Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ευθύμιος Λέκκας Καθηγητής (επιβλέπων), Νικόλαος Βούλγαρης Καθηγητής , Ευάγγελος Λάγιος Καθηγητής
Πρωτότυπος Τίτλος:
Φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, που επηρέασαν τις βιβλιοθήκες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και οι σύγχρονες προδιαγραφές που πρέπει να πληρούν οι βιβλιοθήκες για να θεωρούνται «ασφαλείς» από τέτοιες καταστροφές
Περίληψη:
Η Bιβλιοθήκη από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι ο βασικός θεματοφύλακας της
γνώσης και της μεταφοράς της στις επόμενες γενιές μέσα στην πορεία των αιώνων.
Το έργο της δε δεν περιορίζεται στη διαφύλαξη της κληρονομιάς μέσα σε ένα
κτίριο αλλά επεκτείνεται στην προστασία και τη διατήρηση της συλλογικής μνήμης
που αποτελεί και την παρακαταθήκη της εθνικής συνείδησης και κουλτούρας μιας
χώρας. Στην πορεία των χρόνων οι βιβλιοθήκες ανέπτυξαν, μια θεματική
εξειδίκευση και διαχωρίστηκαν σε είδη ανάλογα με το είδος της αρχής που τις
συντηρεί, την θεματική κατεύθυνση της συλλογή που περιλαμβάνουν, το είδος του
υλικού που αποτελείται η συλλογή και φυσικά τους χρήστες στους οποίους
απευθύνεται. Η Bιβλιοθήκη εκτός από τη διαφύλαξη της συλλογικής μνήμης και την
μετάβασή της στις επόμενες γενιές, έχει και την ευθύνη του συνεχούς
εμπλουτισμού της, με νέα τεκμήρια. Ο ρόλος της λοιπόν είναι διπλός: Διατήρηση
και εμπλουτισμός της συλλογής της και προστασία της περιουσίας της. Δυστυχώς ο
ρόλος αυτός της Bιβλιοθήκης υποβαθμίζεται και παραμελείται εξαιτίας της μη
σύνδεσής της με άμεσα οικονομικά οφέλη. Τα βασικά εμπόδια και οι κίνδυνοι στην
προσπάθεια της φύλαξης και προστασίας της ακεραιότητας της συλλογής της
προέρχονται από τρεις παράγοντες. Αυτοί διαφωροποιούνται μεταξύ τους από τη
αφετηρία του εν δυνάμει κινδύνου. Ο πρώτος παράγοντας είναι οι φυσικοί κίνδυνοι
και οι πιθανές καταστροφές που μπορεί να προκαλέσουν. Ο δεύτερος παράγοντας
είναι οι κίνδυνοι που προέρχονται από ανθρωπογενή και τεχνολογικά αίτια. Ο
τρίτος παράγοντας αποτελεί την λεγόμενη «ήσυχη καταστροφή» που προέρχεται
κυρίως από μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται στο υλικό των βιβλίων και
προκαλούν τη φθορά τους. Εδώ θα μας απασχολήσουν οι δύο πρώτοι παράγοντες. Σε
μια μελέτη για τις καταστροφές στις βιβλιοθήκες και τις προδιαγραφές ασφαλείας,
που πρέπει αυτές να πληρούν, είναι απαραίτητη η καταγραφή της χρησιμοποιούμενης
ορολογίας για να είναι κατανοητές σε όλους οι έννοιες και οι προτάσεις που θα
παρουσιαστούν. Η παρουσίαση των ειδών των φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών
που έχουν γίνει αιτία να καταστραφούν βιβλιοθήκες καθώς και η ιεράρχηση της
συχνότητας τους είναι βασικό εργαλείο στην οργάνωση και προετοιμασία της
αντιμετώπισης του
ς. Επίσης η καταγραφή των κατεστραμμένων βιβλιοθηκών, μας βοηθά να κατανοήσουμε
τις συνέπειες από τις καταστροφές που προκαλούνται όταν δεν υπάρχει ένα σχέδιο
προετοιμασίας πρόληψης και πρόληψης για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των
καταστροφών. vii
Βέβαια οι άνθρωποι που υπηρετούν τις βιβλιοθήκες είχαν πάντα στο μυαλό τους να
προστατεύσουν την πολύτιμη περιουσία της συλλογής τους. Όμως όλες οι
προσπάθειες στηρίζονταν σε αυτοσχεδιασμούς, που τις περισσότερες φορές είχαν
πενιχρά αποτελέσματα. Άλλοτε μια μεγάλη φυσική καταστροφή και άλλοτε μια
πολεμική σύρραξη γίνονταν αιτία για να καταστραφούν βιβλιοθήκες. Όμως, μια
μεγάλη καταστροφή του περασμένου αιώνα, έγινε αφορμή για να καταλάβουν οι
άνθρωποι ότι πρέπει να οργανώσουν την άμυνά τους όχι όταν ξεσπάσει μια
καταστροφή αλλά πολύ πριν, δηλαδή κατά τη διάρκεια της ηρεμίας. Τότε είναι που
οι άνθρωποι θα πρέπει να σχεδιάσουν την προετοιμασία και την πρόληψη από κάθε
πιθανό κίνδυνο και να προετοιμάσουν την αντίδρασή τους για τη στιγμή που θα
ξεσπάσει ένα καταστροφικό γεγονός. Η καταστροφή που έγινε αφορμή για την απαρχή
της οργάνωσης απέναντι στις καταστροφές ήταν η πλημμύρα στην Φλωρεντία το 1966
και οι τεράστιες καταστροφές που προξένησε στην πόλη. Μεταξύ των συνεπειών της
καταστροφής ήταν το πλημμύρισμα των μεγαλύτερων βιβλιοθηκών. Η Εθνική Κεντρική
Bιβλιοθήκη της Ιταλίας, τα αρχεία του Opera del Duomo και η συλλογή των Αρχείων
του Κράτους έπαθαν τεράστια ζημιά και ένα μεγάλο μέρος καταστράφηκε ολοσχερώς.
Η αντίδραση των νέων της περιοχής οι οποίοι έσπευσαν να βοηθήσουν και
ονομάστηκαν «mud angels» έδειξε ότι δεν αρκεί η θέληση αλλά προϋπόθεση για την
σωτήρια αντιμετώπιση είναι η προληπτική οργάνωση. Η πολύ χρήσιμη εμπειρία από
άλλες καταστροφές, σε άλλα Ιδρύματα και βιβλιοθήκες, δυστυχώς δεν ήταν
συστηματικά καταγεγραμμένη ώστε να υπάρχουν οδηγίες για την αποφυγή παρόμοιων
καταστρεπτικών συνεπειών. Συνέπεια μιας σειράς διαπιστώσεων, από την
καταστροφή, ήταν να γίνει συνείδηση ότι αν υπήρχε ένα οργανωμένο σχέδιο
πιθανότατα τα αποτελέσματα της καταστροφής να ήταν μικρότερα. Διαπιστώθηκε δε
διεθνώς, από όλα τα πολιτιστικά ιδρύματα, ότι ήταν κάτι παραπάνω από αναγκαία η
καταγραφή ενός (Σ.Α.Κ.) Σχεδίου Αντιμετώπισης Καταστροφών από τους κινδύνους
που οφείλονταν σε φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια. Παράλληλα κάθε πληροφορία που
αφορά καταστροφές θα πρέπει να καταγράφεται, να μελετάται και να χρησιμεύει
στην μεθοδολογική ανάλυση της εμπειρίας που αποκτάται από μια καταστροφή και η
οποία να είναι προσβάσιμη σε όσου
ς ενδιαφέρονται να οργανώσουν και τη δική τους άμυνα. Στην Ελλάδα τα Σ.Α.Κ
δυστυχώς δεν έχουν επεκταθεί εκτός από ελάχιστα φωτεινά παραδείγματα. Ένα από
αυτά είναι της Μαρίας Λυρατζή, η οποία έφτιαξε το Σχέδιο για το Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο. Στην Ελλάδα οι νομοθετικές ρυθμίσεις που ορίζουν τους κανόνες του
σχεδιασμού για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης στη χώρα μας, αφορούν στη δράση της
Γ.Γ.Π.Π. που περιγράφονται στο σχέδιο «Ξενοκράτης».
Σε ότι αφορά την ανάγκη και υποχρεωτική δημιουργία Σ.Α.Κ. στα Ακαδημαϊκά
Ιδρύματα σε κανένα σημείο των εγχειριδίων ή του Σχεδίου «Ξενοκράτης» δεν
αναφέρεται η απευθείας viii
μετάθεση ή εντολή για την εκπόνηση Σχεδίων σε επιμέρους Υπηρεσίες όπως
Πανεπιστημιακά Ιδρύματα και Βιβλιοθήκες. Όμως η ανάγκη για την οργάνωση της
άμυνας και της πρόληψης δείχνει ότι όχι μόνο πρέπει να θεσμοθετηθεί η
υποχρεωτική εκπόνηση τέτοιων Σχεδίων αλλά να δημιουργηθεί και επαγγελματική
Υπηρεσία εντός των Ιδρυμάτων με την ονομασία «Διεύθυνση Αντιμετώπισης
Καταστροφών και Κρίσεων» η οποία σε απόλυτη συνεργασία με τον Πρύτανη να
εκπονεί Σχέδια Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης ή Καταστροφών τα λεγόμενα Σ.Α.Κ,
για κάθε κτίριο του Ιδρύματος, συμπεριλαμβανομένης της Bιβλιοθήκης και
παράλληλα να εκπαιδεύει και να καθοδηγεί όλους όσους, σε περίπτωση κινδύνου,
πρέπει να ενεργήσουν για την προστασία της ζωής των ανθρώπων αλλά και την
προστασία της περιουσίας του Ιδρύματος. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις βιβλιοθήκες
το Σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένες οδηγίες για την προστασία της
συλλογής τους ώστε η αντιμετώπιση των συνεπειών να είναι όσο το δυνατόν
λιγότερες δεδομένης της εξαιρετικά χρονοβόρας διαδικασίας που απαιτείται για
την αποκατάσταση των ζημιών στα τεκμήρια που μπορούν να σωθούν. Επειδή οι
άνθρωποι έχουν την τάση να ξεχνούν τα δυσάρεστα γεγονότα και να διώχνουν το
φόβο με εκφράσεις όπως «αυτό δεν μπορεί να συμβεί σε μένα» αλλά και επειδή η
συχνότητα των καταστροφών πολλές φορές βοηθά στη λήθη της ανάγκης για οργάνωση,
πρέπει να λειτουργήσουμε ως κουδούνι κινδύνου στην Πολιτεία και σε όλες τις
Αρχές που εμπλέκονται στα σχέδια Αντιμετώπισης Καταστροφών ώστε να δημιουργηθεί
μια θεσμοθετημένη αμφίδρομη σχέση: Εμείς που υπηρετούμε σε Υπηρεσίες, που είναι
εν δυνάμει θύματα μιας καταστροφής, να πιέσουμε την Πολιτεία για νομοθετικές
ρυθμίσεις υποχρεωτικής εκπόνησης Σχεδίων και οργάνωσης και η Πολιτεία να
αποδεχθεί και να βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή δίνοντας τη δυνατότητα για
οργάνωση στους γνωρίζοντες άμεσα τις ιδιαιτερότητες του κάθε Ιδρύματος και
Bιβλιοθήκης.
Λέξεις-κλειδιά:
Bιβλιοθήκη, Ορολογία, Φυσικές καταστροφές, Ανθρωπογενείς καταστροφές, Σχέδιο αντιμετώπισης καταστροφών, διεύθυνση αντιμετώπισης καταστροφών
