Μονάδα:
Κατεύθυνση Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών και της ΤεχνολογίαςΒιβλιοθήκη Σχολής Θετικών Επιστημών
Ημερομηνία κατάθεσης:
2017-07-04
Συγγραφέας:
Αλεξάκης Σωτήρης
Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Τύμπας Αριστοτέλης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Αραμπατζής Θεόδωρος, Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Αραποστάθης Ευστάθιος, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πρωτότυπος Τίτλος:
Τεχνολογία και κοινωνία: Από τον αντλητικό ανεμόμυλο στην εκμηχανισμένη άρδευση στο οροπέδιο Λασιθίου
Γλώσσες εργασίας:
Ελληνικά
Μεταφρασμένος τίτλος:
Τεχνολογία και κοινωνία: Από τον αντλητικό ανεμόμυλο στην εκμηχανισμένη άρδευση στο οροπέδιο Λασιθίου
Περίληψη:
Από τις αρχές του 20ου αιώνα σε ένα απομονωμένο μέρος της Κρήτης, στο οροπέδιο Λασιθίου, λαμβάνει χώρα ένα μοναδικό τεχνολογικό φαινόμενο, ο αντλητικός ανεμόμυλος ή ανεμαντλία. Σε αντίθεση με άλλες τεχνολογικές εφαρμογές των οποίων η κατασκευή αλλά και η αναπροσαρμογή ως προς τη χρήση προκύπτει από τη γνώση ειδημόνων και μεταφέρεται στην εκάστοτε περιοχή για να διαπραγματευτεί εκ νέου στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης τοπικότητας, η μοναδικότητα της τεχνολογίας του ανεμόμυλου προέκυψε ιστορικά και διαμορφώθηκε ως τέτοιο χάρη στους ντόπιους τεχνίτες και αγρότες που χρησιμοποίησαν τα διαθέσιμα υλικά της περιοχής με σκοπό την κατασκευή μιας τεχνολογίας άρτια προσαρμοσμένης στις τοπικές ιδιαιτερότητες και σε πλήρη αρμονία με τις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Μια τέτοιου είδους τεχνολογία είναι ένα από τα πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα μέσα από τα οποία είναι δυνατό να αναδυθεί ο κοινωνικός ρόλος στη διαμόρφωση της τεχνολογίας καθώς και η σχέση του με τα τεχνικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε τεχνουργήματος.
Ο πρώτος ανεμόμυλος εμφανίστηκε στην περιοχή του οροπεδίου περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα έχοντας συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία με το πέρασμα του χρόνου αναπροσαρμόστηκαν με σκοπό να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της άρδευσης των καλλιεργειών. Οι βελτιώσεις που δέχτηκε, όντας συνυφασμένες τόσο με τις τεχνικές ανάγκες όσο και με τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονταν στο συγκεκριμένο τοπικό και χρονικό πλαίσιο, επέτρεψαν την εγκατάσταση περίπου 15.000 ανεμόμυλων μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, ενώ κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα η εισαγωγή των αντλιών εσωτερικής καύσης οδήγησε σταδιακά στη σχεδόν πλήρη αντικατάσταση τους.
Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της τεχνολογίας του ανεμόμυλου φαίνεται μελετώντας την κοινωνική και πολιτισμική ιστορία καθώς κατά την ευρεία εφαρμογή του μετασχημάτισε σχεδόν όλες τις πτυχές της ζωής στο οροπέδιο ενώ ακόμη και σήμερα αποτελεί μέρος της τουριστικής προβολής της περιοχής.
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη της σχέσης των τεχνικών και των κοινωνικών παραγόντων που πλαισίωσαν το συγκεκριμένο τεχνούργημα και οδήγησαν στην ανάπτυξη αλλά και στην αντικατάσταση του. Η εμφάνιση, η διάδοση και η αντικατάσταση είναι διαδικασίες και αποτελέσματα πολλών παραγόντων που αλληλεπίδρασαν μεταξύ τους και οφείλουν να εξεταστούν εντός του συγκεκριμένου κοινωνικού πλαισίου. Η εργασία χωρίζεται σε δύο βασικές περιόδους που οριοθετούνται χρονικά πριν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το πρώτο κεφάλαιο λειτουργεί αντί εισαγωγής και αναφέρεται σε βασικές έννοιες από την ιστορία της τεχνολογίας και σε κρίσιμους προβληματισμούς και μεθοδολογικές προσεγγίσεις που προτείνει το πεδίο των σπουδών επιστήμης και τεχνολογίας (STS). Εν συνεχεία, γίνεται μια συνοπτική αναφορά στα κοινωνικά χαρακτηριστικά της αγροτικής κοινότητας του οροπεδίου, ακολουθεί μια σύντομη τεχνική περιγραφή του τεχνουργήματος που θα βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας του και τέλος γίνεται μια περιγραφή της καθημερινής εργασίας που απαιτούσε η άρδευση του ανεμόμυλου.
Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στην πρώτη περίοδο ανάπτυξης και διάδοσης του ανεμόμυλου, από την εμφάνιση του πρώτου ξύλινου ανεμόμυλου στα τέλη του 19ου αιώνα, στη μετάβαση από το ξύλο στο μέταλλο και στη ραγδαία αύξηση του αριθμού των ανεμόμυλων, μέχρι την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το τρίτο κεφάλαιο αφορά την μεταπολεμική περίοδο και την εισαγωγή των μηχανοκίνητων αντλιών εσωτερικής καύσης για την άρδευση των καλλιεργειών. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από τεχνολογικές αντιπαραθέσεις που είχαν ως αποτέλεσμα την αντικατάσταση των ανεμόμυλων στο βωμό συγκεκριμένων κοινωνικών επιταγών.
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι η εργασία αξιοποιεί κυρίως τις πρωτογενείς πηγές της έρευνας των Nico Hoogervorst και Gerhard van’t Land, δύο γεωργοοικονομολόγων από το πανεπιστήμιο του Wageningen που το 1983 θέλησαν να απαντήσουν στο ερώτημα «Γιατί οι συγκεκριμένοι ανεμόμυλοι λειτούργησαν για τόσα πολλά χρόνια στο Λασίθι;». H εμπειρική έρευνα που πραγματοποίησαν στο οροπέδιο βασίστηκε σε συνεντεύξεις κοινωνικών ομάδων, χρηστών-αγροτών, εκπροσώπων τοπικών αρχών, φορέων και κατοίκων. Αποτελεί την πιο βαθιά και εμπεριστατωμένη μελέτη σε ένα θέμα που η βιβλιογραφία είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Εξ αιτίας αυτού του περιορισμού, η μελέτη και στην παρούσα εργασία σταματάει στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Κύρια θεματική κατηγορία:
Θετικές Επιστήμες
Λοιπές θεματικές κατηγορίες:
Ιστορία
Λέξεις-κλειδιά:
ιστορία τεχνολογίας, σπουδές επιστήμης και τεχνολογίας, τεχνολογική μετάβαση, αντλητικός ανεμόμυλος, εκμηχάνιση, άρδευση, λασίθι
Αρ. σελίδων ευρετηρίου:
0
Αρ. βιβλιογραφικών αναφορών:
37
