Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Χαράλαμπος Κουταλάκης. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης. ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Στόχος της μελέτης είναι η αποτίμηση του νεοσύστατου θεσμού των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ) στην Ελλάδα κατά τα πρώτα 2 χρόνια λειτουργίας του (Ν.3852/2010 – Άρθρο 78). Συγκεκριμένα, αρχικά αναλύθηκε το θεωρητικό υπόβαθρο του θεσμού και περιγράφηκε το σχετικό ευρωπαϊκό πλαίσιο με ιδιαίτερη αναφορά στη νομοθεσία, τους υποστηρικτικούς μηχανισμούς και τα χρηματοδοτικά μέσα. Για την πλήρη περιγραφή και αποτίμηση του θεσμού στην Ελλάδα, και ειδικότερα όσον αφορά στη θεσμική πορεία, τον πολιτικό συντονισμό, το ρόλο της δημόσιας διοίκησης και τις πραγματοποιηθείσες δράσεις για την ανάδειξή του, χρησιμοποιήθηκε πρωτογενές και δευτερογενές υλικό κυρίως από το Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο είναι το καθ’ ύλιν αρμόδιο Υπουργείο για την εφαρμογή και παρακολούθηση της υλοποίησης του εν λόγω θεσμού. Στη συνέχεια, προκειμένου να εντοπιστούν και να αναδειχτούν οι ιδιαίτερες πτυχές του θεσμού των ΣΕΜ, επιλέχθηκαν οι Δήμοι της Περιφέρειας Αττικής και διενεργήθηκε έρευνα πεδίου, η οποία χωρίστηκε σε 3 μέρη: στο 1ο μέρος έγινε ανάλυση του πληθυσμού των 66 Δήμων της Περιφέρειας Αττικής, όσον αφορά στο συνολικό πληθυσμό, αλλά και στον πληθυσμό των αλλοδαπών. Η στατιστική ανάλυση στηρίχτηκε σε πρωτογενή και δευτερογενή στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και σε βάσεις δεδομένων του Υπουργείου Εσωτερικών, καθώς και στην αναζήτηση τυχόν συσχετίσεων των πληθυσμιακών δεδομένων με τη σύσταση ή μη των ΣΕΜ. Στο 2ο μέρος επιλέχθηκαν οι 33 Δήμοι της Περιφέρειας Αττικής που έχουν συστήσει ΣΕΜ και διανεμήθηκε πρότυπο ερωτηματολογίου στους Προέδρους του οικείου ΣΕΜ. Στο 3ο μέρος επιλέχθηκε ο Δ.Αθηναίων ως μελέτη περίπτωσης, καθώς αποτελεί μοντέλο για την οργάνωση του εν λόγω θεσμού (βέλτιστη πρακτική) και διενεργήθηκε προσωπική συνέντευξη με τη βοήθεια Οδηγού Ημι-δομημένης Συνέντευξης.
Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων έδειξε ότι, στην Περιφέρεια Αττικής το ποσοστό των νόμιμα διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών ανέρχεται σε 8,66%. Η μεγαλύτερη πληθυσμιακή συγκέντρωση αλλοδαπών εντοπίζεται στον Κεντρικό Τομέα Αθηνών (13,21%) και η μικρότερη στο Βόρειο Τομέα Αθηνών (4,88%). Όσον αφορά στην κατανομή του αλλοδαπού πληθυσμού στους Δήμους της Περιφέρειας Αττικής, αυτή κυμαίνεται από 3-17%. Όσον αφορά στην κατανομή των αλλοδαπών ανά ιθαγένεια στους Δήμους της Περιφέρειας Αττικής αυτή φαίνεται να είναι αρκετά ομοιόμορφη μεταξύ των Δήμων και σε συμφωνία με το τί ισχύει εν γένει σε εθνικό επίπεδο. Δηλαδή οι Αλβανοί πολίτες διατηρούν την πρωτοκαθεδρία στα ποσοστά και ακολουθούν εθνικότητες από την Ανατολική Ευρώπη, την Ασία, τη Βόρεια
iii
Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Παρατηρείται ότι οι Δήμοι έχουν μεγάλη διακριτική ευχέρεια ως προς τη σύστασή ΣΕΜ (έως τέλη του 2012, 33 από τους 66 Δήμους είχαν συστήσει ΣΕΜ). Κατόπιν διερεύνησης των αιτιών που πιθανώς συντέλεσαν στη σύσταση ή η ΣΕΜ σε ένα Δήμο, προέκυψαν τα εξής:
1) Δεν αποδεικνύεται συσχέτιση ανάμεσα στο ποσοστό αλλοδαπών και τη σύσταση ΣΕΜ στους Δήμους.
2) Αποδεικνύεται ελαφρά συσχέτιση ανάμεσα στην πολιτική παράταξη (από την οποία προήλθε ο Δήμαρχος/η πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου) και τη σύσταση ΣΕΜ, καθώς οι Δήμοι με κεντροδεξιό χαρακτηρισμό τείνουν να συστήνουν ΣΕΜ, ενώ οι Δήμοι με κεντροαριστερό-αριστερό χαρακτηρισμό τείνουν να μη συστήνουν ΣΕΜ. Βέβαια, τα επιμέρους χαρακτηριστικά και οι ιδιαίτερες προεκτάσεις της διαφαινόμενης πολιτικής βούλησης δεν ήταν δυνατόν να προκύψουν ούτε να διερευνηθούν στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης.
Από την επεξεργασία των ερωτηματολογίων προέκυψαν τα εξής:
1) Η αντιπροσώπευση των μεταναστών στο ΣΕΜ κρίνεται προβληματική ή/και ελλειμματική.
2) Οι Δήμοι θεωρούν ότι η ελλιπής χρηματοδότηση, η ανεπάρκεια του Δήμου σε διαχειριστική ικανότητα και η απουσία ενημέρωσης και καθοδήγησης αποτελούν τις βασικότερες δυστοκίες του θεσμού.
3) Ελάχιστοι Δήμοι έχουν να επιδείξουν ένα ενεργητικό και δραστήριο ΣΕΜ.
4) Για τους Δήμους, το ζήτημα της κοινωνικής ένταξης των αλλοδαπών είναι πρωτίστως εθνικό και δευτερευόντως τοπικό, καθώς η πλειοψηφία δεν θεωρεί ότι ένας Δήμος μπορεί να διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στο θέμα της κοινωνικής ένταξης των μεταναστών.
5) Όσον αφορά στη βιωσιμότητα του θεσμού, παρόλο που σε κανέναν Δήμο δεν παρατηρήθηκε αρνητική αντίδραση της τοπικής κοινωνίας, οι μισοί Δήμοι εμφανίζονται αισιόδοξοι και οι άλλοι μισοί απαισιόδοξοι.
Λέξεις-κλειδιά:
Μετανάστευση, κοινωνική ένταξη, κοινωνική ενσωμάτωση, πολιτική συμμετοχή, κοινωνική συνοχή, Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών, πολίτες τρίτων χωρών, ιθαγένεια, πολιτική ένταξης.
