Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Σουρτζή Παναγιωτά, Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ (Επιβλέπουσα)
Βελονάκης Εμμανουήλ, Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Τζιαφέρη Στυλιανή, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Καλοκαιρινού Αθηνά, Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Βελονάκη Βενετία, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Μαντζώρου Μαριάννα, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΠΑΔΑ
Γαλάνης Πέτρος, Επίκουρος καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Οι μυοσκελετικές παθήσεις είναι η πιο συχνά εμφανιζόμενη επαγγελματική νόσος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και δεν κάνει διακρίσεις σε κλάδους και επαγγέλματα. Παρά το γεγονός ότι οι μυοσκελετικές παθήσεις μπορούν να προληφθούν, παραμένουν το πιο κοινό πρόβλημα υγείας που σχετίζεται με την εργασία στην Ευρώπη.
Η διαχείριση και η πρόληψη των μυοσκελετικών παθήσεων στην εργασία, παραμένει σε προτεραιότητα σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία (EU-OSHA), καθώς φαίνεται ότι υπάρχει αύξηση της επίπτωσης των μυοσκελετικών παθήσεων στις δύο ευρωπαϊκές μελέτες που έχουν γίνει από το Labour Force Surveys (LFSs) το 2007 και το 2013. Η επίπτωση των μυοσκελετικών παθήσεων, αυξήθηκε από 54,2% σε 60,1% από το 2007 έως το 2013 για 14 από τις χώρες κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα περιλαμβάνεται στις χώρες όπου σημειώθηκε αύξηση από 54,7% στο 59,3.
Σύμφωνα με το EU-OSHA (2019), 3 στους 5 εργαζόμενους στην Ευρωπαϊκή ένωση παρουσιάζει μυοσκελετικές ενοχλήσεις. Ακόμα, οι συχνότερες μυοσκελετικές ενοχλήσεις, είναι ο πόνος στην οσφυϊκή χώρα, στα άνω άκρα και τον αυχένα και 1 στους 5 εργαζόμενους, εμφάνισε χρόνιο πόνο και ενόχληση είτε στην οσφυϊκή χώρα είτε στον αυχένα το τελευταίο έτος. Το 2015, το 53% των εργαζομένων με μυοσκελετική πάθηση, δήλωσαν ότι απουσιάσαν κατά το τελευταίο έτος από την εργασία, σε αντίθεση με τους υγιείς εργαζόμενους που απουσίασαν σε ποσοστό 32%. Το 26% των εργαζομένων με μυοσκελετική πάθηση και κάποιο άλλο νόσημα, ανέφεραν ότι απουσίασαν περισσότερο από 8 ημέρες το τελευταίο έτος, ποσοστό αυξημένο σε σχέση με το αντίστοιχο 7% των εργαζομένων χωρίς προβλήματα υγείας.
Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας έδειξε ότι οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν συνδυασμό μεθόδων παρέμβασης όπως ένα εκπαιδευτικό μάθημα, εργονομικές παρεμβάσεις και ασκήσεις φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικές στη μείωση του πόνου και της δυσφορίας από το μυοσκελετικό σύστημα.
Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας ενός προγράμματος παρέμβασης στο χώρο εργασίας, που στόχευε στη διαχείριση των μυοσκελετικών παθήσεων. Πιο συγκεκριμένα, μελετήθηκε η αποτελεσματικότητα του προγράμματος παρέμβασης στους παρακάτω πυλώνες:
• Μείωση στην συχνότητα εκδήλωσης των μυοσκελετικών ενοχλήσεων και μείωσης του πόνου από ΜΣΠ, πριν και μετά την παρέμβαση.
• Βελτίωση του επιπέδου της γνώσης των συμμετεχόντων σε θέματα εργονομίας και διαχείρισης των ΜΣΠ, πριν και μετά την παρέμβαση.
• Βελτίωση της ποιότητας ζωής και του επιπέδου υγείας πριν και μετά την παρέμβαση.
• Μείωση του απουσιασμού και παρουσιασμού πριν και μετά την παρέμβαση.
Υλικό και Μέθοδος: Πρόκειται για μελέτη παρέμβασης σύμφωνα με τον αληθή ημι-πειραματικό σχεδιασμό, ο οποίος περιλαμβάνει δυο τυχαίες ομάδες (παρέμβασης και ελέγχου) με αρχική και τελική μέτρηση πριν και μετά την παρέμβαση, καθώς και μία τρίτη επανάληψη της μέτρησης σε βάθος χρόνου από την παρέμβαση. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από το 2019 έως το 2022, με διακοπή λόγω της πανδημίας COVID-19, σε δείγμα εργαζομένων υπαλλήλων γραφείου με χρήση Η/Υ.
Συμμετείχαν συνολικά n=247 υπάλληλοι γραφείου, από διαφορετικές εταιρείες του ιδιωτικού τομέα της Ελλάδας με έδρα την Αττική. Όλοι οι εργαζόμενοι εργάζονται σε καθιστή θέση εργασίας και κάνουν πολύωρη καθημερινή χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή για την εκτέλεση της εργασίας τους. Το δείγμα χωρίστηκε τυχαία σε ομάδα παρέμβασης (n=143) και ομάδα ελέγχου (n=104).
Για τους σκοπούς και τις ανάγκες της έρευνας, σχεδιάστηκε η διδακτική παρέμβαση που περιλάμβανε την παρουσίαση με θέματα εργονομίας καθώς και βίντεο με τις ασκήσεις διάτασης που προτείνονται που δημιουργήθηκε από την ερευνήτρια.
Για την επιλογή των εργαλείων μέτρησης, έγινε ανασκόπηση τόσο της ελληνικής όσο και την διεθνής βιβλιογραφίας και λήφθηκε η απόφαση να χρησιμοποιηθούν τα παρακάτω ερωτηματολόγια:
• Το Standardised Nordic questionnaire for the analysis of musculoskeletal symptoms, για την εκτίμηση των μυοσκελετικών παθήσεων 43 (Kuorinka et al. 1987)
• Η δεύτερη έκδοση του Short Form 36 Health Survey (SF- 36v2) των Ware et al. (2008) για την εκτίμηση του επιπέδου υγείας των εργαζομένων
• Το ερωτηματολόγιο Work Related Quality of life (WRQoL) (Van Laar et al. 2007), Για την αξιολόγηση της σχετιζόμενης με την εργασία ποιότητα ζωής
• Το ερωτηματολόγιο Work Productivity and Activity Impairment Questionnaire: General Health (WPAI:GH), για την αξιολόγηση της επίδρασης των προβλημάτων υγείας στην ικανότητα για εργασία καθώς και την εκτέλεση άλλων δραστηριοτήτων με βάση το σκοπό της μελέτης και γίνεται αναλυτικότερη παρουσίαση τους στη συνέχεια.
Η συλλογή των δεδομένων έγινε μετά από έγκριση της Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας του Τμήματος Νοσηλευτικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ τηρήθηκαν οι αρχές ηθικής και δεοντολογίας σε όλα τα στάδια της μελέτης. Η ανάλυση έγινε με το πακέτο στατιστικής ανάλυσης SPSS έκδοση 23. Ανεξάρτητη μεταβλητή στη μελέτη αποτέλεσε το πρόγραμμα παρέμβασης και διερευνήθηκε η αποτελεσματικότητα του στις δύο ομάδες πριν και μετά την εφαρμογή του.
Αποτελέσματα: Δεν βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στα δημογραφικά χαρακτηριστικά ανάμεσα στους συμμετέχοντες στην ομάδα παρέμβασης και ελέγχου. Συνολικά το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων στη μελέτη αποτελείται από άνδρες (n=133) με ποσοστό 53,8%, σε σχέση με τις γυναίκες (n=114) με ποσοστό (46,2%), Η μέση ηλικία των συμμετεχόντων στην ομάδα παρέμβασης ήταν 37,41 έτη και στην ομάδα ελέγχου 35,9 έτη, ο δείκτης μάζας σώματος (BMΙ) ήταν 25,4 και 24,9. Ακόμα οι εβδομαδιαίες ώρες εργασίας ήταν 42,9 και 42,3 για την ομάδα παρέμβασης και την ομάδα ελέγχου αντίστοιχα και η προϋπηρεσία ήταν 13,3 και 11,8 έτη αντίστοιχα. Τέλος, όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο των συμμετεχόντων, το 57,9% δήλωσαν απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ/Ιδιωτικού Κολλεγίου, Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων της παρούσας μελέτης ήταν άγαμοι σε ποσοστό 61,5%.
Αναφορικά με την εμφάνιση ΜΣΠ, το 55,1% του συνόλου των συμμετεχόντων, δήλωσε ότι έχει εμφανίσει πόνο στην περιοχή του αυχένα κατά την πρώτη φάση της μελέτης. Τους τελευταίους 12 μήνες δήλωσαν ότι είχαν ενόχληση το 17,8% και τις τελευταίες 7 ημέρες το 38,9%. Το 23,9%, παρουσίασε πόνο στους ώμους, με ποσοστό 30,8% τις τελευταίες 7 ημέρες. Ο πόνος στους αγκώνες εμφανίστηκε σε ποσοστό 5,3% τόσο για τους τελευταίους 12 μήνες και όσο και για τις τελευταίες 7 ημέρες. Το 15,8% εμφάνισε πόνο στις πηχεοκαρπικές αρθρώσεις. Το 23,1%, εμφάνισε πόνο στην πλάτη, το 36,8% πόνο στη μέση. Οι ενοχλήσεις στο κάτω μέρος του σώματος, ήταν σε μικρότερο ποσοστό όπως είναι αναμενόμενο, οπότε και το 7,3% παρουσίασε πόνο στο γοφό, το 27,1% πόνο στα γόνατα, το 10,9% στις ποδοκνημικές αρθρώσεις.
Η αποτελεσματικότητα του προγράμματος παρέμβασης φάνηκε στην στατιστικά σημαντική μείωση του επιπέδου του πόνου στην περιοχή του αυχένα, των ώμων, της μέσης, της ράχης και των γοφών, ειδικά μετά την συμμετοχή στο πρόγραμμα παρέμβασης. Συγκεκριμένα, ο πόνος στον αυχένα για την ομάδα παρέμβασης, σημείωσε μείωση ειδικότερα για τις περιόδους των τελευταίων 12 μηνών και 7 ημερών, με στατιστικά σημαντική μείωση από την 1η στην 3η μέτρηση (p-value=0,032 και p-value=0,004 αντίστοιχα), γεγονός που δείχνει την θετική επίδραση του προγράμματος παρέμβασης στη μείωση του πόνου μακροπρόθεσμα. Και στην ομάδα ελέγχου, παρατηρήθηκε μείωση σε όλες τις μετρήσεις, με στατιστικά σημαντική μεταβολή από τη 2η στην 3η μέτρηση (p-value=0,01) και για τις τελευταίες 7 ημέρες με p-value=0,019. Η εμφάνιση πόνου στους ώμους σημείωσε μείωση με στατιστικά σημαντική τιμή (p-value=0,015) στη 2η μέτρηση και στην 3η μέτρηση για τις τελευταίες 7 ημέρες με p-value= 0,013, για την ομάδα παρέμβασης. Στατιστικά σημαντική μείωση παρατηρήθηκε και στην ομάδα ελέγχου, με p-value= <0,001 και 0,019 μεταξύ 2ης και 3ης μέτρησης. Ο πόνος στο άνω μέρος της ράχης για την ομάδα παρέμβασης, μειώθηκε σε όλες τις μετρήσεις, με στατιστική σημαντικότητα ειδικά για το διάστημα των τελευταίων 7 ημερών (p-value=0,044), από την 1η στην 3η μέτρηση. Στατιστικά σημαντικά μειώθηκε και ο πόνος στην άνω ράχη για την ομάδα ελέγχου, με p-value=0,01 από την 2η στην 3η μέτρηση. Ο πόνος στη μέση συγκεκριμένα, μειώθηκε σημαντικά τους τελευταίους 12 μήνες και τελευταίες 7 ημέρες (p-value=0,049 και p-value=0,041 αντίστοιχα), για την ομάδα παρέμβασης, στη 2η μέτρηση. Ο πόνος στους γοφούς μειώθηκε σημαντικά στην ομάδα παρέμβασης για τις τιμές που αφορούν τις τελευταίες 7 ημέρες και τελευταίους 12 μήνες (p-value=0,032 και p-value=0,044 αντίστοιχα). Όσον αφορά στους άλλους δείκτες, δεν επηρεάστηκε σημαντικά το ποσοστό του απουσιασμού σε αντίθεση με τη στατιστικά σημαντική μείωση που υπήρξε στο ποσοστό του παρουσιασμού στην ομάδα παρέμβασης. Ακόμα βελτιώθηκε ο δείκτης % περιορισμένη δραστηριότητας λόγω υγείας, που δείχνει μείωση συμπτωμάτων κι βελτίωση του συνολικού επιπέδου υγείας. Ακόμα βρέθηκε βελτίωση στη συνολικά σχετιζόμενη με την εργασία ποιότητα ζωής, με θετικό αντίκτυπο στην ομάδα παρέμβασης. Τέλος, παρατηρήθηκε βελτίωση του επιπέδου σωματικής και ψυχικής υγείας στην ομάδα παρέμβασης, αλλά δεν φάνηκε να υπάρχει με όχι μακροχρόνια επίδραση.
Συμπερασματικά, φάνηκε η θετική επίδραση του προγράμματος παρέμβασης στην εμφάνιση ΜΣΠ, στον παρουσιασμό, στην ποιότητα ζωής που σχετίζεται με την εργασία και στη βελτίωση του επιπέδου υγείας των εργαζομένων. Τα αποτελέσματα δείχνουν σημαντική μείωση στην εμφάνιση ΜΣΠ και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των εργαζομένων στην ομάδα παρέμβασης. Η μελέτη επισημαίνει τη σημασία της συνεχούς εκπαίδευσης και εφαρμογής παρεμβάσεων στο χώρο εργασίας, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η βελτίωση των συνθηκών εργασίας, η μείωση του απουσιασμού και παρουσιασμού και η βελτίωση της ικανοποίησης και της παραγωγικότητας.
