Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Ρέα Κακάμπουρα, Επίκουρη Καθηγήτρια Λαογραφίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, της Σχολής Επιστημών Αγωγής, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Χαράλαμπος Μπαμπούνης, Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, της Σχολής Επιστημών Αγωγής, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Μανόλης Γ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας / Σχολή Κλασσικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Μανόλης Σέργης, Καθηγητής Λαογραφίας του Τμήματος Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Άννα Λυδάκη, Καθηγήτρια στο αντικείμενο «Ποιοτικές μέθοδοι έρευνας» του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Μαριάνθη Καπλάνογλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Λαογραφίας του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Βασιλική Χρυσανθοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Περίληψη:
Τα τελευταία χρόνια οι επισκέψεις των Ελλήνων του Πόντου στην ιστορική τους πατρίδα έχουν πολλαπλασιαστεί και οι ποντιακοί σύλλογοι ανά την Ελλάδα θέτουν ως προτεραιότητα στις δραστηριότητές τους τη διοργάνωση ενός ταξιδιού στον Πόντο. Το ταξίδι χαρακτηρίζεται κυρίως ως προσκυνηματικό, εμπεριέχει, όμως, έντονο το στοιχείο της νοσταλγίας, ως έναυσμα και κύριο βίωμα. Πρόκειται για τη συμβολική «επιστροφή» στον προγονικό τόπο, τη συνισταμένη πολλών ειδών τουρισμού που συνοψίζονται στον τουρισμό της νοσταλγίας, ένα ταξίδι με έντονη μνημονική διάσταση και συναισθηματική βαρύτητα. Οι πληροφορητές της παρούσας διατριβής είναι οι ίδιοι οι ταξιδιώτες. Τα ερευνητικά ερωτήματα αφορούν την πρόσληψη της έννοιας της «πατρίδας», ως τόπου του θρύλου και ως ιδιάζουσας ταξιδιωτικής εμπειρίας, τη συμβολοποίηση του τόπου καταγωγής, την αναζήτηση των προγονικών χωριών και γενικά τον προσδιορισμό της σύγχρονης ποντιακής ταυτότητας, εθνοτοπικής και τοπικής. Επιλέχθηκαν ποιοτικές μέθοδοι έρευνας (βιογραφική, ημι-κατευθυνόμενη συνέντευξη, επιτόπια έρευνα, συμμετοχική παρατήρηση), καθώς πρόκειται για την έρευνα κοινωνικών φαινομένων. Ο ταξιδιώτης αναζητά απαντήσεις από τον «Πόντο», προσπαθώντας να εντάξει την ατομική του ταυτότητα στον τόπο, να καλύψει κενά στις οικογενειακές αφηγήσεις και να δημιουργήσει νέα, συνθετικά βιώματα. Οι πληροφορητές δοκιμάζουν έντονη συγκίνηση καθώς ταυτίζουν τον Πόντο με προσφιλή τους πρόσωπα. Η ιστορική πατρίδα υλικοποιείται και η αόριστη εικόνα συγκεκριμενοποιείται. Αποτελεί μοτίβο η ανάγκη μεταφοράς χώματος και νερού από την πατρίδα και η εναπόθεσή τους σε τάφους προγόνων στην Ελλάδα, επαναλαμβάνοντας συμβολικά η ύλη την προσφυγική πορεία. Γενικά, η επίσκεψη στον Πόντο δίνει την εντύπωση στους επισκέπτες πως μειώνει και τη χρονική απόσταση από την Ανταλλαγή των πληθυσμών (1923), καλύπτοντάς την με τη σημερινή παρουσία των απογόνων των ξεριζωμένων, στον ίδιο τόπο. Παράλληλα, η ποντιακή ταυτότητα, από την εθνοτοπική διάσταση επανέρχεται και στην τοπική, στον τοπικό προσδιορισμό των ταξιδιωτών, από τον Πόντο.
Η συνάντηση με τους ντόπιους πληθυσμούς που μιλούν την ποντιακή διάλεκτο βιώνεται ως μια ευχάριστη έκπληξη και για τις δύο πλευρές και η ποντιακή διάλεκτος αποκτά και πάλι χρηστική αξία. Οι ταξιδιώτες καλλιεργούν διαπροσωπικές σχέσεις και βιώνουν την τοπική φιλοξενία. Εκτός από την ποντιακή διάλεκτο, παρατηρούνται ποικίλα στοιχεία πολιτισμικού τουρισμού, ως πόλος έλξης των Ελλήνων επισκεπτών. Η λύρα είναι το βασικό μουσικό τους όργανο, ακούγεται σε κάθε γλέντι και υπάρχουν πολλές ευκαιρίες να συνδιασκεδάσει ένας επισκέπτης με τους ντόπιους κατοίκους. Η συνεύρεση με ντόπιους πληθυσμούς μετατοπίζει το ενδιαφέρον του ταξιδιώτη από το μνημειακό πολιτισμό στους κατοίκους του Πόντου και η επικοινωνία εκτείνεται και στο διαδίκτυο.
Η επίσκεψη στην Παναγία Σουμελά και η επαναλειτουργία της Μονής χαρακτηρίστηκε από τους πληροφορητές ως μία ευτυχής συγκυρία για το ταξίδι τους, δεν αποτέλεσε, όμως, τον κύριo λόγο της πραγματοποίησής του.
Η πλειοψηφία των ταξιδιωτών δήλωσε πως δε θα άλλαζε τη ζωή που έχει δημιουργήσει στην Ελλάδα, για να εγκατασταθεί σήμερα στον Πόντο. Καθολική ευχή είναι να εκλείψει η εχθρότητα και να υπάρξει αληθινή προσέγγιση προς την ιστορική πατρίδα. Η σύνθεση του μνημειακού πολιτισμού με τους σημερινούς κατοίκους του τόπου, δίνει υλική υπόσταση στην έννοια της πατρίδας, από την οποία οι πληροφορητές δεν επιθυμούν να είναι πλέον απόντες.
Λέξεις-κλειδιά:
Τουρισμός της νοσταλγίας, ποντιακή ταυτότητα, συλλογική μνήμη, Πόντος
