κοινή βασική βλάβη που προκαλείται από το ROS είναι η γουανίνη και μια ομάδα υδροξυλίου προστίθεται στην όγδοη θέση της βάσης πουρίνης που οδηγεί στον σχηματισμό της 8-υδροξυ-δεοξυγουανοσίνης (8-OHdG). Η ιονίζουσα ακτινοβολία προκαλεί επίσης οξειδωτική βλάβη του DNA (σπάσεις DNA, βλάβη βάσης και βλάβη σακχάρου) και ανοσοκαταστολή.
Εκτός από την ραδιόλυση του νερού, η ιονίζουσα ακτινοβολία διεγείρει επίσης τη δραστηριότητα της επαγώγιμης συνθάσης του μονοξειδίου του αζώτου (iNOS). Έτσι, σχηματίζονται δραστικά είδη αζώτου (RNS) όπως το μονοξείδιο του αζώτου (•NO). Τα αντιδραστικά είδη αζώτου δρουν μαζί με τα αντιδραστικά είδη οξυγόνου (ROS) για να βλάψουν τα κύτταρα, προκαλώντας το λεγόμενο νιτρωτικό στρες και αυτά τα δύο είδη συχνά αναφέρονται συλλογικά ως ROS/RNS. Τα RNS παράγονται σε ζώα ξεκινώντας με την αντίδραση του μονοξειδίου του αζώτου (•NO) με το υπεροξείδιο (O2•−) για να σχηματίσουν υπεροξυνιτρώδη (ONOO−). Τα υπεροξυνιτρώδη είναι ένα είδος υψηλής αντίδρασης και αντιδρά άμεσα με διάφορους βιολογικούς στόχους και κυτταρικά συστατικά όπως λιπίδια, υπολείμματα αμινοξέων, βάσεις DNA και χαμηλά μοριακά αντιοξειδωτικά . Αυτές οι αντιδράσεις εμφανίζονται σε αργό ρυθμό. Το υπεροξυνιτρώδες άλας εισέρχεται επίσης στο κύτταρο μέσω διαύλων ανιόντων κατά μήκος της κυτταρικής μεμβράνης.
Σε μία από αυτές τις αντιδράσεις, το ONOO− αλληλεπιδρά με τη γουανίνη και κατά συνέπεια προκαλεί νιτρικές αλλοιώσεις όπως η 8-Νιτρογουανίνη (8-NG). Ωστόσο, ο γλυκοσιδικός δεσμός μεταξύ 8-NG και δεοξυριβόζης είναι πολύ ασταθής, επομένως απελευθερώνεται αυθόρμητα από το DNA και δημιουργεί μια απουρινική θέση. Αυτή η απουρινική θέση με τη σειρά της ζευγαρώνεται με αδενίνη κατά τη σύνθεση του DNA. Έτσι, πραγματοποιούνται μετατροπές από G:C σε T:A. Μετά την έκθεση σε ακτινοθεραπεία, εμφανίζεται και ένας όψιμος τραυματισμός ιστού επιπλέον του πρώιμου επειδή το ROS και το RNS συσσωρεύονται στον ιστό για μήνες .
Φαίνεται να υπάρχει ισχυρή θετική σχέση μεταξύ της ιονίζουσας ακτινοβολίας και των επιπέδων 8-NG σε ασθενείς με ΜΜΚΠ. Συγκεκριμένα, οι ασθενείς με πλακώδη παθολογία φαίνεται να έχουν τη μεγαλύτερη αύξηση και με πιθανή προγνωστική σημασία σε αυτή την υποομάδα. Οι βιοδείκτες στη θεραπεία του καρκίνου είναι σημαντικοί για την πρόβλεψη της αποτυχίας ή της επιτυχίας της θεραπείας και πρέπει να εξατομικεύονται. Τα επίπεδα 8-NG στον ορό ίσως είναι χρήσιμο συμπλήρωμα στο οπλοστάσιο κατά του καρκίνου του πνεύμονα. Απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για την επιβεβαίωση των ευρημάτων και την οριοθέτηση υποπληθυσμών με συγκεκριμένο όφελος.
Η πιο κοινή βλάβη βάσης που προκαλείται από το ROS είναι η γουανίνη και μια ομάδα υδροξυλίου προστίθεται στην όγδοη θέση της βάσης πουρίνης, οδηγώντας στον σχηματισμό της 8-υδροξυ-δεοξυγουανοσίνης (8-OHdG). Λόγω της σημαντικής μεταλλαξογόνου δράσης του, το 8-OhdG είναι η πιο μελετημένη οξειδωτική βλάβη του DNA. Για το σκοπό αυτό, αυτή η κυρίαρχη μορφή της αλλοίωσης των ελεύθερων ριζών του DNA μετριέται συχνά ως ένδειξη της έκτασης της βλάβης του DNA και του οξειδωτικού στρες και συχνά μετράται με απέκκριση στα ούρα. Το ROS μπορεί να βρεθεί συνεχώς για εβδομάδες έως μήνες σε ακτινοβολημένο ιστό και κύτταρα που οδηγούν σε λανθάνοντα/όψιμο τραυματισμό.
Φαίνεται να υπάρχει ισχυρή θετική σχέση μεταξύ της ιονίζουσας ακτινοβολίας και των επιπέδων 8-OHdG σε ασθενείς με ΜΜΚΠ. Συγκεκριμένα, οι ασθενείς με πλακώδη παθολογία φαίνεται να έχουν τη μεγαλύτερη αύξηση και πιθανή προγνωστική σημασία σε αυτή την υποομάδα. Οι βιοδείκτες στη θεραπεία του καρκίνου είναι σημαντικοί για την πρόβλεψη της αποτυχίας ή της επιτυχίας της θεραπείας και πρέπει να εξατομικεύονται. Τα επίπεδα 8-OHdG στον ορό ίσως είναι χρήσιμο συμπλήρωμα στο οπλοστάσιο κατά του καρκίνου του πνεύμονα.

Κύρια θεματική κατηγορία:

Επιστήμες Υγείας

Λέξεις-κλειδιά:

Καρκίνος, 8-Υδροξυδεοξυγουανοσίνη, Ακτινοθεραπεία, Βιοδείκτης, 8-Νιτρογουανίνη

Ευρετήριο:

Όχι

Αρ. σελίδων ευρετηρίου:

Εικονογραφημένη:

Ναι

Αρ. βιβλιογραφικών αναφορών:

150

Αριθμός σελίδων: