Αριθμός εισαγωγής:
801
Ονομασία:
Δίσκος
Τοπική ονομασία:
Απλάδα
Ημερομηνία καταγραφής:
19720101
Γεωγραφική περιοχή:
Ιωάννινα
Πόλη / Χωριό:
Ιωάννινα
Τρόπος προέλευσης:
Δωρεά
Δωρητής:
Χατζής Ανδρέας
Υλικό:
Μέταλλο
Είδος:
Σκεύος οικιακό
Περιγραφή:
Σκαλιστός δίσκος κασσιτερωμένος. Σχέδιο: Βυζαντινό. Δικέφαλος αετός με πλαίσιο «σταφυλαριά» και πτηνά. Κατασκευή: Από φύλλο χαλκού «γυρισμένο». Α) Σχήμα: στο χέρι ή στον τόρνο σήμερα και δίδεται η μορφή του δίσκου. Β) Διακόσμηση: γίνεται με σκάλισμα. Γεμίζει όλο το εσωτερικό του δίσκου με πίσσα και από την εξωτερική πλευρά ο τεχνίτης-σκαλιστής σχεδιάζει με μολύβι το σχέδιο-μοτίβο του δίσκου. Μετά με διάφορα «σπιτσούνια» (είδος καρφιών από σκληρό μέταλλο ατσάλι) γίνεται το πρώτο σκάλισμα, που λέγεται «φούσκωμα», ώστε να δημιουργηθεί στην εσωτερική πλευρά το σχέδιο. Ακολουθεί ζέσταμα της πίσσας με καμινέτο και βγαίνει από την πίσσα ο δίσκος. Καίγεται παντού με το καμινέτο, ώσπου να κοκκινήσει, ώστε να αφαιρεθεί κάθε ίχνος πίσσας, και μετά ρίχνεται σε μια λεκάνη με «σπίρτο» (δηλαδή ένα διάλυμα από νερό και λίγο ασημόνερο) μένει περίπου δέκα λεπτά και στη συνέχεια όπως είναι βρεγμένος βουρτσίζεται στη «συρματόβουρτσα» (βούρτσα στρογγυλή, ξύλινη με σύρμα μπρούτζινο ολόγυρα) και καθαρίζεται καλά. Συνέχεια ο δίσκος θα στεγνώσει ακόμα καλύτερα, για να απορροφηθούν τελείως τα υγρά μέσα σε πριονίδια. Με νέο βούρτσισμα θα καθαριστεί καλά κι από τα πριονίδια με βούρτσες μαλακές «τρίχινες» (από τρίχες χοίρων) ή νάυλον σήμερα. Εδώ τελειώνει το πρώτο μέρος της εργασίας και επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία με την πίσσα και για την εξωτερική πλευρά του δίσκου, για να γίνει με «σκάλισμα» η επεξεργασία του σχεδίου-μοτίβου. Και η επεξεργασία-σκάλισμα γίνεται επίσης με διάφορα «σπιτσούνια» όμως πολύ πιο λεπτά από εκείνα που χρησιμοποιήθηκαν για το «φούσκωμα». Και επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία του καθαρίσματος, που περιγράψαμε για την εξωτερική πλευρά. Όταν ο δίσκος θα είναι εντελώς έτοιμος και καθαρός, θα γίνει επάργυρος ή θα μείνει στο φυσικό χρώμα του χαλκού. Συνήθως σήμερα του δίνεται «οξύδωση», για να του δοθεί η όψη του παλαιού και να γίνει όπως λέγεται «οξυντέ». (Τρόπος οξ��ιδώσεως: γίνεται με ασημόνερο. Αλοίφεται κατ’αρχάς ο δίσκος με πανί βουτηγμένο στο ασημόνερο και μετά ζεσταίνεται με το καμινέτο ή στη φωτιά, για να στεγνώσει οπότε και μαυρίζει, παίρνει σκούρο σαν μαύρο χρώμα.) Στη συνέχεια περνά από βούρτσα «πάνινη» στον τόρνο και αφαιρείται μέρος από το καμένο σπίρτο κυρίως στις επιφάνειες του μοτίβου, που προεξέχουν ανάγλυφες, και παίρνει αποχρώσεις ανοιχτές φωτεινές, οπότε γενικά φαίνεται σαν παλαιό. Το σκούρο της οξυδώσεως, για να γίνει ανοικτό πολύ ή λιγότερο, εξαρτάται από το δυνατό βούρτσισμα ή το πιο μαλακό. Ειδικά όμως το βούρτσισμα δίνει στον οξυδωμένο-μαυρισμένο χαλκό και χρυσίζουσα λάμψη που τον διακρίνει και σχηματίζονται οι ωραίοι κυματισμοί ανοιχτό-σκούρο στο μέταλλο. Χρόνος διάρκειας κατασκευής ενός δίσκου: Εξαρτάται κυρίως από τα μέσα του εργαστηρίου (τεχνικά κτλ.) και ιδιαίτερα από τον «αέρα» του τεχνίτου-σκαλιστού, δηλαδή την πείρα και την δεξιοτεχνία. Κι αυτό γιατί άλλοι τον σχεδιάζουν ακριβώς, ενώ άλλοι κατ’ ευθείαν σκαλίζουν, όπως έκανε ο γνωστός παλαιός σκαλιστής Βούλγαρης (Απόστολος Βούλγαρης 1890-1943, από τους τελευταίους μεγάλους τεχνίτες της Τουρκοκρατίας - από τις Καλαρρύτες. Δούλευε στο σπίτι και με τον «ντρουβά» στον ώμο γεμέτο αντικείμενα γύριζε στα διάφορα μαγαζιά-καταστήματα Ιωαννίνων-Αθηνών και τα πουλούσε. Αγοραστής του Βούλγαρη ήταν ο Ανδρέας Χατζής, αλλά και ο πατέρας του Γεώργιος Χατζής). Πάντως σήμερα λιγότερο από μισή μέρα δε γίνεται δίσκος σκαλιστός. Ο δίσκος ακριβώς που αναφέρουμε θέλει μια μέρα ολόκληρη ή και δύο (ανάλογα με τον σκαλιστή) μέρες για να τελειώσει - με το οχτάωρο εργασίας των σημερινών σκαλιστών. Ενώ ο Βούλγαρης δουλεύοντας πάντοτε σταυροπόδι καθιστός (σε χαμηλό τραπεζάκι σχεδόν πάνω στα γόνατά του) και από τα χαράματα μέχρι τα μεσάνυχτα, έβγαζε πολλά «κομμάτια» την ημέρα. Αλλά γιατί και το χέρι του είχε όπως λένε την επιτηδειότητα και την ταχύτητα μηχανής. Τα «μέσα» εργασίας «σπιτσούνι» κλπ. παραμένουν ακριβώς τα ίδια στην εποχή του Βούλγαρη και πολλών σημερινών, όπως του εργαστηρίου Ανδρέου Χατζή. Ο Βούλγαρης ήταν και ο πρώτος τεχνίτης που αντέγραψε με απόλυτη επιτυχία τα περίφημα αρχαία μυκηναϊκά ποτήρια του Βαφειού. Έφτιαξε μάλιστα για αυτά και «κωστούρι». Κωστούρι είναι ένα είδος καλουπιού από μπρούντζο, πο�� χρησιμοποιείται σαν χειροποίητη πρέσσα, για να γίνεται το «φούσκωμα» και μετά μόνο με σκάλισμα γινόταν η επεξεργασία για τις λεπτομέρειες, οπότε μ’ αυτόν τον τρόπο κερδίζεται χρόνος στην εργασία και βγαίνουν ευκολότερα «κομμάτια». Από τον Βούλγαρη πέρασαν στην Ηπειρωτική μεταλλοτεχνία ευρύτατα τα μυκηναϊκά σχέδια.
Χρήση αντικειμένου:
Πιάτο φαγητού.
Σημειώσεις:
Εκ του εργαστηρίου μεταλλοτεχνίας «Ηπειρωτικές Τέχνες» Ανδρέου Χατζή εξ Ιωαννίνων.
Μόνιμη διεύθυνση:
