Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης
Βιβλιοθήκη Σχολής Επιστημών της Αγωγής

2023-09-27

2023

Λάζος Παναγιώτης

Κωνσταντίνος Σκορδούλης, Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ευθύμιος Νικολαΐδης, Ομότιμος Διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
Γεώργιος Καλκάνης, Ομότιμος Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Κωνσταντίνος Γαβρόγλου, Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Γεώργιος Βλαχάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Ιωάννα Κατσιαμπούρα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ιστορικά Επιστημονικά Όργανα και Πειράματα στην Μεγάλη Σχολή του Γένους

Ελληνικά

Ιστορικά Επιστημονικά Όργανα και Πειράματα στην Μεγάλη Σχολή του Γένους

Η Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, το ιστορικό εκπαιδευτικό ίδρυμα της ελληνορθόδοξης ή ρωμαίικης κοινότητας, απέκτησε μία σημαντική συλλογή επιστημονικών οργάνων για τη διδασκαλία της πειραματικής φυσικής κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ενώ φαίνεται πως διέθετε κάποια -σχεδόν χαμένη πλέον- μικρότερη συλλογή ήδη από τις αρχές του αιώνα. Η δημιουργία της συλλογής σηματοδοτεί μία ίσως διστακτική αλλά σαφή στροφή του προγράμματος σπουδών της Σχολής προς μία περισσότερο πρακτική κατεύθυνση ακολουθώντας τις αλλαγές στην κοινότητα. Τα πολυάριθμα διασωθέντα όργανα της συλλογής, που φιλοξενούνται σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα γνωστή ως Οργανοθήκη, δεν είχαν μελετηθεί έως τώρα.
Η παρούσα διατριβή προσπαθεί να καλύψει αυτό το βιβλιογραφικό κενό μελετώντας κάθε ένα όργανο ξεχωριστά, ώστε να δημιουργηθεί μία κατά το δυνατόν πλήρης εικόνα τόσο της συλλογής όσο και των δυνατοτήτων που αυτή παρείχε στη διδασκαλία της πειραματικής φυσικής στη Σχολή. Σε αυτά τα πλαίσια παρουσιάζεται η ιστορία, τα χαρακτηριστικά, ο τρόπος χρήσης και, όπου είναι γνωστό, ο κατασκευαστής των οργάνων. Ταυτόχρονα, παρουσιάζεται η ιστορία της εξέλιξης της συλλογής, η οποία πραγματοποιήθηκε σε τέσσερεις φάσεις μέσω δωρεών και αγορών από το σχολικό έτος 1865-1866 έως το 1880-1881, οπότε η Σχολή διαθέτει πλέον μία συλλογή υψηλού επιπέδου η οποία μπορεί να συγκριθεί με αντίστοιχες σχολείων της Ευρώπης. Μέσα από τους καταλόγους των προσκτήσεων αυτών, όπως παρατίθενται στις εκθέσεις λειτουργίας των διευθυντών (σχολαρχών) της Σχολής, έχει ολοκληρωθεί τόσο η ακριβής ταυτοποίηση των υπαρχόντων οργάνων όσο και η περιγραφή εκείνων που έχουν απολεστεί.
Αρχικά, λοιπόν, πραγματοποιείται μία σύντομη ιστορική ανασκόπηση της πορείας της Σχολής έως τις αρχές του 19ου αιώνα. Στη συνέχεια μελετάται η πορεία της Σχολής κατά την μετακίνησή της στην Ξηροκρήνη (1804-1830 και 1836-1850) και μετά την επιστροφή της στο Φανάρι έως και την απόκτηση της πρώτης σειράς οργάνων. Επίσης, παρουσιάζονται οι σταδιακές αλλαγές, που αφορούν το θέμα μας, (όπως η οριστική και μόνιμη εισαγωγή του μαθήματος της πειραματικής φυσικής, οι αλλαγές στους διδάσκοντες καθηγητές του μαθήματος και η συζήτηση για την αναγκαιότητα δημιουργίας συλλογής).
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη συλλογή επιστημονικών οργάνων που απέκτησε ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινούπολης για χρήση στα δημόσια μαθήματα που διοργάνωνε ο Σύλλογος. Αυτό θεωρείται απαραίτητο εξαιτίας της εμπλοκής του Ανδρέα Σπαθάρη, καθηγητή φυσικομαθηματικών και χημείας της Σχολής επί τριάντα έξι χρόνια, στην επιλογή των οργάνων που αποκτήθηκαν, στη χρήση τους σε διαλέξεις που έδωσε ο ίδιος και στη συντήρησή τους από τη θέση του εφόρου της συλλογής. Επιπλέον, υποστηρίζεται πως η πραγματοποίηση δημόσιων εκλαϊκευτικών διαλέξεων με την υποστηρικτική χρήση οργάνων από τον Σύλλογο επηρέασε την ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης.
Ακολουθεί παρουσίαση των σπουδών, του βίου και του συγγραφικού έργου του Σπαθάρη, ο οποίος επί 36 χρόνια (1864-1900) ήταν υπεύθυνος για τη δημιουργία, τη χρήση και τη συντήρηση της συλλογής.
Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η ιστορία της πρώτης σειράς οργάνων που απέκτησε η Σχολή μετά την εποχή της Ξηροκρήνης, εκείνα της δωρεάς του αρχιτέκτονα Χατζή-Στεφανή Γαϊτανάκη. Στο μέτρο που γνωρίζουμε, τα συγκεκριμένα όργανα είναι τα μόνα γνωστά υλικά αντικείμενα που έχουν διασωθεί από το σχολείο που ίδρυσε ο Γαϊτανάκης στον τόπο γέννησής του, τη Μάδυτο.
Ακολουθεί η εξιστόρηση τόσο της αγοράς καινούργιων οργάνων κατά το σχολικό έτος 1866-1867 όσο και εκείνης του σχολικού έτους 1878-1879 όταν αγοράστηκαν μεταχειρισμένα όργανα φυσικής και χημείας από το ιδιωτικό σχολείο Ελληνικό Λύκειο στο Πέρα. Η δεύτερη αγορά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς -και σε αυτή την περίπτωση- τα συγκεκριμένα όργανα αποτελούν πιθανότατα το μόνο υλικό αποτύπωμα του Ελληνικού Λυκείου στην εποχή μας.
Ύστερα, μελετάται αναλυτικά η σημαντικότερη αγορά, εκείνη του σχολικού έτους 1880-1881, η οποία πραγματοποιήθηκε λίγο πριν την εγκατάσταση της Σχολής στο νεόδμητο ιδιόκτητο κτήριο.
Τέλος, ακολουθώντας μία σύγχρονη τάση στην ιστορία των επιστημών, παρουσιάζεται η βιογραφία του ζεοτρόπιου του Φραγκλίνου. Πρόκειται για ένα επιστημονικό όργανο, το οποίο μετατράπηκε με το πέρασμα του χρόνου από παιχνίδι σε επιστημονικό όργανο για να επιστρέψει τελικά στην κατάσταση του παιχνιδιού στον 20ο αιώνα.

Ιστορία

Επιστημονικά όργανα, Μεγάλη του Γένους Σχολή, Κωνσταντινούπολη, Ανδρέας Σπαθάρης, Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, Φυσική, Εκπαίδευση

Όχι

0

Ναι

642

781

Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο έως 2024-09-27.

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/3359340